Inleiding

• Latijn en Grieks
• Secundair onderwijs

Lyriek

Wat betekent "lyriek" volgens jullie?

Dit zegt wikipedia

Lyriek is in de letterkunde de verzamelnaam voor teksten, meestal gedichten, die een persoonlijk gevoel uiten.

Vanwaar komt de term lyriek?

1. van het werkwoord λύω: het losmaken van gevoelens.
2. van het woord λύρα: de lier die de woorden begeleidde.
3. Van het woord λύπη: het individuele verdriet dat wordt bezongen

1. ONTSTAAN EN KARAKTER VAN DE ARCHAISCHE LYRIEK

Griekse kunstlyriek

* 650-500 v. Chr.

* oraal

* amateur-dichters ->rondreizende professionele zangers

* extravert: communiceren

* performance

Maatschappelijke context

Welke veranderingen voltrekken zich in het Griekse maatschappelijk leven in de 8e en 7e eeuw v. Chr.?

Maatschappelijke context

* feodale structuren -> πόλις

* aristocraten -> burgers

! individualiteit

logische evolutie?

* uit volkslyriek (veel ouder dan epos)

              -> drink- en dansdeuntjes

              -> treurzangen

              -> wiegeliedjes

              -> oorlogs- en arbeidsversjes

              -> liefdes- en bruiloftsliederen 

              -> religieuze hymnen

2. Overlevering en taal

Overlevering en taal

* fractie van het geschrevene

* enkel korte fragmenten

* bewaring: - via citaten

                      - via papyrussnippers

Hans Faverey:

Van Sappho ben ik gaan houden 

sinds de vernietiging

haar teksten heeft ingekort.

Sappho

1. Biografie

- ca. 600 v. Chr.

- Mytilene

            -> Orpheus' lier

            -> Sardis

            -> politieke onrust

- vrijwillige ballingschap

2. Controverse: oudheid

- Plato: mooi vs andere: lelijk

- mannenverslindster

- Ovidius

- Romeinen (Seneca)

De meisjes van Pyrrha of Methymna zeggen mij niets meer, noch de andere vrouwen van Lesbos. Lucht is voor mij Anaktoria, lucht de bevallige Kydro. In mijn ogen kan Atthis geen bekoring meer vinden, noch de honderd andere meisjes die ik niet zonder schande heb liefgehad. Schaamteloze Phaon, wat eens velen toebehoorde is nu het bezit van één man...

2. Controverse: Souda

- ακμή: 612 – 608 v. Chr. => geboren ± 640 v. Chr.

- gestorven: waarschijnlijk na middelbare leeftijd 

                      (grijs haar, krakende knieën)

- Κλέις

- Kerkylas van Andros 

2. Controverse: XIX-XX

- onschuldige homo-erotische relaties

     < Atheense pederastie?

- meisjesclubs 

     -> initiatieriten

2. Controverse: XX(b)

- Sappho was lesbisch en haar poëzie is de persoonlijke expressie van haar homo-erotische passie

- Sappho is de uitvinder van het "lyrisch ik"

     -> één emotionele spreker is de spiegel van de emoties                  van de lezer

2. Controverse: XXI

- persoonlijke expressie mogelijk of anachronisme?

     -> Segal: erotische gevoelens 

                      verheffen uit een sfeer van vormeloosheid                                    zichtbaar maken voor de hele gemeenschap

     -> De ik-persoon = een poëtisch construct, eerder dan een            realistisch personage

3. lectuur

fragment 115

Τίῳ σ', ὦ φίλε γάμβρε°, κάλως ἐϊκάσδω° 

                        bruidegom              vergelijken (+ dat)

ὄρπακι° βραδίνῳ° σε κάλιστ' ἐϊκάσδω.

 boomtak   slank

fragment 114

Παρθενία, παρθενία, ποῖ με λίποισ' ἀποίχῃ;

Οὐκέτι ἥξω πρὸς σέ, οὐκετι ἥξω.

fragment 105a

Οἶον τὸ γλυκύμαλον ἐρεύθεται° ἄκρῳ ἐπ' ὔσδῳ°

                                     rood worden                    tak

ἄκρον ἐπ' ἀκροτάτῳ°· λελάθοντο δὲ μαλοδρόπηες°,                             bovenaan de hoogste                      appelplukker

οὐ μὰν ἐκλελάθοντ', ἀλλ' οὐκ ἐδύναντ' ἐπίκεσθαι. 

fragment 105b

Οἴαν τὰν υάκινθον ἐν οὔρεσι ποίμενες ἄνδρες

πόσσι καταστείβοισι°, χάμαι δ' ἐπιπορφύρει ἄνθος.                                  vertrappelen

fragment 130

Ερος δηὖτέ° μ' ὀ λυσιμέλης δόνει°,

         alweer                       doen trillen

γλυκύπικρον ἀμάχανον ὄρπετον°

                                        kruipend dier

fragment 54

Ἔλθοντ' εξ ὀράνω πορφυρίαν περθέμενον χλάμυν°.

