staatsinrichting van 1813 tot 1919

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 4

De staatsvorm in Nederland:

• Sinds 1813: een koninkrijk =
• een land met een staatshoofd dat door erfopvolging aan de macht komt

Koning der Nederlanden: Willem I (1813 -1840)

Koning Willem II

(1840 - 1849)

Koning Willem III

(1849 - 1890)

Een republiek = een land met een gekozen staatshoofd (een president)

Inauguratie president Trump

president Macron op weg naar de beëdiging als president van Frankrijk

een constitutionele monarchie is een land waarin:

• het staatshoofd door middel van erfopvolging aan de macht komt 
• > koning
• de rechten en de plichten van ieder burger vastgelegd zijn in een grondwet (=constitutie)

Het parlement:

• Nederland had vanaf 1814 een parlement =
• een volksvertegenwoordiging =
• 1e en 2e Kamer (vanaf 1815) =
• Staten-Generaal (term stamt uit 16e eeuw)


• Werkzaamheden van een parlement zijn:
• - het controleren van de regering
• - (het mede-) bepalen van nieuwe wetgeving

1e Kamer (75 leden)

2e Kamer (150 leden)

1848: revolutiejaar

• aanvankelijk koning veel macht >
• onvrede onder vele burgers >
• revolutiepogingen in Europa >
• uit angst voor revolutie in Nederland >
• grondwetswijziging:
• - opgesteld door Thorbecke
• - constitutionele monarchie
• - koning Willem II minder macht
• - meer macht voor het parlement door:
• - onschendbaarheid koning
• - ministeriële verantwoordelijkheid

Luxemburgse kwestie

(1867)

• Willem III groothertog van Luxemburg
• Duitse Bond werd steeds machtiger
• Frankrijk wilde invloed uitbreiden >
• verzoek aan W III om Luxemburg te kopen
• Willem III accoord >
• spanningen met Pruisen/Duitse Bond >
• oorlogsdreiging
• parlement eist uitleg en wil:
• regering afzetten, 
• Willem III weigert ontslag ministers >
• parlement keurt begroting af > einde reg.

onschendbaarheid vorst:

De koning is niet verantwoordelijk voor wat hij doet in zijn functie als vorst, maar de ministers (in het bijzonder de minister-president) dragen deze verantwoordelijkheid. 

histoclip:

koning en grondwet

(15 minuten)

ministeriële verantwoordelijkheid

• de regering is verantwoordelijk voor de daden van de koning
• iedere minister afzonderlijk moet verantwoording voor zijn beleid afleggen aan het parlement

Ontwikkeling van het kiesrecht in Nederland:

enkele grondwetswijzigingen

• 1848: Censuskierecht ingevoerd =
• dat deel van de mannen dat genoeg belasting betaalt mag stemmen > rijke burgers
• 1887: 'Caoutchouc-artikel' in de grondwet: 'tekenen van geschiktheid en maatschappelijke welstand' > grote stijging mannen die mochten stemmen
• 1917: - Algemeen mannenkiesrecht ingevoerd 
•            - Vrouwen kregen passief kiesrecht
•            - Vrouwen kregen actief kiesrecht (1919) >
• Parlementaire democratie voltooid door invoering
• algemeen kiesrecht mannen en vrouwen (25 +)
• 1946: 23 +      1965: 21 +     1972: 18 +

Aletta Jacobs

Kiestelsel tot 1917:

districtenstelsel:

• Nederland opgedeeld in (100) kiesdistricten
• per district worden de stemmen geteld
• 'the winner takes all'
• uit ieder district komt (dus) een volksvertegenwoordiger

Kiestelsel vanaf 1917:

evenredige vertegenwoordiging:

• stemmen worden landelijk opgeteld
• 10 % van de stemmen =
• 10 % van de zetels in de 2e Kamer
• hierdoor krijgen ook kleinere partijen een kans om in de 2e Kamer te komen.

Hoe werkt de evenredige vertegenwoordiging?

• alle uitgebrachte stemmen : 150 =
• kiesdeler
• alle op 1 partij uitgebrachte stemmen : door de kiesdeler = 
• aantal zetels dat een partij krijgt in de 2e Kamer
• 8.000.000 : 150 = 60.000
• Partij A heeft 240.000 stemmen gekregen =
• 4 zetels in de 2e Kamer

Verkiezing leden van de 2e Kamer(nu):

• rechtstreeks gekozen door mannen en vrouwen (1919)
• 'direct gekozen'
• 150 leden (sinds 1956)

kamerleden

ministers 

(vak K)

publiek

Verkiezing 1e Kamerleden (nu):

• volk kiest leden Provinciale Staten =
• bestuur in de provincie
• leden Provinciale Staten kiezen 1e Kamerleden >
• indirecte of getrapte verkiezingen

ministers

publieke

tribune

1e Kamerleden

Belang grondwetswijziging 1848 (Thorbecke)

