BVJ Thema 8.1 Zintuigen & 8.2 De werking van het oog

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Thema 8 Waarneming

In de les: 

• §8.1 Zintuigen
• §8.2 De werking van het oog

§8.1 Zintuigen

• Je kunt de werking van zintuigen in relatie met het zenuwstelsel beschrijven. 
• Je kunt de reactie van een zintuig op een adequate prikkel beschrijven. 
• Je kunt de delen van het oog en hun functie beschrijven. 

zintuigen, chemische receptoren, mechanische receptoren, tastreceptoren, temperatuurreceptoren, lichtreceptoren, pijnreceptoren, drempelwaarde, impulsfrequentie, adequate prikkel, adaptatie

Zintuigcellen

Zintuigcellen moeten een signaal doorgeven aan een sensorisch neuron

Zintuigcellen zetten een prikkel om in een impuls

Prikkels

druk

temperatuur

moleculen

licht (golflengte)

Receptoren - adequate prikkel

• Mechanische receptoren: druk, beweging, trillingen in de lucht
• Temperatuurreceptoren: temperatuur (warmte en kou)
• Chemische receptoren: moleculen
• Lichtreceptoren: licht
• Pijnreceptoren

Chemische receptoren

Binding van moleculen

aan receptor zorgt voor vrijkomen secundaire boodschapper, die zorgt

voor openen Na+ poorten

Van prikkel naar impuls

1. Receptorcel ontvangt de adequate prikkel

2. De prikkel zorgt voor het opengaan van Na+ poorten in de zintuigcel

3. Prikkeldrempel bereikt? Volledige depolarisatie van het membraan

4. Ca2+ poorten open, Ca2+ bindt aan neurotransmitter blaasjes

5. Exciterende neurotransmitter komt vrij in de synapsspleet en bindt op het membraan van het sensorische neuron

6. Voldoende neurotransmitter? Impulsgeleiding in het sensorisch neuron naar sensorische schors

Mechanische receptoren

Na+ poorten openen door druk, beweging of trillingen in de lucht 

Bijv: gehoorzintuig en spierspoeltje

Pijnreceptoren

Geen zintuigcellen, maar zenuwuiteinden die reageren op prikkels die schade kunnen geven, zoals te hoge temperatuur, te hoge druk, hoge concentratie chemicaliën. 

Prikkeldrempel ligt veel hoger dan bij zintuigcellen. 

Geven informatie door aan pijncentra in hersenen.

Adaptatie

Door een langdurige constante prikkel kan de prikkeldrempel  van een receptorcel omhooggaan. 

De receptorcel reageert dan minder op de adequate prikkel. 

Dit heet gewenning of adaptatie. 

De snelheid waarmee adaptatie optreedt verschilt per type receptorcel (tast snel, druk of pijn nauwelijks). 

Prikkelsterkte

De actiepotentiaal is altijd even sterk. 

Sterkere prikkel =

meer neurotransmitter =

hogere frequentie van actiepotentialen.

Aan de slag!

Opdracht 7, 8 en 9 van §8.1

§8.1 Zintuigen

• Je kunt de werking van zintuigen in relatie met het zenuwstelsel beschrijven. 
• Je kunt de reactie van een zintuig op een adequate prikkel beschrijven. 
• Je kunt de delen van het oog en hun functie beschrijven. 

zintuigen, chemische receptoren, mechanische receptoren, tastreceptoren, temperatuurreceptoren, lichtreceptoren, pijnreceptoren, drempelwaarde, impulsfrequentie, adequate prikkel, adaptatie

De lens

Netvlies

Plaats waar de lichtgevoelige 

zintuigcellen zitten, aan de achterkant van je oogbol.

Netvlies

Je netvlies is bedekt met zintuigcellen:

kegeltjes en staafjes.

Gele vlek:

Op het netvlies precies 

achter de iris (optische as)

zit de gele vlek.

De gele vlek bevat vooral

kegeltjes.

Door de grote dichtheid kun je met dit deel van het netvlies heel scherp zien (150.000 per mm³). 

Blinde vlek:

Op de plek waar de oogzenuw en de 

bloedvaten het oog 

binnenkomen en uitgaan

zitten geen zintuigcellen. 

Hier kun je dus geen licht

opvangen.

