Praat mar Frysk - basis - les 4

• Fries
• Beroepsopleiding

Praat mar Frysk - basis - les 4

Jacob Jensma

Restaurant De Zwarte Haan

Les 4 is it tema út te iten. We oefenje mei de ferlytsingswurden.

Les 3 wie it tema iten en drinken. It is de

bedoeling no te oefenjen mei it praten oer dat tema.

De naam Zwarte Haan is ontstaan uit de oorspronkelijke Friese benaming 'Swarte hoarne' of 'harne'. Dit betekent 'Zwarte hoek'. De benaming "Zwarte" komt voort uit het donkere slib dat hier ooit aangetroffen werd. Later is 'hoarne' verbasterd tot 'hoanne' wat Fries is voor 'haan'. 

De swarte hoanne

Der hat in tiid west dat we noch gjin Technyske Resjerzje hiene om de spoaren fan kriminelen nei te gean. DNA hienen wy noch nea fan heard en fingerprinten seagen wy net nei om. Wie it doe in paradys foar misdiedigers?

Nee, der wiene wol oare manieren om út te finen wa't wat op syn kerfstôk hie...

De swarte hoanne

Lang lyn stie yn ien fan de bosken yn Fryslân in grut slot. Dêr wenne de slothear mei syn famylje. Dat wie deftich folk. Sokke minsken hiene yn dy tiid in protte tsjinstboaden. Dy dienen it wurk yn 'e hûs, yn 'e keuken, op 'e tún of yn de bosk. Op in kear ûntdiek de slothear dat der wat stellen wie. Hy begriep der neat fan, want in ynbrekker koe it net west ha. Doe't der noch in pear kear wat weiwurden wie, tocht er: 'It kin hast net oars of ien fan de tsjinstboaden moat de dieder wêze. Mar hoe kom ik der achter wa't it is?'

Yn it doarp by it slot wenne in âld wyfke dat derom bekend stie dat se tige wiis wie en altyd wol rie wist. Dêr gie de slothear hinne en frege har om help. De frou sei: 'Ik kom wol op it slot.' Doe't se de oare deis oankaam, hie se har uterlik feroare, dat gjinien har koe. Se hie in kuorke by har mei in swarte hoanne. Doe sei se tsjin de tsjinstboaden: 'No moatte jim allegear by my lâns komme en mei de rjochterhân oer dizze hoanne strike. As hjir in dief by is en dy rekket de hoanne oan, dan begjint er te keakeljen.'

Ien foar ien rûnen de tsjinstboaden by har lâns en allegearre strieken se oer de hoanne, mar it bist keakele noait ien kear. De slothear stie der op 'e noas by en hy tocht: 'No wurd ik noch neat wizer.' Mar doe sei it âld wyfke: 'No moatte jim my allegear de rjochterhân sjen litte.' Dat diene se. Doe wie der ien by, de mastersfeint, dy syn hân wie blank. Alle oare rjochterhannen wienen swart, want de frou hie de hoanne ynsmard mei houtskoal. De mastersfeint hie mar sabeare oer de rêch fan de hoanne streake. Hy moast wol tajaan dat hy de dief wie. Hy waard ûntslein en krige de straf dy't er fertsjinne hie.

Wurklist

• Húswurk fan ôfrûne wike beprate.
• Wurdskat útwreidzje: 

       út te iten.

• Grammatika: 

       ferlytsingswurden.

• Húswurk foar kommende wike.
• Neigesetsje.
  

Better de búk tebarsten, as it iten bedoarn

Húswurk beprate

boadskipje:

iten en drinken

fan Frysk nei Nederlânsk 

(side 85-87)

Yn petear: Spykkaart

Wurkje yn twatallen.

Jim krije elk in kaart mei 5 fragen.

     A (fraach 1-5) lês de Nederlânske fraach/sin, sis dy yn it Frysk.

     B jou antwurd of in reaksje.

     Wikselje fan beurt en begjin opnij by 1. 

     Doch itselde foar fraach 6-10 mar dan begjint B earst.

Op de spykkaart fynst de Fryske oersetting en mooglike reaksjes.

Hantlieding lesjouwer side 98.

Boadskipbriefkes

Skriuw sels in boadskipbriefke mei 

10 produkten (fierder gjin ynformaasje jaan).

Wurkje yn twatallen. Ruilje dyn folder en it briefke. Sykje de boadskippen op yn 'e folder en fertel wat it kostet.

Foarbyld: De druven binne 1 euro 50 it pûn. De kofje kostet 2 euro en 99 sinten.

heale / hiele flaai.

koekjes it bakje

molke de liter

www.poiesz-supermarkten.nl/reclamefolder

Opdracht 1 & 2 Dialooch

Ik lês de tekst earst foar.

Wurkje yn twatallen.

Oefenje it petear.

Wikselje fan rol.

Sels foarlêze of fia EduFrysk.

Opdracht 3 om thús te dwaan

Wurkje yn in trije- of fjouwertal.

Meitsje in wurdspin om it wurd restaurant hinne.

As der 10 wurden betocht binne, meitsje jim der sinnen mei.

Hint: foarbylden fan wurden en sinnen steane efter yn it lesboek.

Skoft

Mei ik kofje?

Ik wol graach in kopke tee.

Mei molke en sûker.

Wolst ek in stikje koeke?

Tankjewol.

Graach dien.

Uitleg grammatica ferlytsing

Een verkleinwoord vormen van een zelfstandig naamwoord doe je met: -tsje, -je, -ke.

