P2 - Samenvattingen H3 & 4

• Kunst
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

H3 vroegrenaissance

inleiding

Renaissance = wedergeboorte          verworvenheden klassieke oudheid

                       

begint voor 1400 in Italië (vroegrenaissance), pas in 16e eeuw in Europa

Santa Maria del Foire - Filippo Brunelleschi

Italiaanse humanisten: "Na verval van Middeleeuwen een nieuwe gouden eeuw"

Bourgondische rijk - kunstenaars blijven zich op gotische (Middeleeuwen) principes baseren. 

toetsvraag

Je kunt zeker een toetsvraag verwachten over het humanisme. Een voorbeeldvraag zou kunnen zijn:

 

1. Leg uit welke aspecten bijdroegen aan de ontwikkeling van het Humanisme (2pt) en verklaar het gedachtegoed van het humanisme. 
2. De humanisten zien de de Renaissance als de de wedergeboorte. Leg de term 'wedergeboorte' uit. (2pt) 

3.1 Klassieke voorbeelden

markeert overgang ME naar Renaissance

Brunelleschi - architect koepel

bestudeert architectuur oudheid / Vitruvius

toetsvraag

Dit is een mogelijke toetsvraag: Verklaar de invloed van de Romeinse architectuur op:

- de bouw van de Santa Maria del Foire;

- de architectuur in de Renessaince. 

lijnperspectief

toetsvraag

Leg uit wat lijnperspectief is(1pt) en ....  

'Nuper rosarum flores' bij inweiding koepel

Guillaume Dufay - Vlaamse polyfonie

toetsvraag

Polyfonie kun je terugvinden bij de aspecten van muziek (melodie pag. 148). Hierover kun je zeker een toetsvraag verwachten. Denk hierbij aan een vraag waarbij je een muziekfragment te horen krijgt en moet aangeven of het een unisono of polyfoon is. 

3.1 Klassieke voorbeelden

Pazzikapel

toetsvraag

Centraalbouw is een belangrijke thema v.w.b. de architectuur in de Renaissance. Een mogelijke toetsvraag is:

[afbeelding]. Dit gebouw is gemaakt volgens de principes van de centraalbouw. Leg uit waaraan je dit kunt zien (1pt) en dat deze principes gebasseerd zijn op de klassieke oudheid (1pt). 

centraalbouw = gericht op het middelpunt / vanuit daar symmetrisch

Vitruvius: logisch en wiskundig = evenwicht

Brunnelleschi: goddelijke harmonie

3.2 Vlaanderen

Laat-gotiek

hoffeesten voor etaleren van macht

Filips de Goede - inkomst in Gent; macht in handen

belangrijkste stad na Parijs in Bourgondië

Noord-Frankrijk, Vlaanderen, Zuid-Nederland. 

tableaux vivant = burgers als levend standbeeld langs route

Aanbidding van het lam Gods - Jan en Hubert van Eyck

onderhuids protest

toetsvraag

Er zal op de toets zeker aandacht worden besteed aan het verschil tussen Bourgondië en Italië in de 15e eeuw. 

H3 vroegrenaissance

herhaling inleiding

Renaissance = wedergeboorte          verworvenheden klassieke oudheid

                       

begint voor 1400 in Italië (vroegrenaissance), pas in 16e eeuw in Europa

-                                         kunstenaars blijven zich op gotische (Middeleeuwen) principes baseren. 

Bourgondische rijk

H3 vroegrenaissance

Humanisme

Humanisme

toetsvraag

Het humanisme is een heel belangrijk kenmerk van de Renaissance. Dit gedachtegoed vindt je terug in de politiek, de kunst en de wetenschap. Je kunt een aantal toetsvragen verwachten op de volgende manieren:

1. reproductief: Vat het gedachtegoed van het humanisme samen. 

2. toepassing: In de Renaissance zijn veel bibliotheken gebouwd. Leg uit dat de bouw van bibliotheken past binnen het gedachtegoed van het humanisme. 