Blinde vlek:

Doordat de blinde vlek

voor beide ogen op een 

andere plek van het 

gezichtsveld zit zie je

toch alles.

Zit op de horizontale as van de gele vlek dichter naar de neus.

§8.2 De werking van het oog

• Je kunt de beeldvorming door de ooglenzen uitleggen. 
• Je kunt uitleggen hoe de pupilreflex werkt.
• Je kunt de bouw en werking van het netvlies uitleggen. 
• Je kunt uitleggen hoe je diepte kunt zien.

lenswerking, positieve lenzen, negatieve lenzen, convergeren, accommodatie, lensbandjes, straalvormig lichaam, bijziend, verziend, pupilreflex, kringspier, straalsgewijs lopende spieren 

Beeldvorming op het netvlies

Pupilreflex

Accommoderen 

Beeld moet op netvlies vallen.

PLATTE / NEGATIEVE LENS

weinig convergerend

→ lichtstralen naar elkaar toe

BOLLE / POSITIEVE LENS

veel convergerend

beeld veraf

beeld dichtbij

Accomoderen

Wat als de lens niet goed kan accommoderen?

Lens - verziend

 Je hebt een bolle lens/ + brillenglas nodig.

Verziend: beeld scherp áchter je netvlies.

Je kunt dichtbij niet scherp zien, je lens is niet bol genoeg/ je oog is te kort.

Lens - bijziend

 Je hebt een holle lens/ - brillenglas nodig.

Bijziend: beeld scherp vóó'r je netvlies.

Je kunt veraf niet scherp zien, je lens is niet plat genoeg/ je oog is te lang.

Lens - oudziend

Oudziend: de lens is niet flexibel genoeg meer en wordt niet bol genoeg meer om goed dichtbij de zien. 

Iemand die bijziend is kan dus op latere leeftijd tóch een leesbril nodig hebben.

Aan de slag

Opdracht 16 t/m 24 van §3.2

§8.2 De werking van het oog

• Je kunt de beeldvorming door de ooglenzen uitleggen. 
• Je kunt uitleggen hoe de pupilreflex werkt.
• Je kunt de bouw en werking van het netvlies uitleggen. 
• Je kunt uitleggen hoe je diepte kunt zien.

lichtreceptoren, kegeltjes, staafjes, optisch chiasma, stereoscopie

Netvlies

Je netvlies is bedekt met zintuigcellen:

kegeltjes en staafjes.

Staafjes                            Kegeltjes

Lichtgevoeligheid hoog

Zwart/ wit

Meerdere staafjes per zenuwcel (wazig beeld)

Buiten gele vlek

Geven neurotransmitter af als er GEEN licht op valt

Lichtgevoeligheid laag

Kleuren (groen, blauw, rood)

Eén zenuwcel per kegeltje (scherp beeld)

Vooral in gele vlek

Geven neurotransmitter af als er licht op valt

Kleuren-

blindheid

Diepte zien

In het chiasma opticum kruisen

de oogzenuwen elkaar

gedeeltelijk. Hierdoor vallen de

beelden van het rechterdeel van

het gezichtsveld van beide ogen

samen aan de linkerkant

van je brein (en andersom).

Diepte zien

Aan de slag

Opdracht 25, 27 en 28 van §3.2

Myopie

Bij veel dichtbij kijken wordt de oogbol steeds langwerpiger 

Hierdoor kan zo veel spanning op de oogbol ontstaan dat het netvlies scheurt waardoor de zintuigcellen afsterven en iemand slechtziend wordt

Leren voor biologie

Stap 1: kennis verzamelen

• Huiswerk maken en nakijken
• Begrippenlijst maken van de dikgedrukte woorden
  
  
• Het boek samenvatten door elk tussenkopje in 2/3 zinnen te herformuleren in eigen woorden
• Lesaantekeningen + informatie uit LessonUps toevoegen aan je samenvatting

Stap 2: leren

Heel erg vaak herhalen van de lesstof!

• Vraag iemand je te overhoren/gezamelijk lesstof bespreken
• Oefentoetsen maken
• Een mindmap maken -> begrippen aan elkaar kunnen verbinden!

Stap 3: oefenen!

De enige manier om beter te worden in toepassingsvragen is door oefenen:

• Diagnotische toetsen in de les
• Examentrainer achter in het hoofdstuk (boek) 
• Oude examenopgaven op biologiepagina