4.4 Kerk en staat

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

H4 Tijd van steden en staten 

4.4 Kerk en staat

KA: Het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het primaat behoorde te hebben .

Leerdoel

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen hoe de wereldlijke en de geestelijke macht met elkaar in conflict kwamen en hoe dit conflict verliep. 

Tweezwaardenleer

Slimme heersers?

Duitse keizers benoemden bisschoppen als leenman. 

1. Geen gevaar van erfzonen, gunstig voor grondgebied.
2. Trouwer aan keizer dan aan paus

Wat zijn de plichten van de leenman?

Leg uit welk argument keizer Frederik
Barbarossa geeft voor het primaat (hoogste
gezag) van de wereldlijke macht.
Verwijs naar de bron.

De paus is not amused.....

• Keizer benoemt eigen bisschoppen. Tweezwaardenleer in gevaar! Want wie heeft het primaat (hoogste gezag)? De paus of de keizer? 

Leg uit welk argument paus Bonifatius
geeft voor het primaat
van de geestelijke macht
Verwijs naar de bron.

Er volgt een investituurstrijd

Investituur = bekleding van bisschoppelijk ambt

1. Paus Gregorius VII (1075): 

alleen ik mag bisschoppen benoemen.

                        2. Duitse keizers (Hendrik IV) en koningen: 

wij willen dat ook zelf doen

Knallende ruzie: de brief van Hendrik IV. 

In de pauselijke bul Dictatus Papae legde paus Gregorius VII (ca.1023-1085) in 27 artikelen het pauselijke primaat vast. De bul is geschreven in 1075 of daarna. De paus claimt met dit document veel werelds gezag. De bul Dictatus Papae vormde dan ook een belangrijke oorzaak van de Investituurstrijd (tot 1122).

Dictatus Papae stelde de paus bóven de wereldlijke heersers, onder wie ook de keizer(s) van het Heilige Roomse Rijk. Dezse kon voortaan door de paus geëxcommuniceerd worden.

Excommunicatie Hendrik IV

- Kerkelijke ban 

Gang naar Canossa (1077)

-Vernedering...toch?

Gang naar Canossa; Als de Duitse Keizer Hendrik IV een nieuwe bisschop van Milaan benoemt, roept hij de woede van de paus overzicht af. De paus heeft namelijk het alleenrecht Als het gaat om benoemen (de investituur) van bisschoppen. De paus doet Henrik In de kerkelijke ban. Milaan maakt deel uit van de leengebieden van Mathilde van Toscane. Zij besluit te bemiddelen in het conflict en nodig de paus en de koningen uit op haar kasteel bij Canossa in de Alpen. Het verhaal gaat dat Mathilde Hendrik 3 dagen heeft Laten wachten In de ijzige kou op blote voeten na de lange tocht door de Alpen, voordat ze hem binnenlaat. Mathilde kiest In het conflict de kant van de paus. Maar Omdat zijn leenmannen Hendrik ook onder druk zetten om vrede met de paus te sluiten geeft Henrik deze keer toe.

De strijd tussen Keizer Hendrik IV en paus Gregorius VII is slechts een van de vele conflicten die In de middeleeuwen plaatsvinden tussen koningen en kerkleiders. Voor koningen was het belangrijk zoveel mogelijk leenmannen achter zich te krijgen. Bisschoppen waren daarin aantrekkelijke kandidaten door het gezag dat deze kerkelijke leiders hadden In de gebieden die zij bestuurden. Het zou voor Hendrik, Gregorius en de machtige Mathilde niet bij dit ene conflict blijven: er volgen er nog veel meer. De tocht die Hendrik maakte naar Canossa is beroemd geworden als spreekwoord. Als je iets doet, waar je later spijt van hebt, moet je “de gang naar Canossa maken” Dat betekent dat Je moet toegeven dat je iets verkeerd hebt gedaan en dat je je straf daarvoor zal accepteren.

Voorlopig einde investituurstrijd:

Uiteindelijk wint de paus in 1122 (concordaat van Worms):  Bisschoppen mogen leenmannen worden, alleen de paus mag de bisschoppen benoemen.

bisschoppen ontvangen van

•  de paus: geestelijke macht
  
•  de keizer: wereldlijke macht
• Gevolg: Duitse keizers mogen niet al hun leenmannen kiezen! 

Bestrijding van 'ongelovigen'

• De kerk bepaalde het ware geloof: iedereen die daarvan afweek was een ketter 
• De inquisitie was een speciale kerkelijke rechtbank om de ketterij uit te roeien.

Bijgeloof

• Er gebeurden veel dingen om hen heen die zie niet begrepen: natuurrampen, hongersnoden, ziektes en overlijden.
• De mensen vroegen hulp aan de kerk, maar die kon hen niet altijd helpen
• Daarom waren de mensen erg bijgelovig: ze probeerden met witte magie ervoor te zorgen dat dingen toch goed gingen.
• 'Slechte' heksen gebruikten zwarte magie! 

Vervolging van heksen

• Om heksen te 'ontmaskeren' werden de meest vreselijke ondervragingen en proeven gebruikt -> Vanaf 1232/1237 krijgen dominicanen en franciscanen deze taak. 
• Zo werden heksen gewogen of in het water gegooid om te kijken of ze te licht waren (en dus bleven drijven).
• Heksen werden verbrand om er zeker van te zijn dat de duivel werd uitgedreven.

Vermoedelijk zijn er in Europa ongeveer tussen 1450 en 1650 ongeveer 60.000 mannen en vrouwen als 'heks' terechtgesteld. Opvallend is dat de heksenvervolging eigenlijk pas aan het einde van de Middeleeuwen plaatsvond.

Jeanne d'Arch, op de brandstapel voor hekserij. 

Waarvoor namen de Engelsen wraak?

wat bedoelen we met de tweezwaardenleer?

1. de strijd tussen de geestelijke en wereldlijke macht over de leiding van de kerk
2. het schisma
3. de strijd tussen de paus en de bisschop over de leiding van de kerk
4. de leiding van de kerk in handen van christus en niet van de keizer

Een investituur is ....

1. Een promotie van een geestelijke
2. Benoeming van een nieuwe paus
3. Een plechtige benoeming van een bisschop
4. Een ruzie tussen de paus en de kerk

Waarom willen Duitse keizers zo graag bisschoppen benoemen als vazallen?

1. Bisschoppen zijn vertrouwenswaardiger en loyaler aan de keizer en kunnen bovendien geen kinderen als opvolgers hebben
2. Bisschoppen zijn vroom: dat wil zeggen dat ze zich goed en netjes gedragen.
3. Bisschoppen kunnen het volk goed onder controle houden, omdat bisschoppen christelijke leiders zijn.
4. Bisschoppen zijn heel goed in het besturen van een stuk land.