Literatuur: beeldspraak en stijlfiguren

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Beeldspraak en stijlfiguren

Wat houdt stijl in? 

• Korte of lange zinnen;

• Veel of weinig bijvoeglijke naamwoorden;

• Moeilijke of makkelijke woorden;

• Moderne of ouderwetse woorden;

• Veel of weinig (levendige) dialogen;

• Wel of geen opvallende stijlfiguren (herhalingen, tegenstellingen, overdrijvingen) of beeldspraak (vergelijkingen, metaforen, personificaties);

• Veel of weinig (ruimte)beschrijvingen.

Stijlleer

Ook wel stilistiek

Stijlleer

Taal als gereedschap om de inhoud zo verrassend mogelijk over te brengen

Eerder bij poëzie dan bij proza

Twee groepen:

• stijlfiguren
  
• beeldspraak
  

Stijlfiguren

Herhaling = een woord of woordgroep wordt (vrijwel) ongewijzigd herhaald.

Anafoor = een woord of woordgroep aan het begin van de zin wordt herhaald. 

Drieslag = een uitspraak die uit drie delen bestaat. 

pleonasme = een vanzelfsprekende eigenschap van een begrip wordt nog eens extra (meestal overbodig) genoemd.

tautologie = eenzelfde begrip wordt meerdere malen met synoniemen uitgedrukt. 

Antithese = Tegenstelling

Eufemisme = Verzachtende uitdrukking

Hyperbool = Overdrijving

Paradox= Schijnbare tegenstelling.

Retorische vraag = Mededeling in vorm van vraag

Woordspeling= Woord of uitdrukking in twee betekenissen gebruiken.

Stijlfiguren

Opsomming: vaak met een climax / anticlimax 

Understatement: tegenhanger van de hyperbool 

Chiasme: twee bij elkaar horende zinnen die spiegelbeeld van elkaar zijn. 

Alliteratie: beklemtoonde beginklanken zijn hetzelfde 

Assonantie: de klank van de klinkers in het midden is gelijk 

Volrijm: de laatst(e) beklemtoonde klinker is hetzelfde. 

Voorbeelden

Alliteratie: 

Heerlijk, helder, Heineken 

Kakelende kinderen 

Assonantie: 

Vele zeeën verdwenen onder de boten henen 

De stralende maan gaf een zachte gloed eraan  

Eindrijm: 

Sinterklaas kapoentje 

Gooi wat in mijn schoentje 

Voorbeelden

• Herhaling: 
  

Altijd november, altijd regen.

Altijd dit lege hart, altijd.

(J.C. Bloem)

- Anafoor: I have a dream... 

- Drieslag: veni, vedi, vici,

bloed, zweet en tranen 

geloof, hoop en liefde 

Voorbeelden

• Tautologie: 
  

Zult gij begrijpen kunnen, verstaan,

zal voor U op kunnen gaan

een groot aanschouwe, een inzien ....

- Pleonasme:

De gele zonnebloemen maken de kamer veel gezelliger.

In deze witte sneeuw heb ik een zonnebril nodig.

De grijze mist maakt de straat nog troostelozer.

Voorbeelden

• Hyperbool:
  

Mijn hart was toegevroren,

Mijn tranen vloeiden niet meer.

Toen trof mij haar gloeiende blikstraal,

En de wateren ruischten weer.

(Piet Paaltjens)

Voorbeelden

• Antithese:
  

Jong geleerd, oud gedaan. toen-nu, leven-dood, goed-kwaad

• Paradox
  

Men behoeft niet te stelen om een dief te zijn. – Jasn Greshoff

Goed schrijven is schrappen

Voorbeelden

• Retorische vraag
  

En niet te vergeten/ (hoe ooit te vergeten?)/de honger – Riekus EWakowsky

• Woordspeling
  

Hier ligt Gijs van Amerongen,/in de grond geen kwade jongen,

  C. Buddingh

Voorbeelden

- Opsomming: 

Ik heb al vele steden bezocht: Amsterdam, Londen, Miami en uiteraard Nijmegen.  (anticlimax) 

Ik houd van je tot de maan, tot de zon, tot het einde van de melkweg en verder! (climax) 

Voorbeelden

Chiasme: 

Je kunt het kind wel uit de oorlog halen, maar hoe haal je de oorlog uit het kind? 

Eufemisme :

Amy Winehouse is niet meer onder ons.

Ik zit momenteel tussen twee banen in. 

Understatement: 

(Over Elon Musk) 'Hij is een beetje rijk'. 

Aan de slag 

Maak nu opdracht 2 p. 9. 

Klaar? Ga dan verder met opdracht 3, p. 10. 

