Sensopatisch spel

• Zorg en Welzijn
• MBO
• Studiejaar 2

Sensopatisch spel

Keuzedeel ouder wordende client met verstandelijke beperking.

Inhoud van de les

1. Sensomotorische intergratie.
2. Sensomotorische intergratieproblemen bij ouderen en dementerenden. 
3. Wat kunnen we doen?
4. Snoezelen.

Aan het einde van de les...

• Weet je wat sensomotorische intergratie en sensorische intergratie is en wat dit doet.
• Ken je de termen tactiele, vestibulaire en proprioceptieve informatie.
• Ken je de SI problemen bij ouderen.
• Weet je hoe je de SI kan stimuleren. 

Ervaar het eens....

Een opdracht waarin je zelf gaat voelen.

Luister mij af

Als de les klassikaal gegeven wordt krijg je uitleg van de docent. 

Je hebt gespeeld met een materiaal. Welk materiaal heb je gebruikt en hoe heb je dit ervaren?

Als de les klassikaal gegeven wordt bespreek je dit samen. Heb je de activiteit alleen uitgevoerd dan vul je deze vraag in. 

Wat weet je al?

Heb je zoiets vergelijkbaars wel eens in de praktijk gedaan?

Herken je iets vanuit je werk of stage plek? 

Zo niet, heb jij vroeger zelf wel eens zakjes smufensnot gemaakt? 

Geef antwoord op deze vraag op de volgende dia. 

Wat weet je al?

geef antwoord op de vraag van de vorige dia. Volg je de les klassikaal dan hoef je deze dia niet in te vullen. 

Sensomotorische intergratie

Wat is sensopatisch spel? 

Senso betekend zintuigen.

Pathisch betekend beleven. 

Sensopatisch spel draait dus om het spelen en ervaren met zintuigen. 

Sensomotorische intergratie

In de zorg praten we vooral over sensomotorische intergratie of sensorische intergratie.  (SI)

Wat is dit precies? 

Wanneer we met onze zintuigen iets zien, voelen, ruiken, proeven of horen, noemen we dat waarnemen. 

Vaak is zo’n waarneming aanleiding voor ons om iets te doen of juist niet te doen. Maar ook bij dagelijkse activiteiten zoals eten en aankleden, maken we gebruik van de informatie van deze waarnemingen. De samenwerking tussen waarnemen en de activiteit die daarvan het gevolg is, wordt sensomotorische integratie genoemd.

Bij sensomotorische intergratie neemt het voelen van aangeraakt worden, bewogen worden en het voelen in welke houding je je bevindt en welke bewegingen je maakt, een belangrijke plaats in.  

De verschillende manieren van voelen werken hierbij nauw samen, maar hebben in dit proces een andere functie.

Tactiele informatie

Het tastzintuig bevindt zich vooral in onze huid. Hierdoor kunnen we voelen wanneer we aangeraakt worden en voelen of iets warm of koud is en hard of zacht. Ook of het prettig is om door iemand te worden aangeraakt, maar ook of de grond stevig genoeg is op te staan.

Vestibulaire informatie

De informatie van het evenwichtsorgaan, dat zich vlakbij de oren in ons hoofd bevindt, noemen we het evenwichtsgevoel. Dit orgaan informeert ons over de stand en de bewegingen van het hoofd. Hierdoor waarschuwt het evenwichtsorgaan als we dreigen te vallen. Bijvoorbeeld bij het struikelen over een losse stoeptegel

Proprioceptieve informatie

Deze informatie is afkomstig uit zintuigcellen in onze spieren en gewrichten. Hierdoor krijgen we vooral informatie over de houding van ons lichaam en de manier waarop wij zelf bewegen. 

Dit zijn de verschillende manieren van voelen. 

Wat doet sensomotorische intergratie?

Sensomotorische integratie speelt een belangrijke rol bij het waarschuwen voor gevaar, het richten van de aandacht en het opnemen van informatie.

