Les 3. Plichten en morele wetten

• Godsdienst
• Levensbeschouwing
• Middelbare school
• vmbo, mavo
• Leerjaar 3,4

Deontologie: Morele verplichtingen en regels

Wat is deontologie?

Deontologie is een ethische stroming is die stelt dat handelingen beoordeeld moeten worden op basis van regels, plichten of principes, ongeacht de uitkomst. Het richt zich op wat juist is om te doen, ongeacht de gevolgen.

Grondlegger: Emanuel Kant (1724-1804) was een Duitse filosoof die wordt beschouwd als een van de meest invloedrijke denkers in de westerse filosofie. Zijn filosofie omvat een breed scala aan onderwerpen, waaronder ethiek, metafysica, epistemologie, esthetiek en politieke filosofie. 

De plichtethiek: Kant is vooral bekend om zijn plichtethiek, ook wel bekend als deïsme, die centraal staat in zijn werk "Grondslagen van de metafysica van de zeden" en "Kritiek van de praktische rede". Volgens Kant zijn morele handelingen gebaseerd op de plicht om te handelen volgens morele wetten, in plaats van op basis van de gevolgen van onze handelingen. Hij stelde dat morele wetten universeel en onvoorwaardelijk zijn, en dat we ons moeten richten op het vervullen van onze morele plicht, los van onze persoonlijke verlangens of belangen.

Leerdoelen

• Je bent instaat om de inhoud en de kern  van de deontologie kunnen benoemen en uitleggen.
• Je kunt uitleggen wie de grondlegger was en wat zijn achtergrond is.
• Je kunt het verschil aangeven tussen deze stroming en het utilisme.
• Je bent instaat om je  eigen mening over deze stroming kunnen formuleren en uitleggen.

Memorie 

Utilisme

Wijsgerige ethiek

Ethiek

Christelijke ethiek

Beginjaren

Hij werd geboren op 22 april 1724 in Koningsbergen, Pruisen. Tegenwoordig staat de stad bekend als Kaliningrad en maakt het deel uit van Rusland, gelegen tussen Polen en Litouwen. 

Het gezin was Luthers, veel nadruk op eenvoudig leven met een sterk geloof in moraal voorschreef.

Op zijn zestiende ging hij daar naar de universiteit, waar hij eerst theologie en vervolgens filosofie en wis- en natuurkunde studeerde.

Immanuel Kant 

 Duitse filosoof die een belangrijke rol speelde in de ontwikkeling 

van de deontologische ethiek.

Immanuel Kant, geboren op 22 april 1724 in Koningsbergen (nu Kaliningrad, Rusland), groeide op in een Lutherse familie als vierde van negen kinderen. Zijn jeugd was beïnvloed door de strikte lutherse moraal en academische ambities.

Onderwijs en invloeden: Kant bezocht de plaatselijke Pietistische school en ontwikkelde al vroeg een passie voor leren en filosofie. Zijn ouders, die inzagen dat hun zoon slim was, stuurden hem naar de Fredericianum, een Latijnse school, waar hij werd onderwezen in klassieke studies.

Universitaire opleiding: Kant trad in 1740 toe tot de Universiteit van Koningsbergen en begon daar zijn studie theologie, filosofie en wiskunde. 

Moet je altijd de waarheid spreken?

Het  utilisme, dat de nadruk legt op de gevolgen van acties.

Verschil met het utilisme

De  actie zelf moet op zichzelf goed zijn.

Deontologie gaat over het volgen van bepaalde morele regels en plichten, ongeacht de uitkomst.

Verschil met utilisme 

Utilisme vs. deontologie:

Bespreek kort de verschillen tussen deontologie en utilisme:

Utilisme richt zich op de gevolgen van handelingen en streeft naar het maximaliseren van geluk of welzijn.

Deontologie richt zich op de intentie en morele juistheid van handelingen, ongeacht de gevolgen.

Voorbeeld: Bij het trolleyprobleem zou een deontoloog bijvoorbeeld vinden dat je niet mag ingrijpen om één persoon te doden, zelfs als dit vijf mensen zou redden, omdat het tegen de morele regel "dood geen onschuldige personen" ingaat.

