Hoofdstuk 5 - Energie opslaan en gebruiken

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Hoofdstuk 5

Energie opslaan en gebruiken

PO Onderzoek doen

Toetsweek: PW H5+6

5.1

1. Je vergelijkt de functies van brandstoffen, bouwstoffen en reservestoffen in je lichaam.

2. Je beschrijft het belang van essentiële aminozuren en essentiële vetzuren in je voeding.

3. Je beschrijft hoe planten stoffen opslaan.

4. Je beschrijft de bijdrage van plantaardige voeding in een gezond dieet.

Groepsopdracht

Lees basisstof 1 en verzamel informatie over eiwitten/ koolhydraten/ vetten (expert onderwerp van je groepje) en schrijf op in je schrift:
- Waar is het uit opgebouwd?
- Waar wordt het voor gebruikt in je lichaam?
- (Hoe) wordt het in je lichaam opgeslagen?

- Fun fact!

Ruststofwisseling

• Energieverbruik in rust
• Ademhaling, hartslag, bewegen darmen, werking nieren

Brandstoffen

Koolhydraten

• Brandstof
• Glucose
• Opgeslagen als glycogeen in spieren en lever

Vetten

• Brandstof
• Bouwstof voor celmembranen en hormonen
• Opgeslagen onder huid, merg van holle beenderen en rond organen

Verzadigde en onverzadigde vetzuren

Eiwitten

• Bouwstof voor (spier)cellen, enzymen
• Brandstof
• Kan niet worden opgeslagen

Essentiële en niet-essentiële aminozuren

Water

• Belangrijk bestanddeel bloed, lymfe, weefselvloeistof, grondplasma
• Bouwstof
• Transportmiddel
• Oplosmiddel, warmtebuffer, koelvloeistof

Vitaminen en mineralen

• Beschermende stoffen
• Vitaminen: stofwisseling
• Mineralen: osmotische waarde, bouwstof, zenuwcellen, enzymen, hormonen
• Spoorelementen

Voedingsvezels

• Cellulose uit celwanden
• Moeilijk verteerbaar
• Goed voor stoelgang

5.2

5. Je legt uit hoe in het lichaam verschillende vormen van energie in elkaar over kunnen gaan.

6. Je vergelijkt in een reactievergelijking de anaerobe en aerobe dissimilatie van glucose.

7. Je herkent in welke situaties anaerobe en aerobe dissimilatie plaatsvinden.

8. Je vergelijkt de dissimilatie van glucose, eiwitten, en vetten.

Dissimilatie

• Energie uit brandstoffen komt vrij door dissimilatie
• Verbranding koolhydraten, vetten en eiwitten in mitochondriën met zuurstof
• Deel van energie komt vrij als warmte
• Rest van de (chemische) energie opgeslagen in ATP

ATP

Creatinefosfaat (CP)

Anaerobe dissimilatie

+ 2ATP

Aerobe dissimilatie

Dissimilatie

• Ook vetten en eiwitten kunnen verbrand worden
• Eiwitten dissimilatie naar ureum en pyrodruivenzuur
• Vetten dissimilatie naar glycerol en vetzuur, glycerol omgezet naar pyrodruivenzuur
• CO2, H2O en ureum verlaten het lichaam

5.3

9. Je vergelijkt in een reactievergelijking de melkzuurgisting en alcoholische gisting.

10. Je herkent alcoholische gisting en melkzuurgisting in verschillende situaties.

Zijn de volgende stellingen juist of onjuist? Verbeter de stellingen die onjuist zijn.

• Melkzuurgisting is een vorm van anaërobe dissimilatie waarbij glucose wordt omgezet in melkzuur.
• Bij melkzuurgisting ontstaat er meer energie in de vorm van ATP dan bij alcoholgisting.
• Zowel melkzuurgisting als alcoholgisting zijn processen die plaatsvinden in de mitochondriën van cellen.
• Wij maken gebruik van melkzuurgisting en alcoholgisting om voedsel te produceren.

Melkzuurbacteriën

Melkzuurgisting

Gisten (schimmels)

Alcoholgisting

5.4

11. Je legt uit hoe fotosynthese de basis vormt voor voortgezette assimilatie en dissimilatie bij planten.

12. Je herkent de voorwaarden voor het fotosyntheseproces.

13. Je vergelijkt bruto- en nettoproductie bij planten en benoemt de samenhang tussen hun assimilatie- en dissimilatieprocessen.

Beantwoord de volgende vragen

• Wat hebben fotosynthese, voortgezette assimilatie en dissimilatie met elkaar te maken?
• Wat is een beperkende factor (definitie)? Geef ook een aantal voorbeelden hiervan.
• Waar in het blad vindt fotosynthese plaats? Waar komt het water en de koolstofstofdioxide in de bladeren vandaan?
• Wat is het verschil tussen bruto- en nettoproductie bij fotosynthese?
• Wat is het compensatiepunt bij fotosynthese?

Fotosynthese

Voortgezette assimilatie

Beperkende factoren

Overdag: fotosynthese + dissimilatie

's Nachts: dissimilatie

• Brutoproductie: hoeveelheid glucose die een plant maakt bij fotosynthese (BP)
• Nettoproductie:  hoeveelheid glucose die over is na dissimilatie (NP)
• Compensatiepunt: fotosynthese en dissimilatie zijn even groot

5.5

14. Je beschrijft de gaswisseling bij planten en legt uit hoe planten hun waterbalans onder verschillende omstandigheden handhaven.

15. Je beschrijft hoe planten water en voedingszouten in plantenwortels opnemen en transporteren.

16. Je vergelijkt de transportroute van planten voor water en mineralen met de sapstromen voor organische stoffen.

Sapstroom

• Leg uit wat actief transport en osmose met worteldruk te maken hebben.
• Wat is het verschil tussen de houtvaten en de bastvaten?

Huidmondjes

Aanpassingen

Watertransport wortelcellen

• Bij kurkbandjes actief transport mineralen via celmembraan
  
• Hoge osmotische waarde in centrale cilinder
• Osmose naar centrale cilinder
• Kurkbandjes verhinderen terugstromen water
• Water in houtvat stijgt --> worteldruk

Houtvaten

• Watertransport door verschil waterpotentiaal door verdamping, water aangevuld door capillaire werking (verdampingsstroom)
• Huidmondjes kunnen sluiten om verdamping tegen te gaan
• In zomer vooral verdamping, in lente vooral worteldruk

Sapstroom

• Houtvaten (xyleem): anorganisch - water en zouten 
• Bastvaten (floeem): organisch - water en assimilatieproducten (glucose)

• Ruststofwisseling, koolhydraten, vetten, eiwitten, water, vitaminen en mineralen
• Essentiële en niet-essentiële aminozuren, verzadigde en onverzadigde vetten
• ATP, CP, anaerobe en aerobe dissimilatie
• Melkzuurgisting en alcoholgisting
• Fotosynthese, voortgezette assimilatie, beperkende factoren, bruto- en nettoproductie glucose
• Watertransport planten, worteldruk en verdamping, hout- en bastvaten

biologiepagina.nl