3. inzicht: 

mens (geschapen naar Gods beeld) als maat voor alle dingen

recht op vrijheid en nastreven van geluk in hier en nu

intellectuele, literaire en wetenschappelijke beweging: alle kennis baseren op literatuur en cultuur van klassieke oudheid

kennis is macht

opgeslagen bij vorsten en machthebbers - geld en connecties

delen met humanisten in ruil voor opvoeding en onderwijs aan het hof

H3 vroegrenaissance

Vlaamse polyfonie

Bourg. hof = muziek belangrijke rol             componisten uit Vlaand. grote bekendheid vooral Italië

toetsvraag

Je kunt een toetsvraag verwachten over polyfonie. Dat kan op drie manieren. 

1. Je krijgt een stuk / lied te horen waarbij je moet aangeven of er sprake is van polyfonie. 

2. Iets lastiger is het als je ook moet toelichten uit welke tijd je verwacht dat dit stuk komt (bijv. Middeleeuwen of Renaissance) en daarbij het begrip polyfonie moet gebruiken. 

3. De laatste vraag kan gaan over de ontwikkeling van de polyfonie, waarbij je een beschrijving van het ontstaan moet geven en gebruik moet maken van begrippen als cantus firmus en tenere

1. Guillaume Dufay            

2. Johannes Ockeghem 

3. Josquin des Préz

polyfonie

cantus firmus: bestaande melodie basis voor meerstemmige muziek

                          

 

- cantus firmus - tenere / tenor (vasthouden)

- muziek inwijding dom Florence

- als eerste van gregoriaanse zang naar               wereldlijke liederen.

- cantus firmus minder herkenbaar

- L'Homme armé - uitgangspunt voor mis

- complexe vervlechting stemmen

- alle stemmen gelijkwaardig

- meer emotie uit tekst in muziek

- daardoor minder ingewikkeld en 'bedacht'

 

visitekaartje Vlaamse school

blijft daarna gebruikelijk in muziek

toetsvraag

Geef aan waarom juist de Vlaamse componisten veel bekenheid genieten in Europa en met name in Italie tijdens de periode van de vroegrenaissance. 

H3 vroegrenaissance

De'Medici

Familie De'Medici      '     'mecenas' (geldschieter / beschermheer) kunstenaars en wetenschap

in Florence democratisch bestuur / achter schermen vaak families zoals De'Medici

in 15e eeuw groeit politieke macht, wordt vaak bevochten

bouwprojecten en kunst stimuleren

Palazzo Medici Riccardi             één van eerste Renaissancegebouwen

ruwe blokken           onneembare vesting

• Romeinse voorbeelden
• bescheidenheid typerend vijftiende eeuw

toetsvraag

Er is een grote kans dat je een toetsvraag krijgt waarbij je de politieke en democratische positie van de familie De'Medici moet linken aan de wetenschappelijke en kunstzinnige ontwikkelingen in de vroegrenaissance. 

toetsvraag

Mogelijke toetsvraag:

De architectuur in de Renaissance greep - zoals in veel kunstvormen gebeurde - terug op de klassieke oudheid. Bekijk de afbeelding. Noem twee vormgevingsaspecten waarin je dit kunt zien. 

H3 vroegrenaissance

De'Medici

David (Donnatello)

symbool voor strijdvaardigheid en zelfbewust

eerste vrijstaande naaktbeeld sinds oudheid

verwijzing naar familie De'Medici

toetsvraag

Het beeld 'David' symboliseert onder andere de eigenschap 'zelfbewustheid'. Geef aan waarom deze eigenschap past binnen het gedachtengoed van de Renaissance. 

privekapel in pallazo Medici

• zeer gedetailleerde fresco
• personages lijken op leden familie
• familie gaat volk voor in aanbidding van Christus

La Primavera - Botticelli

• voor huwelijk (niet religieus doel) = voorheen ondenkbaar
• tuin erg gedetailleerd           renaissance: schepping verdient om wetenschappelijk bestudeerd te worden
• betekenis is meer dan je letterlijk ziet             kennis van klassieke oudheid is nodig om symboliek te interpreteren. 

H3 vroegrenaissance

Weten en meten

Hof van Urbino / veel van de hofhouding is bezig met verzamelen, catalogiseren, bestuderen en kopieren van collectie handschriften

toetsvraag

Een toetsvraag die hier logisch zou zijn is: 

Bekijk de afbeelding van Federico van Metefeltro (hertog van Urbino) en zijn zoon. Hij laat zich hier afbeelden als humanist. Noem twee aspecten uit de voorstelling die dit laten zien. 

hertog: rijke aanvoerder eigen huurleger

Lijnperspectief

wetten vastgelegd in drie boeken door Piero della Francesca (schilder)

ontwikkeld door Brunelleschi

meetkundige methode van tekenen om ruimtelijk inzicht te suggereren 

horizontale evenwijdige lijnen komen samen in een vluchtpunt. 

oogpunt van de kijker!