Wat is het (beoogde) effect van beeldspraak?

Beeldspraak 

Schrijvers spreken vaak met beelden: figuurlijk taalgebruik in plaats van de  letterlijke betekenis. 

Je moet zelf herkennen wat de schrijver écht bedoelt. Daarvoor moet je ontdekken wat letterlijk bedoeld wordt (object) met het figuurlijke woord (beeld). 

Voorbeeld: 

Jouw kamer is een zwijnenstal. 

Betekenis? 

Metafoor 

• Datgene dat bedoeld wordt (object), is vervangen door een beeld -> gelijkenis. 

Met zijn kolenschoppen weerde de keeper ieder goal uit het net. 

Beeld: kolenschoppen 

Object: handen

Metafoor 

Aan de voet van de berg stond ze te wachten. 

beeld = aan de voet

object = aan de onderkant 

Voet en aan de onderkant hebben iets gemeenschappelijks (gelijkenis)! 

Personificatie

• Een levenloze zaak krijgt menselijke eigenschappen toegeschreven.

De wind speelde met zijn haar. 

Het koffieapparaat murmelde zachtjes.

De cello bromde tevreden. 

De jongen luisterde naar het fluisterende riet. 

De maan loerde door de takken. 

Synesthesie 

• Indrukken van twee verschillende zintuigen worden gecombineerd.

Bittere kou 

Warme tonen 

De vergelijking

• Die man gedraagt zich echt als een beest! 
• De jongens leken net een een kudde dieren.   
• Het is een boom van een vent 
• Het water was zo glad als een spiegel 

De vergelijking

• Die man gedraagt zich echt als een beest! 
• De jongens leken net een een kudde dieren.   
• Het is een boom van een vent 
• Het water was zo glad als een spiegel 

Metonymia

Wat hebben de volgende uitspraken met elkaar gemeen? 

 

Even de neuzen tellen. 

Mag ik het zout? 

Dat is een mooie Picasso die door hangt! 

Het vrouwenhockeyteam won goud op de Olympische spelen.

Vermijd clichés!

Soms worden uitdrukkingen of gezegdes zo vaak gebruikt, dat het afgezaagd is geworden. Dan is het een cliché. Schrijvers proberen zo min mogelijk clichés te gebruiken, maar juist origineel te zijn.

Voorbeelden van clichés: 

• 'schitteren door afwezigheid'
  
• 'als paddenstoelen uit de grond schieten'
  
• 'op zoek zijn naar een nieuwe uitdaging'
  

Vanmiddag komt onze interieurverzorgster langs.

1. paradox
2. eufemisme
3. hyperbool
4. antithese

Wat is geen cliché?

1. Zo klaar als een klontje
2. Als warme broodjes over de toonbank gaan
3. Wie goed doet, goed ontmoet
4. Wie jong is, woont als in een schemering. Nog onbestraald door zon van zekerheid, wil 't hart...

Beeldspraak is altijd figuurlijk.

1. WAAR
2. NIET WAAR

'Zij is net een nachtegaal.' Welke vorm van beeldspraak is dit?

1. vergelijking
2. personificatie
3. metafoor
4. synesthesie

'De wind huilt door de bomen.' Welke vorm van beeldspraak is dit?

1. metafoor
2. personificatie
3. vergelijking
4. synesthesie

In de zin "Zij is een koele kikker"
is gebruik gemaakt van beeldspraak.

1. WAAR
2. NIET WAAR

‘Dat had je nou niet hoeven doen’. (verjaardag)

1. eufemisme
2. hyperbool
3. ironie
4. cliché

Welke vorm van beeldspraak? 'Mijn ouderlijk huis is nog steeds een veilige haven voor mij.'

1. personificatie
2. vergelijking
3. metafoor
4. synesthesie

Welke vorm van beeldspraak?
De politicus stak zijn tegenstander met zijn woorden.

1. personificatie
2. vergelijking
3. metafoor
4. synesthesie

Welke vorm van beeldspraak?
De zonnebloemen van Van Gogh zijn mijn favoriet.

1. personificatie
2. vergelijking
3. metonymia
4. metafoor

Welke vormen van beeldspraak herken je?

Welke vormen van beeldspraak herken je in het volgende lied?

goed luisteren:-)

Pastorale - Liesbeth List en Ramses Shaffy

Noteer in je eigen woorden waar het lied over gaat.

Leg uit waarom je dat denkt.

Is er sprake van beeldspraak?

Weer goed luisteren!

Opdracht

Zoek een Nederlandstalig lied waar beeldspraak en/of stijlfiguren in voorkomen.

Kopieer de tekst

onderstreep/arceer de stijlfiguren of beeldspraak  

noteer welke variant het is.