§5.3 Een bijzonder bestuur en bloeiende cultuur

tijdvak 6: Regenten & Vorsten 

1600 - 1700 (17e eeuw)

H5 Een koning te rijk

§5.3 Een bijzonder bestuur en bloeiende cultuur

In deze les kun je 9 punten verdienen.

De vorige les ging over de Republiek (nu: Nederland) in de 17e eeuw. 

Wat weet je nog van de vorige les? Schrijf van de vorige les enkele gebeurtenissen, begrippen, personen en verschijnselen op:

Hierna: leerdoelen.

Leerdoelen:

Aan het eind:

1. kun je met een aantal begrippen uitleggen op welke erg bijzondere manier ons land in de 17e eeuw wordt bestuurd;

2. kun je met behulp van een aantal begrippen twee/ drie oorzaken benoemen van de Gouden Eeuw en de bijbehorende economische en culturele bloei;

Hierna: kaart van ons land in 1559 olv Karel V.

Hierna: uitleg leerdoel 1.

Leerdoel 1: Bestuur in de Republiek

Ons land is 80 jaar in oorlog met Spanje, ook wel de 80 jarige-oorlog (1568-1648).

Vòòr deze oorlog zijn de Nederlanden 17 losse gewesten (ook wel provincies) en worden bestuurd door de Spaanse koning Karel V. Hij heeft letterlijk een wereldrijk in bezit en is niet vaak in ons land. Zijn wereldrijk is te groot om zelf te besturen. 

Daarom heeft elk gewest een stadhouder (een plaatsvervanger).

De meest bekende stadhouder is Willem van Oranje die als vriend van Karel V zelfs meerdere gewesten bestuurd. 

Karel V is katholiek en maakt zich zorgen over het groeiend aantal protestanten in ons land.

Oud en moe treedt hij in 1555 af, waarna zijn zoon Filips II hem opvolgt. Híj pakt de niet-katholieken keihard aan. Dit leidt tot de Beeldenstorm.

Willem van Oranje komt in verzet tegen het harde optreden van Filips II. Willem ondertekent het Plakkaat van Verlatinghe (1581), waarin staat dat de zeven Noordelijke gewesten in ons land Filips II niet meer herkennen als koning. 

Willem wordt legeraanvoerder, maar is geen vorst/ koning! Andere landen om ons heen vinden het raar dat ons land niet (opnieuw) een koninkrijk wordt, maar een republiek (1588) zonder centraal bestuur.  Koning zijn is een erfelijke functie, maar in een republiek bestaat dit niet. In ons land heeft dan de Staten-Generaal de leiding. Een Staten-Generaal met hoge edelen is een vergadering waarin de gewesten gezamenlijk beslissingen nemen.

Hierna: filmpje Filips II - de geboorte van Nederland (± 3 min)

Twee uitspraken:

1. De Spaanse koning Filips II is katholiek / protestant. 

2. In 1566 vindt het hoogtepunt van de Beeldenstorm plaats, dat is de 15e eeuw / 

16e eeuw. 

1. 1. katholiek, 2. 15e eeuw
2. 1. katholiek, 2. 16e eeuw
3. 1. protestant, 2. 15e eeuw
4. 1. protestant, 2. 16e eeuw

Twee uitspraken:

1. Tot 1581 is Filips II / de Staten-Generaal de baas in de Nederlandse gewesten.

2. In 1581 tekenen de 7 meest noordelijke / zuidelijke gewesten van ons land het Plakkaat van Verlatinghe.

Hierna: uitleg leerdoel 2

1. 1. Filips II, 2. noordelijke
2. 1. Filips II, 2. zuidelijke
3. 1. de Staten-Generaal, 2. noordelijke
4. 1. de Staten-Generaal, 2. zuidelijke

Leerdoel 2: Cultuur in de Republiek

Ons land, de Republiek (vanaf 1588), kent in de Gouden Eeuw (1602-1672) een culturele en economische bloei. Oorzaken:

1. Veel (graan -en hout)handel (o.a. over zee);

2. Ons land is tolerant (iedereen is welkom), waarna veel migranten met kennis, contacten en geld komen. Gevolg: tussen 1580 en 1620 vluchtten 100.000 mensen van de (katholieke) zuidelijke Nederlanden naar de (protestante) Republiek).

3. Technische uitvindingen, bv betere (fluit)schepen;

Hierna: Filmpje Wat betekent tolerant zijn nog meer? - Welkom in de Gouden Eeuw (± 1 min)

Vervolg leerdoel 2: Cultuur in de Republiek

Vanwege het tolerante klimaat in ons land komen vanaf 1685 ook nog 35.000 protestanten uit Frankrijk naar ons land. In Frankrijk moet je namelijk katholiek zien. Zij worden hugenoten genoemd. 

