§4.2 - Vorming geslachtscellen

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Welkom

- Schrift, boek op tafel

- Les §4.2 - Vorming van 

geslachtscellen

- Vooruitblik.

Leerdoelen

5. Je beschrijft hoe bij het ontstaan van geslachtscellen tijdens de meiose het aantal chromosomen halveert.

6. Je beschrijft de bouw en ontwikkeling van geslachtscellen.

7. Je legt uit hoe eeneiige en twee-eiige tweelingen ontstaan.

Huiswerk

Lezen (Lz) §4.3 en 4.4

Maken (Mk) §4.2 - opdr. 18, 19, 23, 24, 26, 27, 28, 29, 31, 33, 35, 36

Zie ook video's en oefenopdrachten in LessonUp

deze les

1. je doet mee met deze les en sluit bij deze presentatie aan

2. je volgt deze les zelfstandig door hem apart in lessonup te openen (incl uitlegvideo's)

hoe werkt deze les

1. zorg ervoor dat je voordat je start de paragrafen hebt gelezen

2. lees de leerdoelen en succescriteria

3. bekijk alle uitlegdia's en uitlegvideo's

4. controleer jezelf door de vragen en oefeningen tussendoor te doen

5. maak aan het einde de verwerkingopdrachten en controleer of je de leerdoelen hebt behaald (voldoe je aan de succescriteria)

6. nog niet behaald = terug naar de stof/ uitlegvideo's en/of zoek hulp

Succescriteria

• Je kunt de definitie van de volgende begrippen uitleggen: zaadballen, chromosomen, chromosoomparen, chromatiden, karyogram, haploïd, diploïd, geslachtscellen, zygote, DNA, meiose I & II, recombinatie, zaadbuisjes, hormonen, voorlopercellen, bijballen, zaadvocht, zaadblaasjes, prostaat, follikel, eicel, poollichaampje, eeneiige tweeling, twee-eiige tweeling, Siamese tweeling

• Je kunt de inhoud van de leerdoelen aan een ander uitleggen.
• Je kunt de (examen)vragen over dit onderwerp goed (bijna foutloos) maken.
• Je weet welke binas-tabellen bij het onderwerp horen en informatie uit deze tabellen halen en gebruiken.

Karyogram gewone lichaamscel mens

Chromosomen komen in 

paren voor.

Lichaamscellen mens 

zijn diploid (2n): 

23 chromosomenparen 

(46 chromosomen)

BINAS 70 B

Vorming geslachtscellen

Als in een zaadcel en een eicel

net zoveel chromosomen

zouden zitten dan zou je na de 

bevruchting een bevruchte 

eicel met 92 chromosomen

hebben. Dit kan niet.

Vorming geslachtscellen

Dus: bij de vorming van de 

geslachtscellen moet het aantal

chromosomen worden 

gehalveerd zodat van elk 

chromosomenpaar er maar één

in zit.

Geslachtscellen zijn haploïd: ze hebben 1 van elk chromosoom 

Vorming geslachtscellen

Geslachtscellen zijn dus

haploïd (n).

Bij de mens bevatten ze 

23 chromosomen.

                  2n  = 46                                           (n = aantal verschillende chromosomen)   n = 23

                    fruitvlieg                                            
                          kikker                                           
                        cavia                                       
                             aardappel                                                  

n = 4

n = 13

n = 32

n = 12

2n = 8

2n = 36

2n = 46

2n = 24

geslachts cel

lichaams cel

Vorming geslachtscellen

Geslachtscellen ontstaan uit stamcellen.

Ze onstaan uit een deling die anders gaat

dan de gewone celdeling (mitose).

Deze deling heet reductiedeling/ meïose.

Deze deling start óók na de G2 fase. 

Het DNA (de chromosomen) is dus al

verdubbeld.

Doel van de meïose

BINAS 76B2

Vóór de meiöse (S fase)

Meiose

Binas 76C

Meiose I

Tijdens meiose I ontstaan 2 cellen, waarbij van elk chromosomenpaar 1 chromosoom naar elk van beide cellen gaat. De chromosomen bestaan van begin tot eind meiose I uit 2 chromatiden. 

Meiose II

Tijdens meiose II ontstaan uit 1 cel 2 nieuwe cellen, die identiek zijn qua erfelijk materiaal. Van elke chromosoom gaat 1 chromatide naar de ene cel, en de andere chromatide naar de andere cel.

Profase I:

Kernmembraan verdwijnt.

Chromosomen spiraliseren.

Spoelfiguur vormt.

Chromosomen liggen als paren bij elkaar.

Crossing over

Metafase I:

Chromosomen liggen twee aan twee in het equatoriale vlak.

Spoelfiguren hebben trekdraden gevormd naar de centromeren, elk naar één chromosoom van een chromosomenpaar.

Anafase I:

Spoelfiguren trekken chromosomen naar de polen.

