4.1 Opbloei en macht van de stad

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Tijdvak 4: Tijd van steden en staten.

1000-1500

4.1 Opbloei en macht van de stad

Tijd van steden en staten

1000-1500

3.2 Het christendom in Europa

4.1 Opbloei en macht van de stad. 1

KA

13. De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor he therleven van een agrarisch-urbane samenleving.

14. De opkomst van stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.

leerdoelen:

1. Je kunt met enkele voorbeelden uitleggen waardoor de landbouwopbrengsten in de elfde eeuw toenamen.

2. Je kunt uitleggen hoe bevolkingsgroei, specialisatie in beroepen en de opkomst van steden gevolgen waren van de toenemende voedselproductie.

3. Je weet in welke gebieden in Europa de overgang van een landbouwsamenleving naar een landbouwstedelijke samenleving begon.

3.2 Het christendom in Europa

4.1 Opbloei en macht van de stad.  2

KA

13. De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor he therleven van een agrarisch-urbane samenleving.

14. De opkomst van stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.

leerdoelen:

4. Je kunt met voorbeelden omschrijven hoe de opkomst van de handel en nijverheid leidde tot de komst van belangrijke jaarmarkten en belangrijke havensteden in Europa.

5. Je weet hoe en waarom burgers in de steden en mensen op het platteland door de opkomst van de steden meer vrijheid kregen.

6. Je weet hoe door de economische macht van de steden hun zelfstandigheid toenam.

3.2 Het christendom in Europa

Nieuwe steden , handel en nijverheid

Vroege middeleeuwen --> zelfvoorzienend / autarkische domeinen.

Aan het eind van de vroege middeleeuwen neemt de hoeveelheid landbouwgrond toe.

Door nieuwe uitvindingen in de landbouw maken daarnaast betere bewerking van de grond mogelijk, wat resulteert in grotere landbouwopbrengsten. Grote landbouwopbrengsten maken specialisatie mogelijk: ambachten en nijverheid.

Ambachtslui gaan op gunstige veilige knooppunten wonen ivm handel en afzet van hun producten. Nieuwe stadjes ontstaan en bestaande steden groeien.

landbouwsamenleving wordt landbouwstedelijke samenleving (Agrarisch-urbaan)

3.2 Het christendom in Europa

Handel en nijverheid

In de vroege middeleeuwen was elk dorp vrijwel zelfvoorzienend.

De toename van voedselproductie was de start voor het ontwikkelen van nieuwe ambachten en specialisatie. De hoeveelheid handel en nijverheid neemt toe. (waar hebben we dat eerder gezien?)

Deze ambachtslieden gingen op plaatsen wonen waar zij hun producten goed konden verkopen. Bestaande stadjes worden groter en nieuwe ontstaan op knooppunten van handelsroutes aan kruispunten of waterwegen.

De samenleving veranderde van lndbouwsamenleving naar een landbouwstedelijke samenleving (Agrarisch-urbaan)

Verbeteringen in de landbouw

Rond het jaar 1000

• Drieslagstelsel
  
• IJzeren ploeg
• Halsjuk

Dankzij het voedseloverschot wat ontstond door landbouwverbeteringen!

1000 tot 1300 --> 30 miljoen mensen extra!

Dus...

• Door landbouwverbeteringen ontstonden er voedseloverschotten 
• Overschotten werden verkocht op de markt --> HANDEL
• Specialisatie: er ontstaan ambachten (landbouwoverschot)
• Handelaren en ambachtsmensen gaan wonen rond de markt --> steden ontstaan

gevolgen toename handel

1. groei nieuwe steden
2. ontwikkeling geldeconomie > geldwisselaars en banken
3. ontstaan van handel over grote afstanden in luxekoopwaar ( oa zijde, specerijen met Midden-Oosten)
4. samenwerkingsverbanden zoals de Hanze (12e - 17e eeuw)

Toename voedselproductie

stichting en groei van steden

opleving van de economie

Leg het causaal verband uit tussen deze drie ontwikkelingen

Willem de Veroveraar was getrouwd met een Vlaamse.
Beredeneer welke invloed dit huwelijk kan hebben gehad op de ontginningen in Engeland en op de stichting van nieuwe steden in Engeland

3.2 Het christendom in Europa

Londen

Londen was rond 1100 de grootste stad in Engeland. Burgers gaven zich over aan Willem de Veroveraar, maar eisten daarvoor privileges in de vorm van stadsrechten.