Geef een voorbeeld van een regel bij het categorisch imperatief.

Hoe zou een deontoloog het "tramprobleem" aanpakken?

Bij het trolleyprobleem zou een deontoloog bijvoorbeeld vinden dat je niet mag ingrijpen om één persoon te doden, zelfs als dit vijf mensen zou redden, omdat het tegen de morele regel "dood geen onschuldige personen" ingaat.

3. Deontologische principes 

Deontologie is een ethische benadering die handelingen beoordeelt op basis van plichten, regels of principes, ongeacht de gevolgen. Er zijn er 5 maar behandelen er 3 de mest belangrijke.

Handel volgens vastgestelde regels of morele plichten.

Voorbeeld:  "lieg niet" of "respecteer de rechten van anderen".

1. Plichten en regels 

Respect voor autonomie 

Altijd je beloftes houden.

Plichtgerichtheid: Deontologie legt de nadruk op het idee dat bepaalde handelingen intrinsiek juist of verkeerd zijn, ongeacht de gevolgen. Dit betekent dat er morele plichten zijn die we moeten naleven, ongeacht de uitkomst van onze handelingen. Bijvoorbeeld, volgens de deontologie is het altijd verkeerd om te liegen, zelfs als het de gevolgen zou verminderen.

Voorbeeld:

Een arts die de waarheid vertelt aan een patiënt, zelfs als dit slecht nieuws is, handelt volgens de deontologische plicht om de waarheid te spreken.

Plichtgerichtheid: Deontologie legt de nadruk op het idee dat bepaalde handelingen intrinsiek juist of verkeerd zijn, ongeacht de gevolgen. Dit betekent dat er morele plichten zijn die we moeten naleven, ongeacht de uitkomst van onze handelingen. Bijvoorbeeld, volgens de deontologie is het altijd verkeerd om te liegen, zelfs als het de gevolgen zou verminderen.

2. Respect voor personen 

Het is belangrijk om anderen te behandelen als individuen met hun eigen waarde en rechten. 

We hebben de  morele verantwoordelijkheid en plicht  om anderen goed te behandelen, ongeacht hoe dat onze eigen situatie beïnvloedt.

Respecteer de vrijheid van elk mens. Ontneem hun vrijheid dus niet.

Morele waarden: Deontologie benadrukt het belang van respect voor individuele personen als autonome wezens met inherente waarde. Dit betekent dat we morele plichten hebben ten opzichte van anderen op basis van hun menselijke waardigheid, los van de gevolgen voor onszelf of anderen. Bijvoorbeeld, we hebben de plicht om de rechten en vrijheden van anderen te respecteren, zelfs als het onze eigen belangen zou schaden.

Autonomie van de mens

Autonomie van de mens: Je bent vrij om te doen wat je wilt.

Maar met vrijheid komt ook verantwoordelijkheid.

Het autonome individu: Kant geloofde in de autonomie van het individu, wat betekent dat mensen het vermogen hebben om vrijelijk hun eigen morele wetten te begrijpen en te gehoorzamen. Hij benadrukte het belang van het individuele geweten en de innerlijke rede bij het nemen van ethische beslissingen, en weerstond het idee van externe autoriteiten die ons morele voorschriften opleggen.

Het verstand en de grenzen van de kennis: In zijn filosofische werken zoals "Kritiek van de zuivere rede", onderzocht Kant de aard en de grenzen van menselijke kennis. Hij betoogde dat het menselijk verstand beperkt is in zijn vermogen om de werkelijkheid te kennen, en dat er grenzen zijn aan wat we kunnen begrijpen door middel van zintuiglijke ervaring en rationeel denken. Dit leidde tot zijn onderscheid tussen fenomenale en noumenale werkelijkheid, en zijn ideeën over de a priori categorieën van het verstand.

Voorbeeld: 

Een docent die de studenten laat meebeslissen over de lesinhoud toont respect voor hun autonomie, wat een deontologisch principe is.

