10.1 en 10.2 5 havo

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

5H H10 Evolutie

1. beschrijven hoe diversiteit van het leven ontstaan is

2. beschrijven dat het bestaan van de universele genetische code opgevat wordt als een natuurwetenschappelijk argument voor een gemeenschappelijke oorsprong en verwantschap van al het leven

3. de rol van adaptaties in biologische eenheden uitleggen

4. beschrijven hoe de evolutietheorie tot stand gekomen is en de wisselwerking tussen evolutietheorie en wetenschap, maatschappij en levensovertuiging toelichten

10.1 Fossielen

Wat is een fossiel?

Ontstaan van fossielen

Ouderdomsbepaling fossielen

Fossiel: versteende overblijfselen of afdrukken in gesteenten

- Kan ook pootafdruk, haren of poep zijn!

- Ideale omstandigheden zijn: droge, zuurstofarme omgeving zodat reducenten niet het dode organisme kunnen afbreken, bv: woestijn (droog & dood organisme snel bedekt met zand), waar rivier uitmondt in zee (dood organisme snel bedekt met grondmateriaal )

Zachte delen van dood organisme (bijvoorbeeld spierweefsel) worden meestal verteerd --> niet het geval bij fossiel in barnsteen of onder ijs

Fossiel in barnsteen

Fossiel gevonden in ijslaag

Relatieve ouderdomsbepaling fossiel

Schatting maken hoe oud een fossiel is m.b.v. gidsfossielen in aardlagen --> kort op aarde hebben geleefd & verspreidingsgebied groot

Ouderdom gidsfossiel is exact bepaald, dus alle andere soorten fossielen die in dezelfde aardlaag zijn gevonden, zijn dan ook ongeveer zo oud.

Ammoniet

Triboliet

Fossiel van ammoniet

Fossiel van trilobiet

Absolute ouderdomsbepaling fossiel

Absoluut: wordt vastgesteld met behulp van radioactieve isotopen waarvan halveringstijd bekend is.

Isotopen: verschillende vormen van een element, elk met een andere atoommassa: C14 = radioactief isotoop, C12= gewoon isotoop

Verhouding van C14/C12 meten in fossiel: na 5736 jaar is de helft van de radioactieve C14-atomen verdwenen --> bron 6 op blz 44

?

Vraag: c14/c12 verhouding levende dieren 10/20 en fossiel is 5/20 --> fossiel is dan oud.......

Radioactieve isotopen

C14: voor bepalen ouderdom van fossielen t/m 60.000 jaar oud

Oudere fossielen worden de isotopen van uranium of kalium gebruikt, omdat de halveringstijd langer duurt.

BiNaS

Tabel 25A: isotopentabel voor halveringstijd

Tabel 94A: tijdperken (nodig bij vraag 6 en 8)

Zelfstandig werken

Vragen stellen over H9

Lezen 10.1

Maken 10.1 alle opdrachten behalve 10.a

?

Vraag: c14/c12 verhouding levende dieren 10/20 en fossiel is 5/20 --> fossiel is dan oud.......

Vraag 10.b en 10.c nabespreken

Wat is een soort?

Wat is een populatie?

- Soorten zijn verdeeld in populaties. Populaties zijn groepen bij elkaar levende individuen van een soort. Bijv.: populatie konijnen in de waterleidingduinen en populatie konijnen in A'damse bos

- Meestal komt voortplanting tussen populaties niet veel voor.

?

Wat is evolutie?

Wat hebben evolutie en erfelijkheid met elkaar te maken?

- Individuen behoren tot 1 soort wanneer zij bij onderlinge kruising vruchtbare nakomelingen kunnen voortbrengen.

- Een soort bestaat uit 1 of meer rassen, die kruisbaar zijn met elkaar: bijv. hondenrassen

werk voor ma 1e en ma 5e uur

- Lezen Kaas en de evolutietheorie: evolutietheorie uitgelegd door Bas Haring, filosoof, en zorg ervoor dat je kan uitleggen hoe soorten veranderen aan de hand van het superkuikentje

- Lezen 10.2 (niet het stukje over mutaties op blz 46)

-Maken 10.2 (niet 1.b, 3, 4 en 5)

- Maken examentraining H9 (alles!)