13.2 Afweer

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

13.2   Afweer

Voorkennisvragen:

1. Welke cellen verdedigen je lichaam tegen ziekteverwekkers

2. Hoe kunnen deze cellen weten wat ziekteverwekkers zijn?

3. Bacteriën maken je ziek door gifstoffen af te geven aan hun omgeving.  Wat is het verschil tussen hoe virussen je ziek maken en hoe bacteriën je ziek maken?

Leerdoelen

Je kunt de vormen van geboren afweer beschrijven.

Je kunt de vormen van verworven afweer beschrijven.

Kenmerken aangeboren afweer

1. Aspecifiek: gericht tegen verschillende ziekteverwekkers, 

2. Komt voor bij alle planten en dieren 

3. Dient als snelle eerste afweer tegen een infectie.

4. Is de basis voor verworven afweer.

Kenmerken verworven afweer

1. Wordt ontwikkeld gedurende het leven van een individu
2. Specifiek: Deze afweer is gericht op één type ziekteverwekker

3. Komt alleen voor bij gewervelde dieren.

Lezen: Blz. 136-138

Tekstbegripsvragen:

1. Waar ontstaan witte bloedcellen?

2. Welke 3 soorten witte bloedcellen zijn er?

3. Wat is de rol van de thymus?

4. Wat is de rol van lymfeknopen en de milt?

5. Onder welke groep witte bloedcellen vallen macrofagen?

6. Welke 2 belangrijke functies hebben macrofagen in de aangeboren afweer?

Lymfoïde organen

Functie van thymus: 

De thymusklier is een van de belangrijkste organen in het afweersysteem. Onvolgroeide T-lymfocyten, afkomstig uit het beenmerg, worden er omgewerkt tot functionele T-lymfocyten. Daarnaast speelt de thymus ook een essentiële rol bij de aanmaak van geheugencellen die het recept onthouden hoe de afweerstoffen tegen doorgemaakte ziekten moeten worden aangemaakt.

Functie van de Milt: De milt kan worden gezien als de lymfeklier van het bloed, hij bevat veel lymfocyten en er worden ook veel antilichamen geproduceerd. Bovendien worden in de milt plasmacellen gevormd uit B-lymfocyten.

Vraag

Waarom zien we bij een infectie vaak opgezette lymfeknopen?

Ontstaan witte bloedcellen

Verdediging in 3 linies: 

Aangeboren afweer

Marcofagen zijn fagocyten

Ze maken geen onderscheid tussen ziekteverwekkers

Ze sluiten ziekteverwekkers in

Ze geven stoffen af die koorts veroorzaken

Fagocyt

Correctievoorschrift

Aan de slag

Opdracht 21 t/m 31

Les 2: Verworven afweer

Voorkennis

1. Wat voor soort cel zien we op het gifje?

2. Hoe weet deze cel wat niet bij ons lichaam hoort?

3. Welk begrip gebruiken we om te beschrijven dat je niet 2 keer ziek wordt van dezelfde ziekteverwekker?

Verworven afweer

• Bij de verworven afweer zijn lymfocyten en fagocyten betrokken.
• Lymfocyten herkennen indringers aan antigenen: moleculen op het celmembraan.
• Receptoreiwitten herkennen lichaamsvreemde antigenen.
• De receptoreiwitten zijn specifiek: 1 receptoreiwit past op 1 antigen.

Antigenen

Iedere cel en virus heeft eiwitten zitten op zijn celmembraan of kapsel

Aan de hand van deze eiwitten (antigenen) kunnen witte bloedcellen herkennen welke cellen lichaamseigen of lichaamsvreemd zijn

Jouw eigen antigenen verschillen van de antigenen van ziekteverwekkers of andere mensen. 

T-cel

B-cel

T-lymfocyt

productie

beenmerg

rijping

thymus

B-lymfocyt

productie

beenmerg

rijping

beenmerg

T-cellen ruimen (met geïnfecteerde) EIGEN lichaamscellen op

B-cellen maken antistoffen tegen ziekteverwekkers

Lymfocyten zijn 'antigeen specifiek'. Ze zijn getraind om maar slechts 1 specifiek antigeen te herkennen

Activatie van een lymfocyt

Wanneer een marcofaag een ziekteverwekker gefagocyteerd, wordt er een antigeen aan de buitenkant geplaatst.

De marcofaag verandert in een antigeen-presenterende cel (APC)

Antigeen-presenterende cel

Zoekt in het Lymfestelsel naar de juiste T of B-cel

De binding aan T-cel leidt tot een groot aantal identieke celdelingen.

B-cel gaat zich ook delen en produceert antistoffen.

Antistoffen

Eiwitten die zich binden aan de antigenen van de ziekteverwekker

Maken ziekteverwekker onschadelijk

Binding antistof met antigeen wordt antigeen-antistofcomplex genoemd

Vraag

Is de witte bloedcel in dit plaatje een T-cel of een B-cel?

Vorming antigeen-antistofcomplex

Geheugencellen

Sommige lymfocyten worden geheugencellen

T-geheugencellen/B-geheugencellen: bij een volgende infectie herkennen ze de ziekteverwekker en activeren de T en B cellen.

Hierdoor wordt je de tweede keer (meestal) niet ziek (Immuun)

Specifieke/Verworven afweer

Stamcellen uit rode beenmerg ontwikkelen in beenmerg --> B-lymfocyt

Stamcellen uit rode beenmerg naar thymus --> T-lymfocyt

Aan de slag

Op Itslearning staat een computeropdracht voor jullie klaar. Klaar met deze opdrachten, ga daar alvast mee aan de slag!

Mestcellen

In contact met ziekteverwekker:

Afgifte signaalmoleculen (histamine) -> verwijden bloedvaten en doorlaatbaarheid bloedvaten -> meer vocht, witte bloedcellen en roodheid (bloed)