• - ministeriële verantwoordelijkheid
• - koninklijke onschendbaarheid
• - 2e Kamer direct gekozen middels censuskierecht (6 % van de mannelijke bevolking ....)
• - 1e Kamer indirect gekozen (via Provinciale Staten)
• - grondrechten uitgebreid met: 
•    1.  vrijheid van godsdienst 
•    2. vrijheid van meningsuiting 
•    3. vrijheid van drukpers
• - rechten van het parlement uitgebreid met:

recht om een wetsvoorstel te veranderen

2e Kamer

- rechten parlement uitgebreid met:

• recht van amendement = 
• het recht van de 2e kamer om een     wetsvoorstel te veranderen
• recht van initiatief = 
• het recht van de 2e Kamer om een wetsvoorstel in te dienen
  
• recht van enquête =
  
• het recht van de 1e en 2e Kamer om een onderzoek in te stellen naar (een deel van) het kabinetsbeleid

politieke partijen in Ned. ontstonden n.a.v. 3 'kwesties':

• 1. de schoolstrijd =
• de strijd voor de financiële gelijkstelling van openbaar en bijzonder onderwijs (door) confessionele partijen, ARP en RKSP
• 2. de kiesrechtkwestie =
• de strijd voor invoering van het algemeen kiesrecht voor vrouwen en mannen (SDAP)
• 3. de sociale kwestie =
• het armoedeprobleem, verergerd door de industrialisatie > slechte woon- en werksituatie 

Andere tijden:

de schoolstrijd

(15 minuten)

 documentaire over:

sociale kwestie

stemrecht en 

schoolstrijd

'Pacificatie' =

• grondwetswijziging van 1917:
  
• - algemeen mannenkiesrecht en
• - passief kiesrecht vrouwen
• - schoolstrijd opgelost door
• - financiële gelijkstelling ond.
• - evenredige vertegenwoordiging

Wat weten we van staatsinrichting?

Waaraan denken we bij:
parlement

censuskiesrecht is:

Troelstra was de leider van

Zet de volgende vorsten in de juiste chronologische volgorde:
Wilhelmina - Willem III - Juliana - Willem Alexander - Beatrix

Thorbecke was

1. een liberaal
2. een socialist
3. een geestelijk leider
4. een feminist

In 1815 werd

1. veel macht aan de koning gegeven
2. de 2e Kamer gekozen door de rijke burgers
3. Ned. een parlementaire democratie
4. de 1e Kamer door de provincie gekozen

De grondwet van 1848 kwam tot stand doordat:

1. de koning dat graag wilde
2. Thorbecke aan de macht kwam
3. het gewone volk dit eiste
4. er revolutie dreigde

ministeriële verantwoordelijkheid houdt in dat een minister:

1. niet verantwoordelijk is voor een kamerlid
2. verantwoording moet afleggen aan parlement
3. veel meer macht kreeg
4. verantwoording moet afleggen aan de koning

dat de koning onschendbaar werd betekende dat de koning:

1. de koning kon doen en laten wat hij wilde
2. onder toezicht staat van de regering
3. verantwoording moet afleggen aan het volk
4. verantwoording moet afleggen aan regering

vanaf 1848:

1. werd de 2e Kamer gekozen door het volk
2. mochten ook vrouwen stemmen
3. mochten alle mannen van 18 + stemmen
4. waren er meer grondrechten

Doordat de liberalen steeds machtiger werden in Nederland:

1. werden invoerrechten afgeschaft
2. bemoeide de overheid zich minder met de economie
3. nam de vrijhandel af
4. werden de arbeiders beter beschermd door de overheid

onder Willem II kwam de volgende grondwet tot stand:

1. 1917
2. 1848
3. 1813
4. 1887

De sociale kwestie:

1. sloeg op de enorme armoede onder het arbeiders
2. leidde tot het oprichten van de SDAP
3. zette liberalen aan tot kritiek op het kapitalisme
4. kwam voort uit de industrialisatie

Binnen het socialisme past:

1. koning Willem III
2. Thorbecke
3. premier Rutte
4. Domela Nieuwenhuis

de pacificatie is de grondwetswijziging uit:

1. 1815
2. 1848
3. 1917
4. 1983

communisten zijn voor:

1. het organiseren van een revolutie
2. een klassenloze samenleving
3. vrouwenemancipatie
4. het oplossen van de sociale kwestie

Schaepman was de leider van:

1. de liberale unie
2. de SDAP
3. de ARP
4. de SDAP

Luxemburgse kwestie maakte duidelijk dat

1. koning Willem III moeite had te leven met '1848'
2. de regering niet meer deed wat de koning wilde
3. het parlement haar zin doordreef
4. koning Willem I minder macht had

de volgende rechten hebben zowel de 1e als de 2e Kamer:

1. enquête begroting
2. initiatief begroting
3. amendement enquête
4. amendement initiatief