13.3 & 13.4

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

HD 13 - Dieren en planten

Eten - Ademhalen - Transport - Kou en Hitte

§13.3 Transport

Je leert hoe dieren stoffen in hun lichaam vervoeren en hoe bij planten stoffen op de juiste plek komen.

Insecten

• Bloed vervoert alleen voedingsstoffen en afvalstoffen.
  
• 1 groot bloedvat, eindigt in de kop van het insect.
• Hart met meerdere kamers.

Open bloedsomloop: bloed stroomt vrij door het lichaam tussen alle cellen door.

Hoe komen de cellen van insecten aan zuurstof?

1. via longen
2. via tracheeën
3. via kieuwen
4. via bloed

Vissen

• Hart pompt bloed naar de kieuwen
  
• In de kieuwen komt zuurstof in het bloed
  
• Vanaf de kieuwen stroomt het bloed langs alle organen
  
• Vanuit het verteringsstelsel komen voedingsstoffen in het bloed
  
• Cellen nemen zuurstof op en geven afvalstoffen af.

Gesloten, enkelvoudige bloedsomloop: Het bloed van een vis loopt, per rondgang, één keer door bloedvaten. 

Enkele bloedsomloop

Bloed komt per ronde maar 1 keer door het hart

Het hart heeft 1 boezem en 1 kamer.

Dubbele bloedsomloop

Het bloed komt per ronde 2 keer door het hart, een keer via de longen (kleine bloedsomloop) en een keer via de andere organen (grote bloedsomloop)

Het hart heeft 2 boezems en 2 kamers.

Verschillende vormen van de bloedsomloop

Wat is het verschil tussen een open en een gesloten bloedsomloop ?

Planten

Vervoer, via vaten, van: 

- Water + mineralen

- Water + opgeloste voedingsstoffen

Water + mineralen: via wortel

Voedingsstoffen worden gemaakt in de bladgroenkorrels.

Vaatbundels: 

2 soorten vaten

Houtvaten:

van wortel naar blad

water + mineralen

binnenkant

Bastvaten

van blad naar rest van de plant

water + voedingsstoffen

buitenkant

Welke onderdelen vervoeren mineralen?

1. bastvaten
2. houtvaten

Welke onderdelen vervoeren glucose?

1. bastvaten
2. houtvaten

§13.4 Kou en Hitte

Je leert hoe dieren zijn aangepast aan koude of warme omstandigheden.

Je leert hoe planten in een droge omgeving leven.

Bescherming tegen kou

Warmbloedige dieren zijn dieren waarbij de lichaamstemperatuur redelijk constant is. Hun lichaam is zo gemaakt dat ze niet teveel opwarmen of af koelen.  

Veel zoogdieren doen dat door hun vacht en vogels doen dat met hun veren. Daarin zit stilstaande lucht waarmee ze zichzelf isoleren. 

Bescherming tegen kou

Een tweede manier waarop dieren zich kunnen beschermen is door een dikke vetlaag. Deze vetlaag doet eigenlijk hetzelfde als een vacht of veren, het isoleert. Dieren die in het water leven hebben vaak vettige haren waarmee ze het water van zich af kunnen laten glijden, want dat water onttrekt veel warmte van het lichaam.

Egel

Gaat in winterslaap

=

slaapt de hele winter door

De lichaamstemperatuur daalt naar zo'n 5 graden en blijft tijdens de hele winter zo laag.

Eekhoorn

Gaat in winterrust

=

wordt af en toe wakker, als het wat minder koud is in de winter

De lichaamstemperatuur daalt en hoe langer hij in rust is, hoe lager hij wordt. als hij wakker is, gaat de temperatuur weer omhoog.

Wat doen dieren tegen de hitte?

Allereest neemt de vacht of vetlaag af. Als dat onvoldoende is kunnen ze op een aantal manieren hun overtollige warmte kwijtraken:

1. Zweten ( niet alle dieren kunnen dat)

2. Warmte afgeven via het bloed aan de lucht. (door in de wind te staan, te hijgen, of te wapperen met oren)

3. warmte overgeven aan koude oppervlakken

Filmpje

Hoe leeft een koudbloedig dier?

Koudbloedige dieren nemen de temperatuur van hun omgeving aan. Ze hebben vaak wel lichaamswarmte nodig en liggen daarom vaak in de zon om warm te worden. Als ze namelijk te koud worden dan gaat hun verbranding langzamer en kunnen ze zich minder snel bewegen. (niet handig als prooidier)

Hoe overleven planten droogte?

Woestijnplanten: 

Verdamping tegengaan

• Vetlaagje rond de bladeren
  
• Kleine blaadjes met weinig huidmondjes
  
• Behaarde bladeren

Water opnemen en opslaan 

• Lange wortels of breed vertakt en oppervlakkig
  
• Water opslaan in de stengel
  

Hoe overleven planten droogte?

Poolplanten:

Hebben veelal dezelfde aanpassingen als woestijnplanten. 

• Kleine blaadjes => weinig fotosynthese => groeien langzaam => blijven klein.
• Bladeren vormen een rozet: ze liggen op de grond rondom de stengel 
• Bladeren zijn behaard  zodat ze minder water verdampen