                                                                grote, wijde mantel 

fragment 47

Ἔρος δαὖτ' ἐτίναξεν° ἔμοι φρένας,

               schudden, schokken

ἄνεμος κατ' ὄρος δρύσιν° ἐμπέσων. 

                                  eik

fragment 9 + 121

ἀστέρων πάντων ὀ κάλλιστος

Ἕσπερε, πάντα φέρων, ὄσα φαίνολις ἐσκέδασ᾽ Αὔως,

φέρεις οἴν, φέρεις αἶγα, φέρεις ἄπυ ματέρι παῖδα.

Ἀστέρων πάντων ὁ κάλλιστος

Ἕσπερε, πάντα φέρων, ὄσα φαίνολις ἐσκέδασ᾽ Αὔως,

φέρεις οἴν, φέρεις αἶγα, φέρεις ἄπυ ματέρι παῖδα.

Απ’ όλα τ’ άστρα το πιο ωραίο, Αποσπερίτη,

που όλα όσα σκόρπισε η αυγή τα φέρνεις πίσω,

φέρνεις το πρόβατο φέρνεις και την κατσίκα,

φέρνεις σε μάνας αγκαλιά και το παιδάκι

fragment 16

ο]ἰ μὲν ἰππήων στρότον, οἰ δὲ πέσδων,

οἰ δὲ νάων φαῖσ᾽ ἐπ[ὶ] γᾶν μέλαι[ν]αν

ἔ]μμεναι κάλλιστον, ἔγω δὲ κῆν᾽ ὄτ-

τω τις ἔραται

fragment 16

Dat valt licht begrijpelijk te maken: de vrouw die alle anderen

in schoonheid overtrof, Helena: heeft haar edele man verlaten en is naar Troje gevaren zonder te denken aan haar kind of aan haar ouders: zo lokte de liefde haar

... 

herinnert mij er nu aan hoe Anaktoria is weggegaan.

Liever zag ik haar lieflijke gang en het glanzen van haar gezicht dan de Lydische strijdwagens: en zwaarbewapende soldaten. (PC)

fragment 41

Ταῖς κάλαις υμμιν [τὸ] νόημα τὦμον

οἰ διάμειπτον°.

   wat veranderd kan worden

fragment 49

Ἠράμαν° μὲν ἔγω σέθεν, Ἄτθι, πάλαι πότα.

   + gen.: houden van

fragment 131

Ἄτθι, σοὶ δ' ἔμεθέν μεν ἀπήχθετο°

                                 + dat. iemand tegenstaan

φροντίσδην°, ἐπὶ δ' Ἀνδρομέδαν πότῃ°.

  zich bekommeren om                 fladderen

fragment 153

Πάρθενον ἀδύφωνον.

fragment 153

ὠς γὰρ ἄν]τιον εἰσίδω σ[ε,

φαίνεταί μ’ οὐδ’] Ἐρμιόνα τεαύ[τα

ἔμμεναι,] ξάνθαι° δ᾽ Ἐλέναι σ᾽ είσ[κ]ην 

                    geel

              οὐδ’ ἒν ἄει]κες°. 

                            ongepast, schaamtelijk

fragment 1

Fonkeltronige onsterfelijke Afrodite;

listenvlechtend kind van Zeus, ik bid u,

overweldig mijn hart niet met kwelling

en kommer, almachtige

maar kom hierheen als in vroegere tijden

toen u mijn stem van ver vernam en

mij verhoorde en het gouden paleis

van uw vader verliet

fragment 1

op uw wagenspan. Sierlijk voerden

snelle mussen u met fladderende vleugels

over de donkere aarde uit de hemel neer

door de lucht

Snel waren zij hier. En u, zalige, gleed

een glimlach over het goddelijke gelaat

toen u vroeg wat ik nu weer eens leed,

en wat ik nu weer riep,

fragment 1

en wat mijn uitzinnig hart het vurigst

verlangde: “Wie moet ik er toe brengen

jou opnieuw de liefde te schenken? Wie

Sapfo, doet je onrecht?