Morele waarden: Deontologie benadrukt het belang van respect voor individuele personen als autonome wezens met inherente waarde. Dit betekent dat we morele plichten hebben ten opzichte van anderen op basis van hun menselijke waardigheid, los van de gevolgen voor onszelf of anderen. Bijvoorbeeld, we hebben de plicht om de rechten en vrijheden van anderen te respecteren, zelfs als het onze eigen belangen zou schaden.

Tekst

De principes  moeten overal en altijd gelden. 

Dus voor alle situaties en personen en in alle tijden.

3. Universaliteit

Geen uitzonderingen.

Je kijkt naar de handeling zelf en NIET naar de gevolgen.

Universaliseerbaarheid: Een belangrijk principe binnen de deontologie is dat morele regels of plichten universeel toepasbaar moeten zijn. Dit betekent dat als een handeling moreel juist is in één situatie, deze ook juist moet zijn in alle vergelijkbare situaties. Bijvoorbeeld, als het verkeerd is om te stelen van iemand anders, dan is het in elke vergelijkbare situatie verkeerd om te stelen.

Voorbeeld: 

Een politicus die zijn verkiezingsbeloften nakomt, omdat hij vindt dat hij zich altijd aan zijn 

beloften moet houden.

Universaliseerbaarheid: Een belangrijk principe binnen de deontologie is dat morele regels of plichten universeel toepasbaar moeten zijn. Dit betekent dat als een handeling moreel juist is in één situatie, deze ook juist moet zijn in alle vergelijkbare situaties. Bijvoorbeeld, als het verkeerd is om te stelen van iemand anders, dan is het in elke vergelijkbare situatie verkeerd om te stelen.

    Wat gij niet wilt dat u geschiedt doe dat ook een ander niet!

Korte samenvatting:

De gulden regel

De Gulden Regel, ook wel bekend als het "ethisch beginsel van wederkerigheid", is een fundamenteel ethisch principe dat in verschillende culturen en religies over de hele wereld wordt gevonden. Het luidt vaak als volgt: "Behandel anderen zoals je zelf behandeld zou willen worden."

Dit principe vormt de basis voor een breed scala aan ethische overwegingen en gedragingen, en het is bedoeld om een leidraad te bieden voor het bepalen van wat moreel juist is in menselijke interacties. De Gulden Regel benadrukt empathie, mededogen en respect voor anderen, en het spoort individuen aan om rekening te houden met de belangen en gevoelens van anderen zoals ze dat ook voor zichzelf zouden doen.

Van wie komt de uitspraak uit bovenstaande dia?

Van wie komt de uitspraak uit bovenstaande dia?

1. Boeddha
2. Mohammed
3. Jezus
4. Rutte

Je hebt een belofte aan een vriend gedaan om hem/ haar te helpen met huiswerk. 

Maar je krijgt een vraag van een andere vriend om iets leuks te gaan doen op zijn/ haar kosten. 

Wat zou een deontoloog doen? 

Wat zou je doen en waarom?

Bespreek onderstaande casus:

Schrijf jullie antwoorden (uitgebreid) op.

Casusbespreking:

Je hebt een belofte aan een vriend gedaan om hem/ haar te helpen met huiswerk.

Maar je krijgt een vraag van een andere vriend om iets leuks te gaan doen op zijn/ haar kosten. 

Laat elk groepje hun redenering en conclusie presenteren en bespreek de toepassing van deontologische principes in de besluitvorming.

Een deontoloog zou waarschijnlijk de belofte aan de vriend nakomen, zelfs als er een beter aanbod elders is. Dit komt omdat deontologie sterk gericht is op het naleven van morele plichten en regels, ongeacht de gevolgen of persoonlijke voordelen.

Morele plicht: De deontoloog zou redeneren dat het maken van een belofte een morele verplichting creëert. Het nakomen van deze belofte wordt gezien als een intrinsieke morele plicht, omdat het gaat om eerlijkheid, betrouwbaarheid en respect voor de rechten van anderen (in dit geval, de vriend).

Universaliteit: Deontologie benadrukt ook de universaliteit van morele principes. Dit betekent dat als het moreel juist is om een belofte na te komen in deze situatie, dit ook juist zou zijn in vergelijkbare situaties voor andere mensen. Het niet nakomen van een belofte zou in strijd zijn met dit universele principe.

