Paragraaf 8.1/8.2: Zintuigen en de werking van het oog

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Welkom!

Leg je spullen klaar:

• Laptop 
• Biologieboek
• Schrift voor aantekeningen
• Pen
• Mobiel in de tas!

Wat gaan we doen?

1ste uur:

• Uitleg paragraaf 8.1: Zintuigen
• Zelfstandig werken

2de uur:

• Uitleg paragraaf 8.2: Werking van het oog
• Zelfstandig werken

Thema 8 Waarneming en Gedrag

In de les: 

• §8.1 Zintuigen
• Onderdelen van het oog
• Leren voor biologie

Huiswerk: 

Opdracht 2 en 8 van §8.1

Prikkel vs. Impuls?

Inwendige en uitwendige prikkels?

Adequate prikkel?

Drempelwaarde?

Lesdoelen paragraaf 8.1

• Ik kan de werking van zintuigen in relatie met het zenuwstelsel beschrijven. 
• Ik kan de reactie van een zintuig op een adequate prikkel beschrijven. 
• Ik kan de delen van het oog en hun functie beschrijven. 

zintuigen, chemische receptoren, mechanische receptoren, tastreceptoren, temperatuurreceptoren, lichtreceptoren, pijnreceptoren, drempelwaarde, impulsfrequentie, adequate prikkel, adaptatie

Receptoren - adequate prikkel

• Mechanische receptoren: druk, beweging, trillingen in de lucht
• Themperatuurreceptoren: temperatuur (warmte en kou)
• Chemische receptoren: moleculen
• Lichtreceptoren: licht
• Pijnreceptoren

Welke 3 soorten zenuwcellen zijn er ook alweer?

Zintuigcellen

Zintuigcellen moeten een signaal doorgeven aan een sensorisch neuron

Zintuigcellen zetten een prikkel om in een impuls

Prikkels

druk

temperatuur

moleculen

licht (golflengte)

Chemische receptoren

Binding van moleculen

aan receptor zorgt voor vrijkomen secundaire boodschapper, die zorgt

voor openen Na+ poorten

Impuls

Impulsen zijn elektrische signalen: ladingsverschil.

Binnenkant cel tov buitenkant is -70mV (rustpotentiaal).

Welke 5 stadia kent de actiepotentiaal en hoe loopt bij elke stap de ionen stroom? Welke poorten zijn open en welke dicht? (BINAS)

Mechanische receptoren

Na+ poorten openen door druk, beweging of trillingen in de lucht 

Bijv: gehoorzintuig en spierspoeltje

Pijnreceptoren

Geen zintuigcellen, maar zenuwuiteinden die reageren op prikkels die schade kunnen geven, zoals te hoge temperatuur, te hoge druk, hoge concentratie chemicaliën. 

Prikkeldrempel ligt veel hoger dan bij zintuigcellen. 

Geven informatie door aan pijncentra in hersenen.

Adaptatie

Door een langdurige constante prikkel kan de prikkeldrempel  van een receptorcel omhooggaan. 

De receptorcel reageert dan minder op de adequate prikkel. 

Dit heet gewenning of adaptatie. 

De snelheid waarmee adaptatie optreedt verschilt per type receptorcel (tast snel, druk of pijn nauwelijks). 

prikkelsterkte

De actiepotentiaal is altijd even sterk. 

Sterkere prikkel =

meer neurotransmitter =

hogere frequentie van actiepotentialen.

Thema 6 regeling en waarnemen

Paragraaf 4

Lesdoelen paragraaf 8.1

• Ik kan de werking van zintuigen in relatie met het zenuwstelsel beschrijven. 
• Ik kan de reactie van een zintuig op een adequate prikkel beschrijven. 
• Ik kan de delen van het oog en hun functie beschrijven. 

zintuigen, chemische receptoren, mechanische receptoren, tastreceptoren, temperatuurreceptoren, lichtreceptoren, pijnreceptoren, drempelwaarde, impulsfrequentie, adequate prikkel, adaptatie

De lens

Netvlies

Plaats waar de lichtgevoelige 

zintuigcellen zitten, aan de achterkant van je oogbol.

Netvlies

Je netvlies is bedekt met zintuigcellen:

kegeltjes en staafjes.

Gele vlek:

Op het netvlies precies 

achter de iris (optische as)

zit de gele vlek.

