Literatuur 18 ridderromans en

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Literatuur 18 ridderromans en

Welkom V4TB!

Programma

1. Studiewijzer periode D
2. Terugblik vorige les
3. Literatuurgeschiedenis 18: Gedenk te sterven (1000-1600)
4. Afsluiting en vooruitblik

Het leven in de middeleeuwen

• De middeleeuwse cultuur is theocentrisch. God en alles wat met godsdienst (Rooms-Katholiek) te maken heeft staan centraal. 
• Het leven na de dood is belangrijker dan het leven zelf. Een bekende spreuk is memento mori: gedenk te sterven. Probeer om in de hemel te komen.
• De priesters en de monniken (de geestelijkheid) hebben daarom het meeste te vertellen. Zij zijn de belangrijkste stand.

Het leven in de middeleeuwen

De tweede belangrijke stand was de adel. De adel had de wereldlijke macht verdeeld via het feodale stelsel ook wel het leenstelsel genoemd. Daarbij leent de koning (leenheer) zijn grond aan de leenmannen.

De leenheer verdeelt zijn grond in kleinere gebieden en leent  die uit aan zijn leenmannen (vazallen). In ruil voor het gebruik van de grond helpen de leenmannen hun leenheer als er gevochten moet worden. Essentieel is de onvoorwaardelijke trouw tussen leenman en leenheer.

De leenmannen kunnen de hun toebedeelde grond weer opdelen in kleinere gebieden en die weer uitlenen aan onderleenmannen (ondervazallen).  Ook hier geldt dat onvoorwaardelijke trouw essentieel is en dat de onderleenmannen hun leenheer helpen als er gevochten moet worden.

Het leven in de middeleeuwen

• Je hebt gezien dat de middeleeuwse maatschappij een standenmaatschappij was. 
• Gedurende het grootste deel van de middeleeuwen waren er maar twee standen: de geestelijkheid en de adel. 
• Pas vanaf de late middeleeuwen wordt een derde stand belangrijk: de burgerij. Dit zijn de inwoners van de steden.

Literatuur in de middeleeuwen

• Uit de vroege middeleeuwen is geen Nederlandse literatuur overgebleven. Dat komt doordat in die tijd verhalen niet werden opgeschreven, ze werden alleen verteld. We noemen dat orale literatuur. 
• Pas in de hoge middeleeuwen begint men heel af en toe verhalen op te schrijven op perkament, zodat wij ze nog steeds kunnen lezen. 

Welke belangrijke uitvinding dateert het einde van de middeleeuwen voor de Nederlandse literatuurgeschiedenis? Leg je antwoord uit.

Literatuurgeschiedenis 18

Gedenk te sterven (1000-1600)

deel 2: ridderromans

Het feodaal stelsel

Wat is een kernbegrip in het feodale stelsel?

1. macht
2. trouw
3. geld
4. werken

0

Dus: twee soorten ridderromans

Karelroman = voorhoofs (= nadruk op feodaliteit)

Arthurroman = hoofs (= nadruk op queesten en hoffelijkheid, rol van de vrouw is wezenlijk anders)

hoofsheid

Karelromans

• De ridder is (on)trouw aan zijn heer en God
• de heer = meestal Karel de Grote
• Eer bewaken (zowel ridder als dame)
• Dapper/winnen-> veldslagen met bruut geweld
• Vrouwen spelen een bijrol
• Soms sprookjeselementen

hoofsheid

Arthurroman

• De ridder dient vaak aan het hof van koning Arthur (van de ronde tafel) en gaat op queeste
• Ridder van de ronde tafel = hoofs
• Geen veldslag, maar één-op-één gevecht
• Vaak ook hoofse liefde, maar die blijft dus onbeantwoord
• Soms sprookjeselementen

Hoofsheid

• Hoofsheid: regels die voorschreven hoe men zich beschaafd diende te gedragen (hoffelijk), afgekeken van de Arabische cultuur.
• Een hoofse ridder kende tafelmanieren, kleedde zich netjes en vocht op een eervolle wijze. Belangrijkste regel: je moet je beheersen!
• Hoofse liefde: een ridder is hartstochtelijk verliefd op een - onbereikbare - vrouw.

Queeste

Een queeste is een reis om een doel te bereiken (bijvoorbeeld een prinses bevrijden, een schat vinden, een vloek opheffen, etc.) en waar je ondertussen een beter mens van wordt. 

anonieme schrijvers

Veel religieuze literatuur

Doel: geloof versterken!

Middeleeuwers hielden van 

wonderen.

Drie belangrijke genres:

1. heiligenlevens
2. Marialegenden
3. mystieke literatuur

anonieme schrijvers

Heiligenlevens

Beschrijving van het leven en de (martel)dood van een heilige. Het doel was om je een voorbeeld te geven van hoe je trouw blijft aan je geloof. 

- Kritiekloos
- Niet het werkelijke leven
- Vast stramien: beschrijft eerst het leven van de heilige, dan de verrichte wonderen en de betoonde verering.

anonieme schrijvers

Marialegenden

Volksverhalen (exempel = voorbeeld) waarin Maria voorkomt. Vaak verricht ze een wonder (mirakel = wonder) voor de hoofdpersoon  die haar trouw blijft.

- Veel wonderen

- Verering van Maria

- Symboliek

anonieme schrijvers

Marialegenden

Beroemdste voorbeeld:

• Beatrijs (eind 13e eeuw)
• Beatrijs is non, maar gaat er met haar jeugdliefde vandoor. Ze krijgen twee kinderen maar na zeven jaar verlaat de man haar. Beatrijs houdt zich zeven jaar in leven met prostitutie, maar keert dan naar het klooster terug. Daar vindt een mirakel plaats...

Mystiek

• Mystiek: beschrijving van een mystieke (geheimzinnige en onverklaarbare) ervaring
  
• Rol van vrouwen: niet in de kerk werken, daarom beleven zij het geloof op een mystieke manier
  
• Voorbeeld: Hadewijch, een schrijfster uit    de 13e eeuw

Symboliek

• getallen
• kleuren
• Doel: wie is er goed/gelooft in God/van hoge komaf en wie er slecht/ongelovig/van lage komaf?

In de middeleeuwen zijn er grofweg gesproken drie standen:

• de geestelijkheid
• de adel
• de boeren
• pas veel later komen daar de burgers bij (wanneer er steden ontstaan)

Symboliek - getallen

• twee (waarschuwing voor gevaar / goed en kwaad)
• drie (heilig getal / Vader, Zoon en Heilige Geest / drie keer dezelfde boodschap/opdracht kwam van God)
• vijf (verwijzing naar Maria, haar naam bestaat uit vijf letters)
• zeven (heilig getal / God schiep de wereld in zeven dagen)

00:42

Welk symbolisch getal hoorde je hier?

01:15

Welk symbolisch getal hoorde je hier?

In de middeleeuwen zijn er grofweg gesproken drie standen:

• de geestelijkheid
• de adel
• de boeren
• pas veel later komen daar de burgers bij (wanneer er steden ontstaan)

Symboliek - kleur

• blauw (kleur van de adel - blauw bloed - en kleur van reinheid, vroomheid)
• wit ( maagdelijkheid, reinheid, waarheid) 
• rood (menselijke lichamelijke liefde van de man)
• zwart (dwaling, zonde, dood, rouw)