Lijdende en bedrijvende vorm V3

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

 Bedrijvende en lijdende vorm

Naast het benoemen van hoofdzin, bijzin en bijstelling, kan je ook nog onderscheid maken tussen een lijdende vorm en een bedrijvende vorm. Die zegt iets over de vorm van de desbetreffende zin.

Lesdoel

• Aan het einde van deze les hebben jullie geoefend met het het herkennen, benoemen en maken van de lijdende en bedrijvende vorm.                                                                                   
• Aan het einde van deze les hebben jullie geoefend met de kenmerken van de verschillende samengestelde zinnen en de lijdende en bedrijvende vorm uit je hoofd benoemen, herkennen en zelf toepassen.

Wat gaan we doen?

In de volgende slides gaan we kijken wat jullie nog weten over de lijdende en de bedrijvende vorm.

Wat denk je dat een lijdende vorm inhoudt?

1. iemand die pijn heeft
2. een zin met een lijdend voorwerp
3. iemand/iets ondergaat iets in de zin.
4. iemand/iets doet iets in de zin.

Wat denk je dan dat de bedrijvende vorm inhoudt?

1. iemand/iets doet iets in de zin
2. iemand/iets ondergaat iets in de zin
3. er zit geen LV in de zin
4. iemand heeft een bedrijf

In welke vorm staat de volgende zin? De vrienden spelen een spelletje.

1. lijdende vorm
2. bedrijvende vorm
3. geen idee
4. beide vormen

In welke vorm staat de volgende zin?
De leerlingen werken in het werkboek.

1. lijdende vorm
2. bedrijvende vorm
3. geen idee
4. in beide vormen

In welke vorm staat de volgende zin?
Er wordt hard gewerkt aan de opdrachten uit het werkboek.

1. lijdende vorm
2. bedrijvende vorm
3. geen idee
4. in beide vormen

De volgende vragen gaan over de overige onderdelen van de toetsstof.

Er moet dus een lampje bij je gaan branden, anders moet je echt nog flink oefenen!

Wat is een enkelvoudige zin?

Waaraan herken je het makkelijkst een hoofdzin?

1. aan de belangrijke informatie
2. aan meerdere persoonsvormen
3. onderwerp en persoonsvorm staan niet naast elkaar
4. onderwerp en persoonsvorm staan naast elkaar

Wat is een samengestelde zin?

1. twee zinnen
2. iets met grammatica
3. een zin die uit twee of meer zinnen bestaat en samengevoegd wordt door een leesteken
4. een zin die uit een of meer zinnen bestaat en samengevoegd wordt met een voegwoord

Waaruit kan een samengstelde zin bestaan?

1. hoofzin en bijzin
2. zinnen
3. geen idee
4. een of meerdere hoofdzinnen en/of een of meerdere bijzinnen

Wat is een nevenschikkend voegwoord (denk aan de woordsoorten)? Geef drie voorbeelden.

Uit wat voor zinnen is deze zin opgebouwd? Waaraan zie je dat?
Elke leerling werkt en leert hard, omdat hij weet waarvoor het nodig is.

Lijdende en bedrijvende vorm

Een zin kan in de bedrijvende (= de actieve) of de lijdende (= de passieve) vorm staan. Als je naar de volgende zinnen kijkt zie je direct het verschil tussen de actieve en de passieve vorm:

- De vrienden spelen een spelletje --> actieve (= bedrijvende) vorm; het onderwerp doet iets.

- Een spelletje wordt gespeeld door de vrienden --> passieve (= lijdende) vorm; het onderwerp ondergaat iets.

Vervolg (1) lijdende en bedrijvende vorm

Als je een zin in de bedrijvende vorm wilt veranderen naar de lijdende vorm, of andersom, dan zijn er een aantal belangrijke regels die je moet gebruiken:

1 - Als een bedrijvende zin in de onvoltooide tijd staat (= nog niet voltooid, dus bijv. "ik loop ...), dan moet je in de lijdende zin het hulpwerkwoord worden gebruiken. 

2 - Als een bedrijvende zin in de voltooide tijd staat (= wel voltooid (denk aan het voltooid deelwoord) dus bijv. "ik ben gelopen ...), dan moet je in de lijdende zin het hulpwerkwoord zijn gebruiken.

3 - Bij het omzetten van een zin naar de andere vorm moet de tijd van de zin altijd hetzelfde blijven.

Vervolg (2) lijdende en bedrijvende vorm

Voorbeelden om te begrijpen hoe je deze regels goed toepast:

bedrijvend - De vrienden spelen het spelletje. (onvoltooide tijd)

lijdend - Het spelletje wordt gespeeld door de vrienden.

bedrijvend - De vrienden hebben het spelletje gespeeld. (voltooide tijd)

lijdend - Het spelletje is gespeeld door de vrienden.

bedrijvend - De vrienden zullen het spelletje spelen. (onvoltooide tijd)

lijdend - Het spelletje zal door de vrienden gespeeld worden. (tijd blijft hetzelfde met zal)

bedrijvend - De vrienden zouden het spelletje gespeeld hebben. (voltooide tijd)

lijdend - Het spelletje zou door de vrienden gespeeld worden. (tijd blijft hetzelfde met zou)

Voorwaarde om de zin om te zetten

Vaak kunnen we zinnen die in de bedrijvende vorm staan omzetten naar de lijdende vorm. Dat kan echter niet altijd.

