Thema 3: Effectoren: klieren

• Biologie
• Secundair onderwijs

Soorten klieren

Experiment

Nodig:

ui, mes en snijplank

Vragen:

1) Welke reacties van het lichaam kan je waarnemen bij je klasgenoot?

2) Welke delen van het lichaam treden tijdens deze opdracht in werking?

1) Welke reacties van het lichaam kan je waarnemen bij je klasgenoot?

• Je grijpt het mes en begint te snijden
• Ogen beginnen te tranen

2) Welke delen van het lichaam treden tijdens deze opdracht in werking?

• Ogen: traanklier
• Armen: armspieren

Wat zijn de spieren?

1. Prikkel
2. Conductor
3. Effector
4. Reactie

Wat zijn de klieren?

1. Prikkel
2. Effector
3. Conductor
4. Reactie

Welke klieren kennen jullie al?

ENDOCRIENE KLIER

EXOCRIENE KLIER

Traanklier

Speekselklier

Melkklier

Lever

Darmwandklier

Bijnier

Hypofyse

Schildklier

Indeling klieren

Effector:

• Klieren

Reactie:

• Kliersap

4.1 Exocriene en endocriene klier

EXOcriene klier:

• 'Exo' = buiten
• Produceren kliersap dat wordt afgegeven aan het uitwendig of extern milieu.
• Extern = buiten het lichaam + lichaamsholten rechtstreeks in contact met lichaamsoppervlak

4.1 Exocriene en endocriene klier

EXOcriene klier:

Voorbeelden: 

traanklier, speekselklier, melkklier, talgklier, zweetklier, darmwandklieren, lever, ..

4.1 Exocriene en endocriene klier

ENDOcriene klier:

• 'Endo' = binnen
  
• Klieren die kliersap in het bloed afgegeven en dus aan het inwendig milieu.
  
• Product van endocriene klieren: hormonen
  
• Synoniem = hormoonklieren
  

4.1 Exocriene en endocriene klier

ENDOcriene klier:

Voorbeelden: 

Schildklier, bijnier, epifyse, hypofyse en hypothalamus

4.1 Exocriene en endocriene klier

Uitzonderingen

Sommige zijn zowel endocrien als exocrien

= gemengde klieren

=endo-exocriene klieren

Voorbeelden: alvleesklier, eierstokken en teelballen

Darmwandklieren zijn exocriene klieren omdat de darm rechtstreeks in verbinding staat met het lichaamsoppervlak

1. Waar
2. Niet waar

Adrenaline wordt geproduceerd in de bijnieren

1. Waar
2. Niet waar

Verwerking

Oefening 3 p. 376

Oefening 4 p. 377

Oefening 5 p. 378

4.2 Bouw en werking van exocriene klieren

werking?

• Waar kunnen de cellen de stoffen halen om kliersap aan te maken?
• Hoe kan het kliersap uit het buisje stromen?

kliercellen

bloedvaten

afvoerbuis

Hoe werkt een exocriene klier?

4.2 Bouw en werking van exocriene klieren

1) Afvoerbuisje: voor de afvoer van het kliersap

2) Haarvaten: errond voor de aanvoer van stoffen om het kliersap aan te maken

3) Spiercellen: errond + ertussen: gaan samentrekken voor de afvoer van het kliersap

4.2 Bouw en werking van exocriene klieren

Vb: traanklier, 

speekselklier

4.2 Bouw en werking van exocriene klieren

1) Afvoerbuisje: afwezig. Afvoer rechtstreeks aan de lichaamsholte

2) Haarvaten: errond voor de aanvoer van stoffen om het kliersap aan te maken

3) Spiercellen: errond + ertussen: 

gaan samentrekken voor de afvoer van het kliersap

4.2 Bouw en werking van exocriene klieren

vb: Darmwandklier

4.3 Bouw en werking van endocriene klieren

Algemeen:

1) Afvoerbuisje?

2) Haarvaten?

3) Spiercellen?

4.3 Bouw en werking van endocriene klieren

1) Geen afvoerbuisje

2) Wel haarvaten: aanvoer bouwstoffen voor de aanmaak van kliersap. Afvoer van hormonen aan bloed

3) Geen spiercellen

4.3 Bouw en werking van endocriene klieren

Bouwstoffen om hormonen aan te maken worden door de endocriene kliercellen uit het bloed gehaald

1. Waar
2. Niet waar

Endocriene klieren geven hun klierproduct via een afvoerbuisje af aan het bloed.

1. Waar
2. Niet waar

Experiment

Vragen:

1) Welke klier begon te werken in dit experiment?

2) welke soort klier is dit?

Experiment

Vragen:

1) Welke klier begon te werken in dit experiment?

 TRAANKLIER

2) welke soort klier is dit?

EXOCRIEN EN SECREET

Exocriene klier	Endocrien/ Exocrien	Secreet/ excreet	Kliersap	Functie
Traanklier
Schildklier
Bijniermerg
Melkklier

Oefening

Exocriene klier	Secreet/ excreet	Prikkel	Kliersap	Functie
Traanklier	Secreet	Vuil in ogen	Traanvocht	Ogen proper maken
Zweetklier
Speekselklier
Melkklier

Oefening

Exocriene klier	Secreet/ excreet	Prikkel	Kliersap	Functie
Traanklier	Secreet	Vuil in ogen	Traanvocht	Ogen proper maken
Zweetklier	Excreet	Temperatuur	Zweet	Afkoelen
Speekselklier
Melkklier

Oefening

Exocriene klier	Secreet/ excreet	Prikkel	Kliersap	Functie
Traanklier	Secreet	Vuil in ogen	Traanvocht	Ogen proper maken
Zweetklier	Excreet	Temperatuur	Zweet	Afkoelen
Speekselklier	Secreet	Ruiken of zien voedsel	Speeksel	Kauwen, verteren
Melkklier

Oefening

Exocriene klier	Secreet/ excreet	Prikkel	Kliersap	Functie
Traanklier	Secreet	Vuil in ogen	Traanvocht	Ogen proper maken
Zweetklier	Excreet	Temperatuur	Zweet	Afkoelen
Speekselklier	Secreet	Ruiken of zien voedsel	Speeksel	Kauwen, verteren
Melkklier	Secreet	Huilende baby	Melk	Voeden baby

Oefening

Verwerking

Oefening 6 p. 379

Oefening 7 p. 380-381

Oefening 8 p. 382