Onvlucht ze je, spoedig zal ze je volgen,

wil ze geen geschenken, ze geeft er je zelf,

bemint ze je niet, spoedig bemint ze je

tegen haar zin.”

fragment 1

Kom ook nu weer bij me, verlos me van

dit drukkende verdriet, vervul wat mijn hart

vervuld wil zien en wees andermaal

mijn medestrijdster. (PC)

fragment 31

Φαίνεταί μοι κήνος ἴσος θέοισιν

ἔμμεν ὤνηρ, ὄστις ἐναντίος τοι

ἰζάνει°, καὶ πλυσίον ἆδυ φωνεύ-

 zitten

        σας ὑπακούει

fragment 31

καὶ γελαίσας ἰμερόεν°, τό μοι μάν 

                       bekoorlijk

καρδίαν ἐν στήθεσιν ἐπτόασεν°· 

                             verbijsteren, bang maken

ὡς° γὰρ εὔιδον βροχέ, ὡς με, φώναι 

zodra … dan

        οὺδὲν ἔτ' εἴκει°· het is mogelijk

fragment 31

ἀλλὰ κὰμ° μὲν γλῶσσα ἔαγε°, λέπτον° δ'

     = κατά < κατάγνυμαι: breken   dun, teer

αὔτικα χρῷ πῦρ ὐπαδεδρόμακεν,

               

ὀππάτεσσι° δ' οὐδὲν ὄρημ'°, ἐπιρρόμ-

     ομασσι - zien

        βεισι° δ' ἄκουαι.                  suizen

fragment 31

ἀ δέ μ’ίδρως° κακχέεται, τρόμος δέ

            zweet

παῖσαν ἄγρει°, χλωροτέρα δὲ ποίας°

       (aan)grijpen                           gras

ἔμμι, τεθνάκην δ' ὀλίγω 'πιδεύης°

                                  weinig schelend -> bijna

        φαίνομαι [ἄλλα].

fragment 31

ἀλλὰ πᾶν τόλματον, [ἐπεὶ].

Fragment 94

‘Ik was echt liever dood.’

Ze huilde toen ze mij verliet,

ze huilde maar door en zei me:

‘Wat zat het ons verschrikkelijk tegen,

Sapfo, dit afscheid heb ik niet gewild.’

En ik antwoordde haar:

‘Dag liever, ga maar en vergeet mij niet.

Je weet toch wat we voor je voelden?

Fragment 94

zo vaak van bloemen gemaakte

gevlochten slingers

om je ranke hals gehangen,

je zo vaak met kostbare,

een koningin waardige …

balsem gezalfd,

en op een zacht bed …

je verlangen bevredigd. (WM)

Fragment 94

Anders zal ik je graag helpen

herinneren … aan de

… mooie momenten.

Want je hebt zo vaak kransen op gezet

van violen, rozen en …

… toen je bij mij zat,

Anakreoon

1. biografie

- ° Teos, 2 generaties na Sappho 

-> Samos (Polykrates)

-> Athene (Peisistrates)

= hofdichter

- + 85 jaar

2. Werk

- Themata: liefde, wijn, feesten

- Stijl: ironie en zelfspot

 

3. Lectuur

4.Anakreontea

- 60-tal gedichten

- Romeinse en Byzantijnse periode

- imitatio -> aemulatio?

Mimnermos

1. Het συμπόσιον

- Wat? samenkomst van mannen (vrouwen niet toegelaten)

     -> drinken, plengoffers

     -> drinkliedjes

     -> poëzie van lyrische dichters 

     -> κότταβος-spel

2. Lectuur

τίς δὲ βίος, τί δὲ τερπνὸν° ἄτερ° χρυσῆς Ἀφροδίτης; 

τεθναίην, ὅτε μοι μηκέτι ταῦτα μέλοι,

κρυπταδίη° φιλότης καὶ μείλιχα δῶρα καὶ εὐνή°· 

οἷ’ ἥβης° ἄνθεα γίγνεται ἁρπαλέα° 

ἀνδράσιν ἠδὲ γυναιξίν· ἐπεὶ δ’ ὀδυνηρὸν° ἐπέλθῃ 

γῆρας, ὅ τ’ αἰσχρὸν ὁμῶς καὶ καλὸν ἄνδρα τιθεῖ,

αἰεί μιν φρένας ἀμφὶ κακαὶ τείρουσι° μέριμναι°, 

οὐδ’ αὐγὰς προσορῶν τέρπεται ἠελίου,

ἀλλ’ ἐχθρὸς μὲν παισίν, ἀτίμαστος δὲ γυναιξίν·

οὕτως ἀργαλέον° γῆρας ἔθηκε θεός.