5.1 Verschillen tussen mensen 4V

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

H9: Erfelijkheid

H5: Erfelijkheid

Vandaag Start met H5

Voorkennisvragen 

Uitleg 5.1

Verwerken 5.1

Kenmerken hoofdstuk

• Begin is verdieping en herhaling van stof uit de tweede.
• Oefenen-oefenen-oefenen van genetische vraagstukken (paragraaf 3 en 4)
• Grijpt terug op hoofdstuk Cellen (H2) en voortplanting (meiose, H4)  

Quizvragen (voor)kennis over erfelijkheid

Larven van lieveheersbeestjes zien er anders uit dan lieveheersbeestjes zelf.
Na de gedaanteverwisseling, is dan het fenotype of het genotype veranderd?

1. Alleen het fenotype
2. Alleen het genotype
3. Zowel genotype als fenotype
4. Geen van beide

Hiernaast is een celdeling weergegeven. Ontstaan hier geslachtscellen of lichaamscellen?

1. Geslachtscellen
2. Lichaamscellen

Bij katten is het gen voor een gevlekte vacht (R) dominant over dat voor een ongevlekte vacht (r). Een vrouwtje met gevlekte vacht krijgt nakomelingen van een mannetje met gevlekte vacht. Onder de jongen zijn dieren met een gevlekte vacht en dieren met een ongevlekte vacht. Wat zijn de genotypen van de ouderdieren?

1. RR x Rr
2. Rr x rr
3. RR x rr
4. Rr x Rr

R = gevlekt, r = ongevlekt

P:

Geslachtscellen: 

Kruisingsschema

Zie deze stamboom, kan je afleiden welke eigenschap dominant is?

1. Ja, zwart
2. Ja, wit
3. Nee, niet af te leiden

Zie deze stamboom. Allelen worden aangeduidt met de letter B/b
Kan je hieruit afleiden wat het genotype is van nummer 2?

1. Ja, dat is BB
2. Ja, dat is Bb
3. Ja, dat is bb
4. Nee

Paragraaf 1 Dierenwelzijn

Paragraaf 5.1: Verschillen tussen mensen

Verschillen tussen mensen

• Alle baseparen samen vormen je genoom, zo'n 3,1 miljard basen! (per cel)  
• Die basen vormen een kleine 20000 genen die jou maken tot wie je bent!
• Er zijn veel overeenkomsten tussen mensen, maar er is ook veel variatie.
• Iedereen is UNIEK! 

Maar hoeveel kom je overeen?

De variatie in verschillen is heel groot!

We zijn dus voor 0,1% niet identiek aan elkaar. Dit lijkt misschien onbeduidend, maar het menselijk genoom bestaat uit drie miljard basenparen – wat betekent dat 0,1% nog steeds gelijk is aan drie miljoen basenparen.

In die drie miljoen verschillen liggen de veranderingen die je rood haar geven in plaats van blond, groene ogen in plaats van blauw of je risico op hartaandoeningen etc.

Doel en begrippen 5.1 

Je leert hoe omgeving en erfelijkheid de waarneembare eigenschappen van een organisme bepalen.

DNA, chromosomen, milieu, leefstijl, fenotype, genotype, genoom, mutaties, allelen, haplotype

Wel of niet uitleg? 

Herhaling begrippen:

DNA, chromosoom, gen, genoom, haploid/diploid, homoloog

Daarna:

Allel, haplotype, genotype/fenotype

De begrippen moet je kunnen toepassen. Dit is de basis voor de rest van het hoofdstuk. 

DNA - molecuul

• In de celkern
• Dubbele helixstructuur
• Baseparen
• Codeert voor eiwitten

Chromosoom

• Opgekruld DNA molecuul.
  
• Alleen zichtbaar tijdens de celdeling (in verdubbelde toestand).

Gen

• Stukje van een DNA-molecuul.
• Codeert voor één eiwit. 

Genoom

Alle aanwezige erfelijke informatie.

Niet alleen kern-DNA maar ook mitochondriaal DNA (37 genen).

Haploïd/ diploïd

Geslachtscellen: van elk chromosoom één exemplaar (haploïd)

Na bevruchting (dus in elke lichaamscel): van elk chromosoom 2 exemplaren (diploïd)

Homoloog

Je hebt 2 versies van elk chromosoom. Een van je vader en een van je moeder.

Dit zijn homologe chromosomen. 

Er zitten dezelfde genen op 

Nieuwe begrippen

Allel

Van genen kunnen verschillende versies bestaan.

Een versie van een gen heet een allel.

Een diploïde cel heeft dus altijd twee allelen van elk gen, op elk chromosoom één.

Allel

Verschillende versies van genen zijn ontstaan door toevallige, levensvatbare mutaties in eerdere generaties. 

Haplotype

De combinatie van allelen op één chromosoom is het haplotype.

Een diploïde cel heeft dus 2 haplotypes van elk chromosoom. 

Genotype

Combinatie van de allelen van een individu.

Je erfelijke eigenschappen worden bepaald door je genotype - dat wat aangeboren is.

Fenotype

Het fenotype zijn de uiteindelijke, waarneembare eigenschappen van een individu: wordt bepaald door het genotype in combinatie met het milieu.

G/Fenotype

Veel eigenschappen worden deels door je genen en deels door je leefstijl of omgeving (milieu) bepaald.

Bijvoorbeeld: krullend haar/ suikerziekte.

Doel en begrippen 5.1 

Je leert hoe omgeving en erfelijkheid de waarneembare eigenschappen van een organisme bepalen.

DNA, chromosomen, milieu, leefstijl, fenotype, genotype, genoom, mutaties, allelen, haplotype

Nu en huiswerk (zie studieplanner)

Lees paragraaf 5.1

Maak opdrachten van 5.1

maak een begrippenlijst!