Respect voor personen: Door de belofte na te komen, toont de deontoloog respect voor de persoonlijke waardigheid van de vriend. Het negeren van de belofte zou de autonomie en de rechten van de vriend kunnen schenden door hun vertrouwen te beschamen.

Samengevat zou een deontoloog in dit scenario geneigd zijn om de belofte aan de vriend na te komen, omdat dit overeenkomt met de deontologische principes van plichtsgetrouwheid, eerlijkheid en respect voor personen. De consequenties van het verlies van het betere aanbod elders wegen niet op tegen de morele plicht om een belofte na te komen.

Situatie: Je hebt een afspraak om te helpen bij een vrijwilligersproject, maar op het laatste moment nodigt een vriend je uit voor een leuk feest. 

Wat zou een deontoloog doen? 

Wat zou je doen en waarom?

Bespreek onderstaande casus:

Schrijf jullie antwoorden (uitgebreid) op.

Casusbespreking:

Geef de leerlingen een casus om in groepjes te bespreken, zoals:

"Je hebt een belofte aan een vriend gedaan, maar je krijgt een beter aanbod om elders te helpen. Wat zou je doen en waarom?"

Laat elk groepje hun redenering en conclusie presenteren en bespreek de toepassing van deontologische principes in de besluitvorming.

Een deontoloog zou waarschijnlijk de belofte aan de vriend nakomen, zelfs als er een beter aanbod elders is. Dit komt omdat deontologie sterk gericht is op het naleven van morele plichten en regels, ongeacht de gevolgen of persoonlijke voordelen.

Morele plicht: De deontoloog zou redeneren dat het maken van een belofte een morele verplichting creëert. Het nakomen van deze belofte wordt gezien als een intrinsieke morele plicht, omdat het gaat om eerlijkheid, betrouwbaarheid en respect voor de rechten van anderen (in dit geval, de vriend).

Universaliteit: Deontologie benadrukt ook de universaliteit van morele principes. Dit betekent dat als het moreel juist is om een belofte na te komen in deze situatie, dit ook juist zou zijn in vergelijkbare situaties voor andere mensen. Het niet nakomen van een belofte zou in strijd zijn met dit universele principe.

Respect voor personen: Door de belofte na te komen, toont de deontoloog respect voor de persoonlijke waardigheid van de vriend. Het negeren van de belofte zou de autonomie en de rechten van de vriend kunnen schenden door hun vertrouwen te beschamen.

Samengevat zou een deontoloog in dit scenario geneigd zijn om de belofte aan de vriend na te komen, omdat dit overeenkomt met de deontologische principes van plichtsgetrouwheid, eerlijkheid en respect voor personen. De consequenties van het verlies van het betere aanbod elders wegen niet op tegen de morele plicht om een belofte na te komen.

Situatie: Je hebt een afspraak om te helpen bij een vrijwilligersproject, maar op het laatste moment nodigt een vriend je uit voor een leuk feest. 

Wat zou een deontoloog doen? 

Wat zou je doen en waarom?

Bespreek onderstaande casus:

Schrijf jullie antwoorden (uitgebreid) op.

Casusbespreking:

Geef de leerlingen een casus om in groepjes te bespreken, zoals:

Situatie: Je hebt een afspraak om te helpen bij een vrijwilligersproject, maar op het laatste moment nodigt een vriend je uit voor een leuk feest.  Wat zou je doen en waarom?"

Laat elk groepje hun redenering en conclusie presenteren en bespreek de toepassing van deontologische principes in de besluitvorming.

Een deontoloog zou waarschijnlijk de belofte aan de vriend nakomen, zelfs als er een beter aanbod elders is. Dit komt omdat deontologie sterk gericht is op het naleven van morele plichten en regels, ongeacht de gevolgen of persoonlijke voordelen.

Morele plicht: De deontoloog zou redeneren dat het maken van een belofte een morele verplichting creëert. Het nakomen van deze belofte wordt gezien als een intrinsieke morele plicht, omdat het gaat om eerlijkheid, betrouwbaarheid en respect voor de rechten van anderen (in dit geval, de vriend).