Een kleine groep profiteert van deze Gouden Eeuw, bv de regenten: een klein aantal families die de gewesten. Ook kunstenaars profiteren van de bloei. Ook koop- en ambachtslieden willen een schilderij aan hun muur hangen, bv van een stilleven, een landschap, of een zelfportret. 

Gevolg: vraag naar schilderijen wordt groter, waardoor schilders (bv Rembrandt en Vermeer) goed kunnen leven van hun beroep. Misschien is ons land dan wel het machtigste land ter wereld! 

Maar De Gouden Eeuw is in ons land echt niet voor iedereen een periode van bloei. Veruit de meeste mensen zijn erg arm.

Hierna: vervolg uitleg leerdoel 2

Vervolg leerdoel 2: Cultuur in de Republiek

Onze Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden kent veel werk en rijkdom in de 17e eeuw en dat trekt veel mensen uit het buitenland.  Aantrekkelijk is voor hun dus ook de tolerante manier van samenleven:

Ons land biedt méér vrijheid om te denken en te schrijven dan andere landen. 

Grote denkers en uitvinders kunnen helemaal hun gang gaan:

Voorbeeld 1: Denker Spinoza: "Volgens mij is God niet een man met een baard, maar is God overal!"

Voorbeeld 2: Uitvinder Huygens: ik vind het slingeruurwerk uit.

Toch wordt dan in ons land niet iedereen gelijk behandeld. 

Het belangrijkste geloof wordt het protestante geloof, andere geloven zijn alleen stiekem toegestaan.

Dus ben je bv katholiek, dan mag dat wel, dan mag je geen katholieke kerk hebben. Hoe kun kun je dan toch diensten hebben?

Naar de schuilkerk - Welkom in de Gouden Eeuw (± 2 min).

Twee uitspraken:

1. In het filmpje van zojuist stonden mensen in de rij om naar een protestante / katholieke schuilkerk op een zolder in een huis te gaan;

1. Een tolerante manier van leven is een voordeel / nadeel voor de bloei van de Gouden Eeuw.

1. 1. protestante, 2. voordeel
2. 1. protestante, 2. nadeel
3. 1. katholieke, 2. voordeel
4. 1. katholieke, 2. nadeel

Klik op de afbeelding om in te zoomen.

Je ziet een schilderij van de burgemeester van Delft. 

De schilder is Jan Steen en is gemaakt in 1655.

Wie is de regent in het schilderij?

1. Persoon 1
2. Persoon 2
3. Persoon 3
4. Persoon 4

Twee uitspraken:

1. Ons land is in de 17e eeuw erg tolerant, een oorzaak / gevolg is het ontstaan van een Gouden Eeuw.

2. Ons land is in de 17 eeuw erg tolerant, een oorzaak / gevolg is dat grote denkers en uitvinders (bv Spinoza en Huygens) helemaal hun gang kunnen gaan.

Hierna: sleepvraag.

1. 1. oorzaak, 2. oorzaak
2. 1. oorzaak, 2. gevolg
3. 1. gevolg, 2. oorzaak
4. 1. gevolg, 2. gevolg

Maak de goede combinatie tussen begrip en uitleg.

Begrip	Uitleg
	Zelfstandig gebied met eigen regels, wetten en gewoonten.
	Plaatsvervanger van een landheer in een gewest.
	Hoogste bestuur van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
	Een land zonder koning.

Hierna: sleepvraag.

Gewest

Stadhouder

Staten-Generaal

Republiek

De kunst kent in de Gouden Eeuw ook een bloei.

Hieronder zie je drie soorten (genres) schilderijen uit de Gouden Eeuw.

Sleep het juiste genre naar het juiste schilderij.

Hierna: sleepvraag.

stilleven

landschap

portret

In de Gouden Eeuw kent ons land bevolkings-groepen die in een sociale piramide zijn te verdelen. Sleep onderstaande bevolkingsgroepen naar de juiste laag van deze sociale piramide.

Hierna: sleepvraag.

ambachtslieden

armen

handelaren

regenten

boeren

Sleep de begrippen naar het juiste leerdoel:

Hierna: evaluatie plakkerig!

Leerdoel 1: Je kunt met een aantal begrippen uitleggen op welke erg bijzondere manier ons land in de 17e eeuw wordt bestuurd;

Leerdoel 2: je kunt met behulp van een aantal begrippen twee/ drie oorzaken benoemen van de Gouden Eeuw en de bijbehorende economische en culturele bloei;

regenten

Ons land is tolerant

Plakkaat van Verlatinghe

Staten-Generaal

Karel V

Rembrandt

uitvinding van het slingeruurwerk

Gewest

veel handel

veel schilderijen

Huygens

Evaluatie; Plakkerig!

Beschrijf in 3 / 4 / 5 zinnen wat is 

blijven plakken na deze les. 

Paars: <6,0

Groen: 6,0 - 6,5

Blauw: >6,5