V4 thema 4 bs1

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Thema 4: Evolutie

BS1: Ontwikkeling van het leven

Leerdoelen

4.1.1 Je kunt benoemen uit welke periode de eerste levende organismen op aarde stammen.

4.1.2 Je kunt het ontstaan van prokaryoten en eukaryoten beschrijven.

4.1.3 Je kunt het ordeningssysteem van organismen beschrijven en toepassen.

Geologische tijdsschaal (BINAS 94A)

De aarde ontstond ong. 4,6 * 10^9 jgl

 

Eerste eencellige organismen ontstonden ong. 3,8 * 10^9 jgl in het PRECAMBIUM

Eerste meercellige organismen ontstonden ong. 670 * 10^6 jgl

Eerste landplanten: ong. 400 * 10^6 jgl in DEVOON

Eerste vaatplanten: ong. 350 * 10^6 jgl

Eerste dinosauriers (reptielen): ong. 250 * 10^6 jgl in het MESOZOICUM (Trias, Jura en Krijt)

Massa-extinctie dinosauriers: 65 * 10^6 jgl; start CENOZOICUM, zoogdieren worden dominant

Eerste mensachtigen: ong 5 * 10^6 jgl

Organisch <-> anorganisch

Anorganische stoffen zijn:

• klein en eenvoudig gebouwd
• bestaan maar uit een paar atoomsoorten
• belangrijkste voorbeelden: O2, CO2, H2O, NO3-, N2 etc

Organische stoffen zijn:

• ingewikkelder van bouw
• bestaan ten miste uit C, H en (meestal) O atomen (vaak N en/of P en soms S en andere soorten)
• zijn door organismen geproduceerd 
• belangrijkse voorbeelden: glucose, zetmeel, aminozuren, eiwitten, DNA/RNA, chlorofyl

Welke stoffen zijn anorganisch? en welke zijn anorganisch?

Sleep de moleculen naar de juiste categorie.

anorganische moleculen

organische moleculen

water

glucose

zetmeel

zuurstof

aminozuur

eiwit

CO2

nitraat

DNA

stikstof (N2)

RNA

bladgroen

Van levenloos naar leven: zelforganisatie

anorganische stof

energie

organische

 stof

prokaryote cel

energie

Zelforganisatie: ontstaan van nieuwe eenheden waarbij nieuwe eigenschappen ontstaan op een hoger organisatieniveau (emergente eigenschap)

in afwezigheid van zuurstof

maakt organische stof uit anorganische stof

cellen van dit organisme hebben (echte) celkernen

cellen van dit organisme hebben geen celkernen

in aanwezigheid van zuurstof

organismen die organische stof maken uit andere organische stof

autotroof

prokaryoot

anaeroob

eukaryoot

aeroob

heterotroof

Van prokaryoot naar eukaryoot:

endosymbiosetheorie (BINAS 94C)

weer een voorbeeld van zelforganisatie

Welke twee organellen zijn volgens de endosymbiose theorie onderdeel gaan uitmaken van eukaryote cellen?

Biodiversiteit

Verscheidenheid in leven op aarde

Steeds groter naarmate aarde zich verder ontwikkelde

Taxonomie

Boom van het leven

Systematisch orderen van organismen op basis van uiterlijke overeenkomsten en moleculaire homologie

Taxon / taxa

indelingseenheid die gezamenlijk een groep vormen

Indeling in rijken

op basis van celmorfologie

(achterhaald en niet meer actueel)

Indeling in domeinen

op basis van celmorfologie en moleculaire homologie

moderner maar omstreden

Zet de taxa in de juiste volgorde. Boven in de grootste en onderin de kleinste.

soort (species)

ondersoort (ras)

geslacht (genus)

familie

orde

klasse

stam

rijk

domein

Welk celtype hoort bij welk domein/rijk?

prokaryota

funghi 

(schimmels)

animalia

(dieren)

plantae

(planten)

Taxonomie (indelingsbiologie)

taxon (mv taxa)

indelingsrang

binaire naamgeving

Genusnaam soortnaam

vb Canis lupus (wolf)

genusnaam met hoofdletter

soortaanduiding met kleine letter

Er is sprake van verwantschap bij zelfde Genusnaam

Twee binomiale namen van organismen zijn:

Trifolium repens
Trifolium pratense

Trifolium is....

1. de genusnaam (geslachtsnaam)
2. de soortnaam

Twee binomiale namen van organismen zijn:

Pinus sylvestris
Angelica sylvestris

Er is...

1. wel sprake van verwantschap
2. geen sprake van verwantschap

Huiswerk

Maak opdracht: 1 tm 13 

Maak: Test jezelf BS1