Er zijn verschillende manieren waarop we op zintuiginformatie kunnen reageren. 

signaal, sterk signaal, zwak signaal.

Bij iedere zintuigprikkel kiezen we op welke manier we reageren. Gelukkig gebeurt dit meestal onbewust en hoeven we er niet over na te denken.

Het evenwichtsgevoel en het tastgevoel spelen een belangrijke rol bij het richten van de aandacht en het waarschuwen voor gevaar. Zij zorgen vooral op dat we niet vallen en of de ondergrond waarop we staan, zitten of liggen, wel stevig genoeg is. Als we niet kunnen vallen is het pas veilig om te bewegen. Door het bewegen krijgen we informatie van onze spieren en gewrichten over onze houding en bewegingen. Vooral hierdoor is bewegen leuk en ontstaat de ‘lol’ van bewegen, let je op wat je aan het doen bent en kun je dingen leren.

• Een zintuigprikkel geeft een signaal, waardoor we onze aandacht op die zintuigprikkel richten. Hierdoor merken we de prikkel op en kunnen erop reageren. Op deze manier richten we onze aandacht ergens op, doen we informatie op en leren we dingen.
• Sommige zintuigprikkels geven een sterker signaal dan andere, omdat die zintuigprikkels een groter gevaar inhouden. Een brandlucht waarschuwt ons op een andere manier dan de geur van vers gezette koffie. Als een zintuigprikkel ons waarschuwt voor gevaar dan komen we in actie om ons in veiligheid te brengen. Onze aandacht is helemaal op het gevaar gericht en het opnemen van informatie is dan niet aan de orde.
• Een zintuigprikkel kan ook een heel zwak signaal geven, we richten onze aandacht niet op de prikkel en merken die dan helemaal niet op en laten die langs ons heen gaan. We nemen dan ook geen informatie op van die zintuigprikkel.

Wat is sensopatisch spel?

1. Spelen met je zintuigen
2. Ervaren met je zintuigen
3. Spelen en ervaren met je zintuigen
4. Alle antwoorden zijn onjuist

Wat is sensomotorische integratie?

1. De samenwerking tussen waarnemen en de activiteit
2. De waarneming in dagelijkse activiteiten
3. De waarneming van onze zintuigen
4. Het waarschuwen voor gevaar

Sensomotorische integratie problemen bij ouderen en dementerenden.

Ouderen en dementerende kunnen last hebben van problemen met de sensorische integratie of sensorische informatie verwerking. 

Van de drie verschillende manieren waarop ze op zintuig informatie kunnen reageren, neemt het gebruiken van informatie en het leren van nieuwe dingen af.

Er wordt anders gereageerd op informatie van de zintuigen. De informatie wordt minder goed begrepen. Hierdoor worden er meer prikkels als vervelend ervaren en laten deze ouderen meer prikkels langs zich heen gaan. Hierdoor ontstaat een tekort aan prikkels die adequaat gebruikt kunnen worden. Dit heeft invloed op hun alertheid. 

Daarnaast verarmt bij deze doelgroep de omgeving en zijn ze minder in staat om zelf hun alertheid te reguleren.

We kunnen de alertheid in vijf niveaus indelen.

 

1. Slapen.
   
2. Lage alertheid. Men is ongericht passief of actief
   
3. Optimale alertheid. Men is gericht actief.
   
4. Hoge alertheid. Men is gespannen actief of passief.
   
5. Emotionele ontlading. Boos worden, huilen en lachen.

Bij een lage alertheid (toestand 2) laten deze ouderen veel prikkels langs zich heen gaan en bij een hoge alertheid (toestand 4) zijn de prikkels gauw bedreigend of worden als vervelend ervaren. 

Bij dementerende ouderen blijkt het aanbieden van zintuigprikkels die geen betekenis meer voor hen hebben, te leiden tot een lage of hoge alertheid. Dit veroorzaakt respectievelijk passiviteit of extra spanning en onrust -wat zich uit in afweer, agressie en roepgedrag. Het is ook mogelijk een afwisseling te zien tussen onrust en passiviteit (hoge en lage alertheid). In beide gevallen wordt het opdoen van informatie ernstig belemmerd.