Londen ontwikkelt zich tot een handelscentrum. Exporteur van wol naar lakensteden als Gent en Brugge.

Londen was maar een 'beestje' in vergelijking met havensteden in Italië en Constantinopel.

3.2 Het christendom in Europa

Interregionale handel

Ook in Noord-Italië werd veel gehandeld in textiel, maar ook in specerijen uit het verre Oosten in Azië.

In Noord-Frankrijk kwamen de handelaren uit Italië en die uit de Hanze steden bijeen op jaarmarkten. Zo ontstond er interregionale handel.

Als het door oorlogen te gevaarlijk wordt voor jaarmarkten verplaatst deze handel zich door direct contact over zee. Als de haven van Brugge dichtslibt, wordt Antwerpen één van de belangrijkste Noord-Europese havens.

Handelsgebieden in Europa

3.2 Het christendom in Europa

De Hanzesteden

Handelaren gingen zich steeds vaker organiseren in koopmansgilden, om hun handel te beschermen op reis en prijsafspraken te maken.

De Hanze was een volgende stap in de samenwerking.

Hanze = samenwerkingverband van handelaren uit verschillende steden om elkaar te ondersteunen in de handel.

Kaart waarop alle Hanze-steden te zien zijn. De steden van de Hanze lagen vooral in Duitsland. Hier in Nederland waren onder andere de IJsselsteden Kampen en Deventer lid van de Hanze. 

Handelaren van Hanzesteden hadden allerlei voordeeltjes als ze handelden in elkaars steden. Ze betaalden bijvoorbeeld minder tol en belasting. 

ECB: Houdt de geldstromen binnen de E.U. in de gaten.

Toon telkens met twee verwijzingen naar de bron aan dat de stellingen juist zijn. Bron 5 en 6 blz 77.
Stelling 1: Zowel Willem de Veroveraar als de stad Londen had voordeel van het privilege van 1067.

Toon telkens met twee verwijzingen naar de bron aan dat de stellingen juist zijn. Bron 5 en 6 blz 77.
Stelling 2: De producten die op de Parijse markt werden verhandeld, tonen aan dat de markt een regionale en een interregionale functie had.

Toon telkens met twee verwijzingen naar de bron aan dat de stellingen juist zijn. Bron 5 en 6 blz 77.
Stelling 3: De producten die volgens bron 6 op de Parijse markt werden verkocht, waren ook op Londense markten te koop.

3.2 Het christendom in Europa

Stadsstichtingen - 1

Edelen bevorderden de groei van steden (meer steden = meer dit belastingopbrengsten)

Edelen probeerden extra steden te stichten en gaven extra vrijheden aan deze steden. 

Zo probeerden ze te bereiken dat handelaren en ambachtslieden zich daar vestigden. (en dit leverde weer extra belastingen op.....)

Versterkte stad/ dorp kon bovendien de edelman bijstaan om zijn grondgebied te verdedigen.

3.2 Het christendom in Europa

Stadsstichtingen - 2

Vrijheden en voorrechten lokten veel mensen naar de stad.

Maar door de massale trek van horigen naar de stad, ontstond een tekort aan horigen op de domeinen.

Oplossing: adel verlaagde de belastingen en verminderde de herendiensten.

De opkomst van steden zorgde dus voor vrijheid voor iedereen.