Telofase I:

Door insnoering ontstaan twee haploïde cellen.

Chromosomen zijn wel nog verdubbeld!

(twee chromatiden)

Daarom: meïose II

Meïose II

Wat maakt ieder mens uniek?

Tijdens de meïose kunnen 2²³ verschillende combinaties van chromosomen worden gemaakt.

Ook nog crossing-over.

Man: 

1 cel vormt 4 zaadcellen

Vrouw:

1 cel vormt 1 grote eicel, de andere 3 cellen worden poollichaampjes en sterven af

BINAS 86D

Oögenese en spermatogenese

Binas 86D

Oogenese

Bij de oogenese ontstaan gerijpte eicellen. Dit proces start al voor de geboorte, en loopt door tot aan de overgang. 

éé oogonium kan uiteindelijk maar 1 rijpe eicel opleveren: voorraad is beperkt. Door de celdelingen die de oogonia doorlopen, ontstaan er daarnaast wel andere cellen die niet functioneel zijn: de poollichaampjes. Deze bevatten wel het erfelijk materiaal, maar bijna geen cytoplasma. Het laatste poollichaampje ontstaat pas na bevruchting en zit tot die tijd 'vastgeplakt' aan de rijpe eicel.

Spermatogenese

Bij spermatogenese ontstaan spermacellen/zaadcellen. Alle cellen die ontstaan zijn potentieel functioneel. Spermatogonia worden niet 'verbruikt', waardoor spermatogenese altijd door kan gaan. 

Levensfases

De mitose van geslachtscellen bij de vrouw begint en eindigt al voor de geboorte. Bij de man start dit pas rond de puberteit. 

Meiose I start bij de vrouw al voor de geboorte, maar gaat pas tijdens de puberteit weer door.

Meiose II wordt bij de vrouw pas helemaal afgerond wanneer er bevruchting plaatsvindt. 

Spermatogenese vindt plaats in

1. de eierstokken
2. het scrotum
3. de zaadkanaaltjes
4. de bijballen

Oögenese

Begint al vóór de geboorte inde eierstokken.

Ontwikkeling stopt tijdens Profase I.

Bij de rijping van een eicel wordt de meïose afgemaakt tot metafase II (die wordt pas na de bevruchting voltooid).

Eicellen zijn omgeven door follikelcellen uit het ovarium (de eierstok), het geheel heet een follikel.

Meerdere rijpingen, één (heel soms twee) eisprongen.

Spermatogenese

Begint vanaf de puberteit.

Zaadcellen worden gevormd in de 

zaadbuisjes van de testes (zaadballen). 

Vorming van 1 zaadcel duurt ongeveer 2 maanden.

Ze worden opgeslagen in de bijballen.

Bij zaadlozing ongeveer 3 mL vrij-> 350 miljoen zaadcellen

= 10 % van het sperma.

Zaadballen

Zaadcellen worden gevormd in

de testes, in de zaadbuisjes.

Deze zijn sterk gekronkeld.

Tussen de zaadbuisjes zitten

de cellen van Leydig (interstitiële

cellen), die produceren 

testosteron.

Zaadballen

Van buiten naar binnen vormen

de zaadcellen zich. 

Helemaal aan de binnenkant

zitten de voltooide zaadcellen,

die gaan richting de bijballen

mbv trilharen.

Zaadlozing

Zaadlozing: ongeveer 3 ml sperma.

Sperma bevat: 

• 10% zaadcellen (worden bewaard in bijballen).
• 90% zaadvocht uit zaadblaasje en prostaat (voeding en hoge zuurgraad voor optimale omstandigheden voor zaadcellen om de reis naar de eicel te volbrengen).

Tweelingen

Eeneiige tweeling

Tweeeiige tweeling

Twee-eiige tweeling

Wanneer 2 eicellen worden bevrucht, dus niet hetzelfde erfelijke materiaal.

Er is voor elke eicel een spermacel nodig (dus voor 2 eicellen, 2 spermacellen)

Geslachten:

- 2 meisjes

- 2 jongens

- 1 meisje en 1 jongen

Eén-eiige tweeling

Tweeling die uit 1 bevruchtig is ontstaan. Hebben dus precies hetzelfde erfelijke materiaal.

Aan de slag

1. Maak een begrippenlijst van 4.2

2. Maken en nakijken opdrachten 4.2

3. Lees 4.3 & 4.4 voor 13 december.

Controleer of je alle leerdoelen beheerst/ aan alle succescriteria voldoet. Zo niet: opnieuw door de stof/ opdrachten maken/ hulp vragen. 

Extra afbeeldingen & video's over meiose

2n = 4 (diploid)

haploid
n = 2

Mitose                                                                                                       




Meisose                                                                                                   

www.bioplek.org

metafase 1

Vorming zaadcellen

Locatie zaadcelvorming