Chromosomen en genen

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo b
• Leerjaar 2

Chromosomen en genen

Doel van de les

Je kunt

•  Je kunt beschrijven hoe elk van de ouders 50% van de chromosomen levert.
• Je kunt benoemen dat bij mensen het geslacht wordt bepaald door de geslachtschromosomen.

Deze les

Voorkennis genotype en fenotype

Uitleg over chromosomen en genen

Oefenopdracht maken

Even herhalen van les 1
Hoe noemen we alle eigenschappen van een organisme?

1. Fenotype
2. Genotype

Wat is het genotype?

1. Alle eigenschappen van een organisme
2. Alle informatie over erfelijke eigenschappen

Hoe heten de cellen van ons lijf?

1. geslachtscellen
2. lichaamscellen
3. cellen

Bevatten alle lichaamscellen een celkern?

1. Ja
2. Nee

Waar ligt de erfelijke informatie?

1. In elke cel van ons lichaam
2. In sommige cellen
3. Alleen in de cellen die het nodig hebben

Chromosomen

- Mens heeft 46 chromosomen 

- Chromosomen liggen in paren

- Dus de mens heeft 23 chromosoom paren

(denk aan schoenen) bijvoorbeeld:

- je hebt 10 paar schoenen

- dus in totaal heb je 20 schoenen

Chromosomen in lichaamscellen

- Lichaam opgebouwd uit cellen (lichaamscellen)

- Elke menselijke celkern bevat 46 chromosomen

- Chromosomen zijn lange dunne draden van de stof DNA

- DNA bevat de informatie voor je erfelijke eigenschappen.

- Voor één eigenschap zijn enkele stukjes DNA nodig dit heet een gen.

Chromosoomparen

- Zo’n chromosoompaar hoort bij elkaar, ze zijn aan elkaar gelijk.

- De mens heeft dus 23 chromosoomparen. Dat geldt voor alle lichaamscellen: levercel, huidcel, darmcel, spiercellen.

- In alle lichaamscellen is het altijd een even aantal chromosomen

- Andere organismen hebben in de celkern ook een vast aantal chromosomen. Ook deze komen in paren voor.

Chromosomen van andere soorten

Chromosomen en genen

Doel van de les

Je kunt

•  Je kunt beschrijven hoe elk van de ouders 50% van de chromosomen levert.
• Je kunt benoemen dat bij mensen het geslacht wordt bepaald door de geslachtschromosomen.

Genen

- Ieder mens heeft duizenden erfelijke eigenschappen.

Al die informatie ligt in de 46 chromosomen.

Een gen is een deel van een chromosoom die informatie bevat voor één erfelijke eigenschap.

Elke chromosoom heeft veel genen. Alle genen samen vormen het genotype.

Chromosomen komen in lichaamscellen in paren voor in de celkern.

Dus in lichaamscellen komen genen (ook) in paren voor.

Gen

Een stukje DNA dat de code voor een  erfelijke eigenschap draagt noemen we een GEN.

Voorbeeld van erfelijke eigenschappen:

haarkleur (blond, zwart, rood)

haarstijl (krullend of steil)

oogkleur (blauw, bruin, groen)

Genen en chromosomen

• Op deze chromosoom liggen 3 genen
  

• Je ziet dat de chromosoom in een paar voor komt (twee keer) Dus ook de genen komen in een paar voor.
• Elke kleur staat voor één erfelijke

eigenschap..

Alle informatie, komt overal voor

- In alle cellen ligt ALLE informatie

- De cel gebruikt alleen de informatie die het nodig heeft.

- genen voor haarvorm liggen in tenen (niet actief)

- genen voor haarvorm liggen in hoofdhuid (actief)

Hoeveel chromosomen heeft de mens?

1. 12
2. 23
3. 46
4. 48

Hoeveel chromosoomparen heeft de mens

1. 12
2. 23
3. 46
4. 24

Waar liggen chromsomen?

1. In de celkern van alle cellen
2. In het cytoplasma van alle cellen
3. Los door je lichaam
4. Op één plekje in je hoofd

Opdracht

Vul het chromosomenblad in.

• Heb je blauwe ogen? Dan heb je van je vader en moeder blauwe ogen gekregen en kun jij alleen blauw verder geven.
• Heb je bruine ogen en ook jouw beide ouders? Dan is de kans groot dat ook jij kinderen krijgt met bruine ogen.
• Heb je bruine ogen en een van jouw ouders heeft blauwe ogen? Dan heb je kans dat jouw kinderen bruin of blauwe ogen krijgen.

Chromosomen en genen, les 2

Deze les

Voorkennis genotype en fenotype

Uitleg over chromosomen en genen

Geslachtscellen

- We kennen naast lichaamscellen ook geslachtscellen (eicel en zaadcel).

- In de geslachtscellen komen de chromosomen niet in paren voor, maar enkelvoudig.

- Een geslachtscel bevat ook geen 46 chromosomen, maar 23!

- Daardoor is er geen genenpaar, maar juist maar 1 gen.

Geslachtscellen

• Bij bevruchting versmelten de kernen van de zaadcel en eicel.
  
• De chromosomen uit de zaadcel en de chromosomen uit de eicel komen samen. 
• De zaadcel bevat 23 chromosomen
• De eicel bevat 23 chromosomen
  
• Dus krijgt de bevruchte eicel weer….?  chromosomen..

Vorming geslachtscellen (groot)

Rode gekregen van vader

Groene van moeder

Een paar is groene + rode

De chromosomen worden verdubbeld en gesplitst

Wie kan dit plaatje uitleggen?

Celdeling

Celdeling

dus: celdeling 2

We zagen net:

Van moeder > dochtercel is precies dezelfde informatie. 

Bij de geslachtscellen was dat anders: daar komt informatie van de zaadcel en eicel bij elkaar
(vormen een nieuwe cel)

Bij de vorming van geslachtscellen ontstaat variatie in genotypen

Extra: Geslachtschromosomen

- paar 23

- noemen we de geslachtschromosomen

- bij een vrouw zijn die gelijk (XX)

- Bij een man zijn die verschillend (XY)

Geslachtschromosomen 

Extra: Tweelingen

Eeneiige tweeling

- 1 eicel + 1 zaadcel

- valt uit elkaar

- hetzelfde genotype

Twee-eiige tweeling

- 2 eicellen + 2 zaadcellen

- eigen genotype

dus...

- We hebben het gehad over: dat op chromosomen genen liggen die verantwoordelijk zijn voor erfelijke eigenschappen.

- We hebben het erover gehad dat genen in paren voorkomen, net als chromosomen.

- We hebben gezien dat hier één uitzondering is: namelijk de geslachtscellen. Die zijn enkelvoudig

- Een geslachtscel heeft 23 chromosomen, als de kernen versmelten bij bevruchting krijg je weer 46 chromosomen.

- Cellen delen zich door celdeling en de dochtercellen zijn hetzelfde als moedercellen. Behalve bij geslachtcellen.

- daarom komt het genotype tot stand bij de bevruchting.

Opdrachten

Maak de opdrachten van 5.2