“Ik, Otto, Heer van Arkel heb van de plaats Gorinchem een stad gemaakt en daaraan alle vrijheid verleend, opdat deze stad en de mensen die erin wonen en erin zullen wonen, zich in vrijheid mogen verheugen…”.  1382

Gorinchem krijgt stadsrechten.

De Dalempoort, de enig overgebleven stadspoort uit de middeleeuwen in Gorinchem.

Er waren er nog meer, ze stonden op de plaats waar je de binnenstad binnen kunt gaan. 

3.2 Het christendom in Europa

Spanningen in de stad

De stedelingen probeerden om invloed te krijgen op het bestuur van de stad en de rechtspraak.

In ruil voor de belastingen of voor geld dat werd geleend aan de edelman, eisten ze stadsrechten = Privileges

Door deze stadsrechten mocht een edelman bijvoorbeeld geen recht meer spreken in een stad.  Patriciërs gingen rechtspreken en werden schepen.

Burgers hadden door deze rechten meer invloed op het bestuur dan mensen in dorpen.

3.2 Het christendom in Europa

Spanningen in de stad

Wie schepen was, bleef dat tot zijn dood.

De macht kwam in handen van een kleine groep patriciers, die soms hun macht misbruikten.

Arme mensen moesten meer belasting betalen en kregen zwaardere straffen.

Meer dan eens kwam het gemeen ( het gewone volk) in opstand tegen de patriciers.

Soms gebeurde het dat de landheer in ruil voor belastingen de rechten van de patriciers aan banden legde.

Spanning in de stad

• In ruil voor belastingbetalingen eisen de rijke grootgrondbezit burgers (patriciërs) steeds meer rechten op.

• Patriciërs krijgen invloed in het stadbestuur en mogen schepenen benoemen (rechters) > vaak voor het leven.
  

• Vooral nieuwkomers die rijk zijn geworden door handel of ambacht zijn hier ontevreden over.
  

• Ambachtslieden gaan zich verenigen in handwerkersgilden om meer rechten te kunnen afdwingen

• In toenemende mate verloren de regionale heersers de politieke macht over de steden > economische band bleef
  

Oorzaken ontstaan van steden

Gevolgen ontstaan van steden

Geldeconomie

Uitvindingen landbouw

Oprichting Hanze

Toenemende handel

Ontstaan marktplaatsen

Ontstaan ambachten

Kopen van stadsrechten

Geld naar de bank

Er kwamen wisselbrieven

3.2 Het christendom in Europa

Aan de slag

Maak in tweetallen opdr 5

Kenmerkende aspecten

13. De opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor he therleven van een agrarisch-urbane samenleving.

14. De opkomst van stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden.

15. Het begin van staatsvorming en centralisatie.

16. Het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijk macht het primaat behoorde te hebben.

17. De expansie van de christelijke wered naar buiten toe, onder andere in de vorm van kruistochten.

Ken je ze nog?!

De tijd van jagers en boeren

De tijd van Grieken en Romeinen

De tijd van monniken en ridders

De tijd van steden en staten

Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen

Het ontstaan van de eerste monotheistische godsdiensten

De verspreiding van het christendom

Herleving van de agrarisch-urbane samenleving

Schrijf 3 dingen op die
je deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je
deze les nog niet zo goed hebt begrepen

huiswerk!

Vat par 4.1 samen met behulp van de deelvragen.

Waardoor namen de landbouwopbrengsten in de elfde eeuw toe?

Hoe waren bevolkingsgroei, specialisatie in beroepen en de opkomst van steden gevolgen van de toenemende voedselproductie?

In welke gebieden in Europa begon de overgang van een landbouwsamenleving naar een landbouw-stedelijke samenleving?

Hoe leidde de opkomst van handel en nijverheid tot interregionale economische verwevenheid in Europa?

Hoe en waarom kregen burgers in de steden en mensen op het platteland door de opkomst van de steden meer vrijheid?

Hoe nam door de economische macht van de steden hun zelfstandigheid toe?

Welke gevolgen had de opkomst van steden voor de machtsverhoudingen tussen adel en de burgers?