H3 vroegrenaissance

lijnperspectief

Bij de lijnperspectief speelt de horizon een grote rol. Op de horizon liggen namelijk verdwijnpunten (ook vluchtpunten genoemd) van horizontale lijnen.

H3 vroegrenaissance

samenvatting

Renaissance = wedergeboorte klassieke verworvenheden / rond 1400 in Florence

teruggrijpen op principes klassieke oudheid

na 1500 boven Alpen - Bourgondische rijk 

Gothiek

centraalbouw

lijnperspectief

1400-1500

ontwikkeling kunst en wetenschap

'mecenas' (De'Medici)

kennis is macht

humanisme

beeldtaal Romeinen en Grieken wordt ideaal

waardering voor kunstenaar / talent

polyfonie

hoffeesten

H4 Hofcultuur

inleiding

Paus in Rome

toetsvraag

mogelijke toetsvraag

1500 nieuw zwaartepunt Renaissance

regeert als vorst = macht etaleren

verzet groeit = reformatie

einde 16e eeuw einde renaissance, start Barok

kunst = groots, meeslepend: publiek overdonderen en verleiden

contrareformatie = beweging van K-kerk om verzet te breken. 

1500-1700 (zestiende en zeventiende eeuw)

4.1 Italiaanse hoven

inleiding

na 1500 kunst van sober / evenwichtig naar uitbundig en grootschalig

humanisme: aangebroken mogelijkheden benutten

homo universalis: de trotse mens die alles kan

roekeloze projecten

boekdrukkunst = verspreiding renaissance naar rest van Europa / Italië blijft centrum

David - Michelangelo 

Florence, 5 meter, één blok marmer, politieke lading - Florance zonder De'Medici

• schoolvoorbeeld homo universalis
• beeldhouwer, schilder, architect, ingenieur, dichter
• De'Medici / toegang bibliotheek / humanisten
• vertrekt naar Rome - paus             symbool renaissance

toetsvraag

De kans dat je een verband moet aangeven door middel van beeldaspecten is erg groot. Met dit beeld zou je dit type vraag goed kunnen oefenen. Een voorbeeldvraag met het beeld David zou kunnen zijn:

De renaissance is een wedergeboorte van verworvenheden vanuit de klassieke oudheid. Noem twee asoecten van de vormgeving waaraan je kunt zien dat dit beeld past bij de Renaissance. 

4.1 Italiaanse hoven

Inleiding

1. bestuderen van kopieën van klassieke beelden

2. anatomie: studie van menselijk lichaam (verhoudingen, spieren, etc.)

toetsvraag

Je kunt een toetsvraag verwachten waarbij je moet aangeven waarom het logisch is dat de moresca met professionele dansers aan het hof een logische ontwikkeling is binnen de renaissance. 

Je kunt hier een verbinding maken met 4.1 Homo Universalis. In de Renaissance wordt telaent en kennis steeds meer gewaardeerd. Een dans die vooral wordt gedanst door professionale hofdansers past prima in die gedachten. 

humanisme: mens is het evenbeeld van God

doel: verhaal en betekenis overbrengen (zie voorbeeld David)

H4 hofcultuur

homo universalis

positie kunstenaars: ambachtslieden

toetsvraag

mogelijke toetsvraag

veelzijdig talent en kennis worden gewaardeerd

humanistisch ideaal: homo universalis

1. literatuur, geschiedenis, kunst

2. goed soldaat

3. gratie en temperament

4. niets mag moeite kosten: sprezzatura

Giorgio Vasari

- eerste kunsthistoricus

- 'renaissance'