Als je ouder wordt reageer je anders op de informatie die je krijgt van je zintuigen.

1. juist
2. onjuist

De informatie wordt minder goed begrepen waardoor prikkels als vervelend worden ervaren. 

Bij een hoge alertheid laten ouderen de prikkels langs hen heen gaan.

1. juist
2. onjuist

Wat kunnen we doen? 

 Hoewel het proces van dementie over het algemeen niet is te stoppen, is het zinvol om zoveel mogelijk prikkels aan te bieden die als prettig en betekenisvol worden ervaren. 

Zinvolle activiteiten helpen op hun beurt weer om in een zo optimaal mogelijke toestand van alertheid te blijven. 

Uit ervaring blijkt, dingen en activiteiten die als prettig worden beleefd en een optimale alertheid tot gevolg hebben gedurende tenminste gedurende een deel van de dag, een positief effect hebben op de nachtrust en het gedrag van deze doelgroep.  

Lichaamsgevoel

Massage en andere manieren van aanraken met verschillende materialen - wellness - kunnen mensen helpen om hun lichaamsgevoel te versterken. 

Het helpt om zichzelf letterlijk en figuurlijk beter te voelen. Om in contact te komen en te blijven met zichzelf. 

 Voorbeelden daarvan zijn: een voetmassagebad, een schuimbad, een douche en een massage met bodylotion of met een ander materiaal, zoals met een zachte bal over iemands schouders, armen en handen rollen. 

Deze behandelingen vergroten  het lichaamsgevoel van cliënten en geeft meer rust, maakt minder angstig  en de loopdrang of automutilatie vermindert. "

Spelen met rijst

Een leuke activiteit is het spelen met rijst. Het beste kunt u de rijst in een grote bak of krat doen en er een laken onderleggen, zodat de rijst die na het spel naast de bak is gevallen, er gemakkelijk weer in kan worden gedaan. Sommige mensen moeten even aan het gevoel van rijst aan hun handen wennen, maar daarna vinden ze het meestal heel prettig. Het is leuk om met  handen door de rijst te roeren. Rijst helpt een mens om zijn handen beter te voelen en zijn aandacht te richten op wat hij aan het doen is

Massage met lotion

Een massage met lotion helpt om het lichaam beter te voelen. Wrijf of masseer uw vrij stevig. Doe het alleen als de client het prettig vindt. Laat de client zelf een lotion uitkiezen als dat mogelijk is. 

Voorbeelden 

Spelen met rijst:

• verstop spullen in de rijst die gezocht moeten worden. 
• Leg een doek over de bak of stop de rijst in een kussensloop. Zo zie je je handen niet. Dit bevordert juist het voelen. 

Andere voorbeelden voor bevorderen van lichaamsgevoel:

• Masseren met materialen.Denk aan een massagebal of handschoen.
• Gebruik een voetenbad. Hier kun je een lekker ruikende olie bijvoegen.

Alertheid reguleren

Alertheid is de mate waarin onze aandacht gericht is op de dingen die we aan het doen zijn. 

De zintuigen die informatie over ons eigen lichaam geven, spelen daarbij een belangrijke rol. Dat is het evenwichtsgevoel, het tastgevoel en de informatie uit spieren en gewrichten over houding en beweging (propriocepsis). Bewegen is de activiteit bij uitstek om de alertheid te reguleren. Dat geldt ook voor vestibulaire prikkels, prikkels van het evenwichtsorgaan. Deze prikkels kunnen de alertheid verhogen en verlagen. 

 

Schommelstoel

Bij actief bewegen, gebruiken we de grond als steun om ons af te zetten. Hiermee schakelen we onze spieren en daarmee ook de proprioceprtieve informatie in. Bij ouderen kan het steun nemen verminderd zijn, waardoor ze angstiger worden om te bewegen. Mogelijk kunnen verzwaarde materialen helpen om minder angstig te zijn.