Universaliteit: Deontologie benadrukt ook de universaliteit van morele principes. Dit betekent dat als het moreel juist is om een belofte na te komen in deze situatie, dit ook juist zou zijn in vergelijkbare situaties voor andere mensen. Het niet nakomen van een belofte zou in strijd zijn met dit universele principe.

Respect voor personen: Door de belofte na te komen, toont de deontoloog respect voor de persoonlijke waardigheid van de vriend. Het negeren van de belofte zou de autonomie en de rechten van de vriend kunnen schenden door hun vertrouwen te beschamen.

Samengevat zou een deontoloog in dit scenario geneigd zijn om de belofte aan de vriend na te komen, omdat dit overeenkomt met de deontologische principes van plichtsgetrouwheid, eerlijkheid en respect voor personen. De consequenties van het verlies van het betere aanbod elders wegen niet op tegen de morele plicht om een belofte na te komen.

Situatie: Tijdens een examen zie je dat je buurman/zijn antwoorden kopieert en je weet dat het tegen de regels van de school is om te spieken.

Wat zou een deontoloog doen? 

Wat zou je doen en waarom?

Bespreek onderstaande casus:

Schrijf jullie antwoorden (uitgebreid) op.

Casusbespreking:

Geef de leerlingen een casus om in groepjes te bespreken, zoals:

Situatie: Je hebt een afspraak om te helpen bij een vrijwilligersproject, maar op het laatste moment nodigt een vriend je uit voor een leuk feest.  Wat zou je doen en waarom?"

Deontologische reactie: Een deontoloog zou ervoor kiezen om de schoolregels te respecteren en niet te spieken, zelfs als dit betekent dat je buurman er mogelijk mee wegkomt en een betere score haalt. Deontologie benadrukt het belang van eerlijkheid en integriteit in alle situaties, ongeacht de gevolgen voor anderen. Het idee van universele plichten en respect voor de regels van eerlijkheid zou leidend zijn in deze beslissing.

Deontologie richt zich dus op het naleven van universele morele principes en plichten, zelfs als dit soms kan conflicteren met persoonlijk gemak, plezier of het vermijden van straf.

Wat houdt de deontologische plicht van respect voor autonomie in?

1. Het tonen van respect voor de eigen keuzes van anderen.
2. Het negeren van de wensen van anderen.
3. Het beperken van de vrijheid van anderen.
4. Het afdwingen van gehoorzaamheid bij anderen.

Wat is een voorbeeld van een deontologisch principe in de praktijk?

1. Een verpleegkundige die medicatie toedient zonder toestemming.
2. Een oogarts die de waarheid vertelt aan een patiënt.
3. Een docent die de studenten laat spieken bij toetsen.
4. Een politicus die zijn verkiezingsbeloften niet nakomt.

Wat is het belangrijkste verschil tussen deontologie en utilisme?

1. Deontologie legt de nadruk op gevolgen, utilisme op regels.
2. Deontologie richt zich op gevolgen, utilisme op plichten.
3. Deontologie negeert plichten, utilisme richt zich op regels.
4. Deontologie richt zich op morele plichten, utilisme op gevolgen.

C

S

!

E

I

N

I

R

P

Een  begrip dat belangrijk is bij deze stroming.

C

D

E

F

G

H

I

J

K

L

M

N

O

P

Q

R

S

T

U

V

W

X

Y

Z

A

B

principes1

Bij Deontologie gaat het vooral om:

1. verantwoordelijkheid
2. vrijheid
3. god
4. mensen

Zijn de leerdoelen behaald?

Ik ben instaat om de inhoud van de plichtethiek te benoemen en uit te leggen.

Ik weet wie de grondlegger was en wat zijn achtergrond is.

ik begrijp wat de kern is van deze stroming.

Daarnaast kan ik duidelijk uitleggen wat ik zelf van deze stroming vind en waarom.

Wat heb je deze les geleerd? 

Schrijf zoveel mogelijk op in 

60 seconden.

Wat heb je deze les geleerd? 

Schrijf zoveel mogelijk op in 60 seconden.