   -tsje gebruik je bij woorden die eindigen op een -l, -n, -t, -d. (Na een -t: sje) 

             pealtsje, berntsje, hûntsje, houtsje, paadsje.

   -je gebruik je bij woorden die eindigen op een -k, -ng of -ch/ge. (-ng wordt -nk)

             fiskje, laachje, flachje, ding-dinkje. 

   -ke gebruik je bij woorden die eindigen op klinkers of andere medeklinkers.

             doke, lamke, doaske, fearke.

Voor zowel meervouden als verkleinwoorden geldt dat er breking kan optreden.

            skoech-skuon, brief-briefke (uitspraak ji).

Daarnaast kan het ook voorkomen dat een lange klank verandert in een korte klank.

             tsiis-tsyske, laam-lamke, glês-gleske.

Ferlytsing	-tsje, -je, -ke
-(t)sje = wurden dy't einigje op -l, -n, -d, -t (nei -t: -sje)	keal tsje , peal tsje , bern tsje , hin tsje , hout sje , paad sje , sleat sje
-je = wurden dy't einigje op -k, -ng (-ng wurdt -nk), -ge/-ch	pak je , dak je , kening-kenink je , ring-rin kje , mich je , flach je , sea ge -seach jes
-ke = wurden dy't einigje op in lûd of de bylûden -m, -p, -b, -f, -s, -r, -w -ve/-f, -ze/-s,	do ke , strie ke , faam-fam ke , kaam-kam ke , grap ke , hap ke , slab ke , tob ke , wyf ke , stof ke , roas ke , boer ke , fear ke , triuw ke , swe ve -swee fkes , doa ze - doa skes ,

Ferlytsing: brekking + ferkoarte lûden

Utsûnderingen:	moatte út 'e holle leard wurde!
Brekking twalûden	beam - beamkes ( bjemkes ), keal - kealtsjes ( kjeltsjes ), tried - triedsjes ( trjidsjes ), doar - doarkes ( dwarkes )
Ferkoarte lûden	blêd-bl e d sje , baarch-b a rch je , laam - l a m kes , glês - gl e s kes ,
Toanleaze - e ferfalt	pann e -pan tsje , brêg e -brech je , skjirr e -skjir ke

lûd = klinker

bylûd = medeklinker

Foar brekking is gjin regel.

Brekking is faak te herkennen oan de stavering by guon wurden mei in twalûd. Want dan wurdt it twalûd folge troch twa bylûden.

Ferlytsingswurden

Opdracht 4

Lês om bar in foarbyldsin foar.

youTube [2:50]

https://youtu.be/0OnrTkWauUY

Opdracht 6 prate

Skriuw 5 stekwurdsjes op oer watst yn it wykein dien hast.

Yn dyn ferhaaltsje meist allinne mar ferlytsingswurdsjes brûke.

Foarbyld:

Ik ha sneon in kertierke yn it túntsje wurke en dêrnei in boekje lêzen. Juster ha ik in kuierke makke en in knipperke dien.

Ekstra opdracht tiidwurden

Foarbyld:

do (notiid) + rinne

do rinst

do rinst fierste hurd

tiidwurd + hokker persoan

ik - do - hy

wy - jimme - jo

notiid = tegenw. tijd

doetiid = verleden tijd

mulwurd = voltooide tijd

Foarbyld:

wy (doetiid) + wurke

wy wurken 

wy wurken tegearre

-e en -je tiidwurden

ik-foarm (notiid)

do-foarm (notiid)

hy-foarm (doetiid)

wy-foarm (notiid)

jo-foarm (doetiid)

mulwurd

Opdracht 5

Om thús te dwaan

Wurdsiker

Meitsje earst fan de wurden ferlytsingswurden.

Sykje se op yn de wurdsiker.

Wurdsiker stiet yn it lesboek fan de kursist.

Húswurk

Lear de wurden en sinnen fan dizze les. 

Mear foarbylden steane efter yn it lesboek. 

Lear de wurdskat fan iten en drinken

fan Frysk nei Nederlânsk (side 88).

EduFrysk flitskaarten út te iten.

Hint: Heeft u een tafeltje voor twee? (Hawwe jo in taffeltsje foar twa?)

Neigesetsje

Kwartet iten

Skodzje en ferdiel alle kaarten. 

A begjint mei freegjen nei ien fan de missende kaarten. As B dy kaart hat, moat er dy jaan. A mei dan nochris. Hat B de kaart net, dan kriget dy persoan de beurt om te freegjen. 

Sammelje de measte kwartetten.

A

B

Hantlieding lesjouwer, side 101.

Rollespul

Wurkje yn twatallen.

Jim dogge in rollespul.

Ien is A, de oare is B.

Op it kaartsje stiet watst dwaan moatst. Brûk yn jim petearke de wurden en sinnen fan de ekstra taaltaken.

Hantlieding lesjouwer, side 56.

Sinnen ôfmeitsje.

Jim krije om bar in fraach. 

Jou yn it Frysk antwurd.

As ik by immen yt, dan ...

As ik boadskippen doch, dan ...

As ik bûtenlânsk yt, dan yt ik ...

As ik griente keapje, dan keapje ik ...

As ik wat lekkers meitsje, dan meitsje ...

Yn petear oer boadskipjen

Wurkje yn in trije- of fjouwertal.

Ien stelt in fraach, elk jout antwurd.

• Wa docht by jim thús de boadskippen?
• Wat ytsto hiel graach.
• Wat is in geskikte dei en tiid foar it boadskiprinnen?
• Wat fynsto echt net lekker?
• Wêr dochsto it leafst de boadskippen?