De gele vlek bevat vooral

kegeltjes.

Door de grote dichtheid kun je met dit deel van het netvlies heel scherp zien (150.000 per mm³). 

Blinde vlek:

Op de plek waar de oogzenuw en de 

bloedvaten het oog 

binnenkomen en uitgaan

zitten geen zintuigcellen. 

Hier kun je dus geen licht

opvangen.

Blinde vlek:

Doordat de blinde vlek

voor beide ogen op een 

andere plek van het 

gezichtsveld zit zie je

toch alles.

Zit op de horizontale as van de gele vlek dichter naar de neus.

Aan de slag!

Paragraaf 8.1: Opdrachten 1 t/m 10

Extra oefenen: Biologiepagina. nl

Opdrachten niet af = huiswerk

Lesdoelen paragraaf 8.2

• Je kunt de beeldvorming door de ooglenzen uitleggen. 
• Je kunt uitleggen hoe de pupilreflex werkt.
• Je kunt de bouw en werking van het netvlies uitleggen. 
• Je kunt uitleggen hoe je diepte kunt zien.

lenswerking, positieve lenzen, negatieve lenzen, convergeren, accommodatie, lensbandjes, straalvormig lichaam, bijziend, verziend, pupilreflex, kringspier, straalsgewijs lopende spieren 

Beeldvorming op het netvlies

Pupilreflex

Accommoderen 

Beeld moet op netvlies vallen.

PLATTE / NEGATIEVE LENS

weinig convergerend

→ lichtstralen naar elkaar toe

BOLLE / POSITIEVE LENS

veel convergerend

beeld veraf

beeld dichtbij

Accomoderen

Wat als de lens niet goed kan accommoderen?

Lens - verziend

 Je hebt een bolle lens/ + brillenglas nodig.

Verziend: beeld scherp áchter je netvlies.

Je kunt dichtbij niet scherp zien, je lens is niet bol genoeg/ je oog is te kort.

Lens - bijziend

 Je hebt een holle lens/ - brillenglas nodig.

Bijziend: beeld scherp vóó'r je netvlies.

Je kunt veraf niet scherp zien, je lens is niet plat genoeg/ je oog is te lang.

Lens - oudziend

Oudziend: de lens is niet flexibel genoeg meer en wordt niet bol genoeg meer om goed dichtbij de zien. 

Iemand die bijziend is kan dus op latere leeftijd tóch een leesbril nodig hebben.

Lesdoelen paragraaf 8.2

• Je kunt de beeldvorming door de ooglenzen uitleggen. 
• Je kunt uitleggen hoe de pupilreflex werkt.
• Je kunt de bouw en werking van het netvlies uitleggen. 
• Je kunt uitleggen hoe je diepte kunt zien.

lichtreceptoren, kegeltjes, staafjes, optisch chiasma, stereoscopie

Netvlies

Je netvlies is bedekt met zintuigcellen:

kegeltjes en staafjes.

Staafjes                            Kegeltjes

Lichtgevoeligheid hoog

Zwart/ wit

Meerdere staafjes per zenuwcel (wazig beeld)

Buiten gele vlek

Geven neurotransmitter af als er GEEN licht op valt

Lichtgevoeligheid laag

Kleuren (groen, blauw, rood)

Eén zenuwcel per kegeltje (scherp beeld)

Vooral in gele vlek

Geven neurotransmitter af als er licht op valt

Kleuren-

blindheid

Diepte zien

In het chiasma opticum kruisen

de oogzenuwen elkaar

gedeeltelijk. Hierdoor vallen de

beelden van het rechterdeel van

het gezichtsveld van beide ogen

samen aan de linkerkant

van je brein (en andersom).

Diepte zien

Myopie

Bij veel dichtbij kijken wordt de oogbol steeds langwerpiger 

Hierdoor kan zo veel spanning op de oogbol ontstaan dat het netvlies scheurt waardoor de zintuigcellen afsterven en iemand slechtziend wordt

Aan de slag!

Paragraaf 8.2: Opdrachten 13 t/m 25

Extra oefenen: Biologiepagina. nl

Opdrachten niet af = huiswerk

Nabespreking:

• Zijn er nog vragen?

• Hoe vonden jullie de les?

Tot slot:

Schuif je stoel aan

en

Ruim je afval op

Tot de volgende les!