Om een zin van de bedrijvende vorm in de lijdende vorm om te zetten, moet deze een lijdend voorwerp bevatten.

Stappenplan van bedrijvend naar lijdend

Als we een zin van de bedrijvende naar de lijdende vorm omzetten, volgen we de volgende stappen:

- Het lijdend voorwerp wordt in de lijdende vorm het onderwerp.

- Het onderwerp wordt in de lijdende vorm een bijwoordelijke bepaling die begint met het woordje 'door'. 

- We voegen een vorm van het hulpwerkwoord 'zijn' of 'worden' toe .

- Het belangrijkste werkwoord in de zin wordt een voltooid deelwoord.

Voorbeeld (1/2)

De moeder smeerde een boterham met jam voor haar zoon.

pv = smeerde (wordt voltooid deelwoord)

ow = de moeder (wordt bijwoordelijke bepaling met 'door')

lv = een boterham met jam (wordt onderwerp)

mv = voor haar zoon

we voegen een vorm van 'zijn' of 'worden als hulpwerkwoord toe.

Voorbeeld (2/2)

De moeder smeerde een boterham met jam voor haar zoon.

Een boterham (was lv)/ werd (voegen we toe)/ door de moeder (bijwoordelijke bepaling met door; was ow) / voor haar zoon / gesmeerd (wordt voltooid deelwoord)

Van lijdend naar bedrijvend

Andersom kunnen we zinnen uit de lijdende vorm ook omzetten naar de bedrijvende vorm. Ook hiervoor is een stappenplan.

- Het onderwerp wordt een lijdend voorwerp.

- De bijwoordelijke bepaling met door (indien aanwezig) wordt het onderwerp.

- De vorm van het hulpwerkwoord 'zijn' of 'worden' mag worden weggewerkt.

- Het belangrijkste werkwoord uit de zin mag een persoonsvorm worden (maar dit hoeft niet per se).

Voorbeeld (1/2)

De luie werknemer werd door zijn werkgever ontslagen.

pv = werd

wg = werd ontslagen (kan veranderen in pv)

ow = de luie werknemer (wordt lijdend voorwerp)

bwb met door = door zijn werkgever (wordt onderwerp)

Voorbeeld (2/2)

De luie werknemer werd door zijn werkgever ontslagen.

De werkgever (ow; was bijwoordelijke bepaling met door)/ ontsloeg (was voltooid deelwoord) / de luie werknemer (lv; was onderwerp)

Lijdende of bedrijvende vorm?
'Er is gisteren bij hem ingebroken.'

1. Lijdende vorm
2. Bedrijvende vorm

Lijdende of bedrijvende vorm?
'De hovenier verzorgde het grasveld goed.'

1. Lijdende vorm
2. Bedrijvende vorm

In het weekend ontbijt ik met een gebakken eitje.

1. Lijdende vorm
2. Bedrijvende vorm

Lijdende of bedrijvende vorm?
De geblesseerde speler werd met een brancard van het veld gedragen.

1. Lijdende vorm
2. Bedrijvende vorm

Zet de volgende zin in de lijdende vorm:
'Op eerste kerstdag aten we biefstuk met pepersaus'

Zet de volgende zin in de bedrijvende vorm:
'De artiest wordt door zijn fans aanbeden.'

Zet de volgende zin in de lijdende vorm:
'De zangeres brengt binnenkort een nieuw album uit.'

Zet de volgende zin in de bedrijvende vorm:
'Het nieuwe album van de zangeres werd door de media zeer goed ontvangen.

Samentrekkingen

Samentrekkingen gebruiken we om de tekst 'beter te laten lopen'. We laten (delen van) woorden weg, zodat deze niet herhaald hoeven te worden. We onderscheiden verschillende soorten samentrekkingen: 

Voorwaartse: het gemeenschappelijke deel wordt achterin weggelaten. 

Achterwaartse: het gemeenschappelijke deel wordt voorin weggelaten. 

Samentrekkingen

Een ander onderscheid bij samentrekkingen is dat op verschillende niveaus: 

woordniveau: er wordt een deel van een woord weggelaten

woordgroepniveau: er wordt een woord of enkele woorden weggelaten

zinsniveau: er wordt een zinsdeel of meerdere zinsdelen weggelaten

Hij heeft gisteren een ongeluk gehad en zijn auto total loss gereden.

1. Woordgroepniveau voorwaarts
2. Woordgroepniveau achterwaarts
3. Zinsniveau voorwaarts
4. Zinsniveau achterwaarts

De im- en exportcijfers stemden de minister van financiën uitermate uitermate tevreden

1. Woordniveau voorwaarts
2. Woordniveau achterwaarts
3. Woordgroepniveau voorwaarts
4. Woordgroepniveau achterwaarts

In mijn boekenkast staan nieuwe boeken en oude.

1. Woordniveau voorwaarts
2. Woordniveau achterwaarts
3. Woordgroepniveau voorwaarts
4. Woordgroepniveau achterwaarts

Inversie

Van inversie is sprake wanneer een zin niet met het onderwerp, maar met een ander zinsdeel begint. 

Een horloge heb ik mijn moeder voor haar verjaardag gegeven.

1. Inversie
2. Geen inversie
3. Onduidelijk

Ik ga me goed voorbereiden op de toetsweek.

1. Inversie
2. Geen inversie
3. Onduidelijkheid

De vrouw die Thierry een brief geschreven heeft is getrouwd.

1. Inversie
2. Geen inversie
3. Onduidelijk