- regels en voorbeelden     uit klassieke oudheid

- zoektocht naar                  perfectie

- Michelangelo

- Leonardo Da Vinci

ontwerpen van wapens / waterleidingen / decors

schilder / beeldhouwer

uitvindingen en theorieën - anatomische studies

kunst = intellectuele aangelegenheid

schilderkunst = ultieme wetenschap

H4 hofcultuur

homo quadratus

renaissance: mens maat van alle dingen

toetsvraag

mogelijke toetsvraag

menselijk lichaam = afspiegeling goddelijke orde

Brunnelecchi: centraalbouw

Vitruvius: 'Architectura'

ideale gebouw = verhoudingen menselijk lichaam 

Leonardo da Vinci: homo quadratus

mens als schepping van god = wiskundige constructie

klassieke oudheid verbinden met christelijke leer

geen illusraties: slordig / discussies

Andrea Pallidio

- boeken / veel invloed

- woonhuis centraal /             oertype

- Villa Almerico Capra:

1. portaal / koepel - Pantheon

2. vierkanten / cirkels -

wiskundige orde Vitruvius

H4 hofcultuur

Stravaganza

welvarende families            uiterlijk vertoon

toetsvraag

Je kunt een toetsvraag verwachten waarbij je moet aangeven waarom het logisch is dat de moresca met professionele dansers aan het hof een logische ontwikkeling is binnen de renaissance. 

Je kunt hier een verbinding maken met 4.1 Homo Universalis. In de Renaissance wordt telaent en kennis steeds meer gewaardeerd. Een dans die vooral wordt gedanst door professionale hofdansers past prima in die gedachten. 

De'Medici - 1512 terug in Florence macht groeit

1. verbinden aan vorstenhuizen

2. leveren van pauzen

trend: paleis buiten de stad met renaissancetuin

Grotto Grande - Buontalenti

Corridor - Vasari 

1. paleizen

2. tuinen

3. feesten (stravaganza)

1. natuur

2. beelden

H4 hofcultuur

Stravaganza

stravaganza = uitbundig feest / verschillende soorten kunstdisciplines              imponeren van gasten  

toetsvraag

Je kunt een toetsvraag verwachten waarbij je moet aangeven waarom het logisch is dat de moresca met professionele dansers aan het hof een logische ontwikkeling is binnen de renaissance. 

Je kunt hier een verbinding maken met 4.1 Homo Universalis. In de Renaissance wordt telaent en kennis steeds meer gewaardeerd. Een dans die vooral wordt gedanst door professionale hofdansers past prima in die gedachten. 

huwelijksfeest Ferdinand de'Medici & Christina van Lotharingen

weken feest / optochten / toneelstukken / spektakel / levensechte decors = dramma per musica

La Pellegrina (komedie) / onderbroken door intermedi

- onderbreking van toneelstuk / inhoud los van toneelstuk

- spektakel (zie boek voor voorbeelden

- belangrijke rol in ontstaan van de opera en theaterdans

H4 hofcultuur

Vlaamse maestro's

Vlaamse componisten veel talent

toetsvraag

mogelijke toetsvraag

rond 1500 in Venetië eerste muziekdrukken

12 jaar naar Italië

componist

in adelstand verheven

Italiaanse hoven

Orlando di Lasso

1. muziekstijlen beïnvloeden elkaar vaker en sneller

2. meer bewerkingen van bestaande stukken (vaak instrumentaal)

3. muziek wordt overal gespeeld, niet alleen aan hof

componisten financieel minder afhankelijk

madrigalen = liederen in de landstaal

aandacht voor tekstexpressie 

inhoud tekst bepaalt de muziek

H4 hofcultuur

De eerste opera's

eerste opera's

klassiek theater nabootsen

- taal (Italiaans) zoals madrigalen

- polyfonie           één zangstem

- basso continuo = melodie en bas worden weergegeven

- gezongen monologen afwisselen met intermedi, koorzang en aria's

aanleiding

alleen gezongen teksten

volledige integratie theater en muziek

kenmerken

Monteverdi - L'Orfeo

emoties tot uitdrukking

prima practica: tekst ondergeschikt aan regels. 

secunda practica: muziek om betekenis tekst te versterken           instrumenten 

derde bedrijf:  relatie tussen tekst en muziek goed te horen. 

toetsvraag

mogelijke toetsvraag:

toelichten wat het verschil is in de uitvoering van een prima practica en een secunda practica

H4 hofcultuur

De eerste opera's

Venetiaanse opera = doorontwikkeling voor breder publiek

in 50 jaar tijd 17 operahuizen

1. personages meer menselijke trekken

2. geen koren meer (kosten)

3. eenvoudigere muzikale intermezzo's 

4. meer aria's            emotie