Verzwaringsdeken

verzwaringsdekens worden gebruikt om beter te slapen of om overdag tot rust te komen.

Voorbeelden

 Schommelstoel:

Bij motorisch hele fitte mensen bieden we tijdens het schommelen nog iets extra's aan. Bijvoorbeeld een vang- of voetbalspel. Cliënten worden zo uitgedaagd hun balans te houden. 

Verzwaringsmaterialen:

Je kan ook gebruik maken van verzwaringskussens of knuffels. Deze zijn ook makkelijk zelf te maken met zand, spliterwten of kastanjes. Zorg wel voor toezicht bij gebruik van verzwaringsmaterialen. 

Het schommelen in een schommelstoel geeft niet alleen proprioceptie informatie. Welke informatie geeft schommelen nog meer en waarom?

Zinvolle activiteiten

Zinvolle activiteiten zijn bezigheden die betekenis hebben en helpen op die manier om gericht actief te blijven, om wat langer in een zo optimaal mogelijke alertheid te blijven. Activiteiten waar iets aan te ruiken, proeven, voelen, horen of te zien is en teruggrijpen op vroegere ervaringen. Ook kan gebruik worden gemaakt van favoriete muziek, liedjes, fotoalbums, werkervaring en vroegere hobby's. 

Huishoudelijke activiteiten

Veel huishoudelijk werk biedt de mogelijkheid om  spierkracht en de handen te gebruiken. Hierdoor wordt de client  gedwongen om zijn handen te gebruiken. Het kunnen heel simpele bezigheden zijn, zoals boodschappen uitpakken en in de kast zetten, groente wassen of een deur open doenandacht te houden bij wat hij aan het doen is. 

Activiteiten om te voelen

Voelen kan je met je handen, voeten en met je mond. 

Denk aan voelen/ spelen met verf, knijpen in balletjes en proeven van verschillende smaken. 

Voorbeelden

Tijdens bv het snijden van etenswaar kan er ook geproefd worden. 

Kijk naar deze film en beantwoord de vraag aan het einde van de film. 

01:26

Is de CRDL ook een activiteit die je kan gebruiken om de SI te stimuleren? Hoe dan?

Snoezelen

Wat weet je van snoezelen?

Vragen om het woordweb mee in te kunnen vullen of het gesprek mee aan te gaan.

Wat is snoezelen?

Voor wie is snoezelen?

actief en passief snoezelen

Wat is het doel van snoezelen? 

Heb je zelf wel eens gesnoezeld en wat vond je hiervan? 

Dit is een video die gaat over snoezelen. 

Hierin wordt kort uitgelegd voor wie snoezelen is en wat de meerwaarde van snoezelen kan zijn. 

Deze film gaat over de belevenis.

De belevenis was een reizende manifestatie. In 2011 stond deze bij Siza op 'sKooningsjaght. 

Hierna is de belevenis gestopt met reizen.  Aan 's Kooningsjaght zijn diverse attributen geschonken en op het park is toen de mini belevenis gemaakt. 

Later (datum niet bekend) zijn de belvenis theaters op het park gekomen. Deze kan je bezoeken met cliënten. 

In de video een indruk van de belevenis en het snoezelen

Hoe kijk je nu naar snoezelen nadat je de film hebt gezien?

Wat herken je uit de theorie (deze les) als je kijkt naar snoezelen?

Alles komt samen. 

Veel diversiteit in stimulatie. 

Alle gebieden worden aangesproken.

Kun je voorbeelden geven? 

VRAGEN?

Extra informatie:

• zie SBIS onderwijscatalogus, keuzedeel, lesmateriaal, powerpoints voor ideeen sensopatisch spel. 
• https://cce.nl/video/een-sensorisch-waardevolle-omgeving
• http://www.sensomotorische-integratie.nl/

Bedankt voor jullie aandacht!