11.4 Je lijkt op ...

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Welkom!

Programma

- Welkom!

- Intro

- Leerdoelen

- Nieuwe stof

- Filmpje

- Zelf doen

- Afsluiten

     11.4  Je lijkt op...

Ieder mens is uniek

• ...maar soms lijk je toch op elkaar
• oogkleur, bloedgroep, bouw enz.
• hoe dan..?
  

Doel

• Je kunt uitleggen dat chromosomen jouw erfelijke eigenschappen bepalen.
• Je kunt uitleggen hoe mensen eigenschappen doorgeven via chromosomen.
• Je kunt uitleggen dat bepaalde chromosomen het geslacht van een mens bepalen.
  

Waar zit jouw bouwbeschrijving?

Jouw bouwbeschrijving

In de kernen van al jouw cellen zit de bouwbeschrijving voor jouw lichaam.

In de celkern zitten de chromosomen

Dit zijn een soort draden die grotendeels uit DNA bestaan

Je DNA bevat de bouwbeschrijving voor jouw lichaam

Elke cel bevat 23 chromosomenparen (totaal dus 46)

Geslachtscellen bevatten 23 chromosomen (géén paren)

Alle chromosomen samen vormen het genoom

Waardoor lijk je op je ouders?

Geslachtschromosomen

• Het 23e paar noemen we de geslachtschromosomen

• Vrouwen hebben twee dezelfde (X, X)

• Mannen hebben twee verschillende (X, Y)

M/V ?

Hoe zitten de eigenschappen op de chromosomen?

• Een chromosoom bestaat uit een lange opgerolde draad DNA

• Die draad heeft de vorm van een wenteltrap

• Elke trede is opgebouwd uit twee stoffen (er zijn er vier)

• De volgorde van die stoffen bepaald de code!
• De code voor het maken van eiwitten
  

Allel

• Een gen kan verschillende varianten hebben
• Zo'n variant noem je een allel
• Chromosomen komen in paren voor...
• Dus minimaal twee allelen per eigenschap
• Voor veel eigenschappen meer dan twee allelen
  

Volgende keer!

Hoe zitten de eigenschappen op de chromosomen?

Nu... zelf doen

Maken: 3 t/m 9 (h)

3 t/m 5 + 10 t/m 13 (v)

Maak gebruik van de tekst!

Welkom!

Les 2

Programma

- Welkom!

- Intro

- Leerdoelen

- Nieuwe stof

- Filmpje

- Zelf doen

- Afsluiten

Hoe zitten de eigenschappen op de chromosomen?

• Een chromosoom bestaat uit een lange opgerolde draad DNA

• Die draad heeft de vorm van een wenteltrap

• Elke trede is opgebouwd uit twee stoffen (er zijn er vier)

• De volgorde van die stoffen bepaald de code!
• De code voor het maken van eiwitten
  

Allel

• Een gen kan verschillende varianten hebben
• Zo'n variant noem je een allel
• Chromosomen komen in paren voor...
• Dus minimaal twee allelen per eigenschap
• Voor veel eigenschappen meer dan twee allelen
  

Chromosoom, gen en allel

Gen: een deel van een DNA-molecuul dat de informatie bevat voor één erfelijke eigenschap

Allel: een van de verschillende varianten van een bepaald gen

Genoom: alle genen van een individu samen

Let op: Chromosomen komen in paren voor.        Genen en Allelen dus ook!

Eiwitten

• Eiwitten regelen alles wat er in een cel gebeurd
• Een gen is een stukje DNA met informatie voor het maken van eiwitten
• Eiwitten bepalen jouw eigenschappen

Niet alle eigenschappen zijn erfelijk...

FENOTYPE EN GENOTYPE

GENOTYPE

De informatie voor de erfelijke eigenschappen van een organisme. 

FENOTYPE

Wat je ziet van een eigenschap

Genotype & fenotype

De informatie op al je genen: genotype

Wat je ziet van een eigenschap: fenotype

Het fenotype wordt op drie manieren bepaald:

• volledig door genotype (erfelijk)
  

• volledig door invloeden uit de omgeving (niet erfelijk)
  

• door een combinatie van beiden

Fenotype kan veranderen

Of zo...

Aangeboren aandoeningen

• Kunnen ontstaan door schadelijke stoffen of ziekteverwekkers (bv door rodehondvirus)

• Door een fout in het aantal chromosomen (bv. Down)
• Door een fout in de structuur van een chromosoom   (kleurenblindheid) Erfelijke aandoening
  

Prenataal onderzoek

Sommige aandoeningen kunnen al tijdens zwangerschap worden ontdekt -->

Echo (geluidsgolven)

Vruchtwaterpunctie: in vruchtwater zitten cellen vd foetus

Vlokkentest: cellen uit de placenta

Opdrachten

Maken:  12 t/m 17 + 18 t/m 23

12 t/m 17 + 19 t/m 23 (h)

Genotype en Fenotype

• Genotype: erfelijke eigenschappen
  Vastgelegd in de chromosomen
• Fenotype: uiterlijke eigenschappen
  Bepaald door genotype (genoom) + milieufactoren
• Genotype kan je niet zelf veranderen! Fenotype wel!

Ontstaan genotype

23

23

46

Ontstaan fenotype

Het uiterlijk van een organisme noemen we

1. Genotype
2. Fenotype

Ontstaat het Fenotype door het Genotype?

1. Ja
2. Nee

Mathilde verft haar haar bij de kapper. Verandert hierdoor haar genotype en haar fenotype?

1. genotype wel fenotype niet
2. genotype niet fenotype wel
3. genotype niet fenotype niet
4. genotype wel fenotype wel

Aan het eind van de les kun je:

• uitleggen wat erfelijke eigenschappen zijn.
  
• uitleggen dat je DNA en je omgeving invloed hebben op hoe je eruitziet en hoe je je gedraagt.
  
• uitleggen hoe een organisme eigenschappen van zijn ouders erft.
  
• uitleggen dat je door DNA-onderzoek meer over jezelf en je afkomst te weten kunt komen.