Les 03 - Perspectief

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

Perspectieven

Fictie §B2

Lesdoelen

Als het goed is, weet je aan het eind van deze les: 

- hoe een schrijver zijn verhaal aan de lezer kan presenteren; 

- welke vertelperspectieven er zijn; 

- wat de kenmerken van de verschillende vertelperspectieven zijn. 

Perspectieven

In een verhaal vinden vaak veel gebeurtenissen plaats, waarbij meerdere personen zijn betrokken. Ieder personage beleeft deze gebeurtenissen op zijn eigen manier. 

Hoe je deze gebeurtenissen als lezer meekrijgt, hangt af van het perspectief waarvoor de schrijver kiest. 

Auteur, verteller en perspectief

In een literair werk wordt een verhaal verteld. Daarbij is het van belang dat we verschillende onderscheiden maken: 

- De auteur is de persoon die het literaire werk heeft bedacht en opgeschreven;

- De verteller is degene die in het boek het verhaal aan de lezer presenteert;

- Het perspectief is het standpunt van waaruit de verteller de gebeurtenissen beschrijft. 

Perspectieven

Zoals we zojuist hebben gezien, kan het een groot verschil maken wie de gebeurtenissen aan ons presenteert. We onderscheiden hierbij grofweg drie vertelperspectieven: 

- de ik-verteller

- de personale verteller

- de auctoriale verteller

De ik-verteller

De 'ik' is een personage in het verhaal die vertelt wat hij of zij meemaakt, denkt en voelt. Hij maakt zelf onderdeel uit van het verhaal. 

- De 'ik' weet alleen wat hijzelf meemaakt, denkt en voelt. 

- De 'ik' kan onbetrouwbaar zijn. 

- Binnen een verhaal kunnen verschillende 'ikken' voorkomen, dan is er sprake van een meervoudig perspectief.

De personale verteller

Een personale verteller heeft veel kenmerken van de 'ik'-verteller, maar is toch anders. 

De personale verteller weet van één persoon wat hij meemaakt, denkt en voelt. Deze persoon wordt in de derde persoon aangeduid. 

Ook hierbij is een meervoudig perspectief mogelijk. 

De auctoriale verteller

De auctoriale verteller is alwetend; dit houdt in dat hij alles hoort en ziet, weet wat alle personages denken en weet wat er gebeurd is en nog zal gebeuren. 

De auctoriale verteller kan als enige de lezer direct aanspreken en commentaar geven op de gebeurtenissen. 

De auctoriale verteller is geen personage in het boek. 

Functie en effect perspectief

Een schrijver kiest nooit zonder reden voor een perspectief. Het is de belangrijkste manier waarop hij de lezer kan manipuleren. 

Ga na wat de functie van het perspectief is door vragen te stellen: 

- Identificeer ik me met een personage door het perspectief? 

- Hoe wordt mijn leesbeleving beïnvloed door de keuze van het perspectief? 

Doel: Je leert wat perspectief is en welke soorten perspectieven er zijn. 

Perspectief

• Een verhaal wordt altijd vanuit een bepaald gezichtspunt verteld.
• Daarmee wordt bedoeld dat de lezer als het ware 'over de schouder' van iemand anders meekijkt.
• Het vertelperspectief bepaalt in hoge mate hoe de lezer het verhaal ervaart. 

Drie soorten vertellers

1. Ik-verteller = de 'ik' is een personage in het verhaal en weet alleen dingen die hij zelf heeft meegemaakt of die hem door andere personages zijn verteld.
2. Personale verteller = het verhaal wordt vanuit de derde persoon verteld: de 'hij' of de 'zij', deze 'hij' of 'zij' is een personage heeft alleen inzicht in zijn of haar eigen belevingswereld.
3. Auctoriale verteller = deze verteller staat als het ware boven het verhaal en heeft inzicht in alle personages, in het heden, in het verleden en de toekomst, hij is alwetend: hij ziet, hoort, kent en weet alles.

Van welk perspectief
is hier sprake?

1. ik-verteller
2. personale verteller
3. auctoriale verteller

Van welk perspectief
is hier sprake?

1. ik-verteller
2. personale verteller
3. auctoriale verteller

Van welk perspectief
is hier sprake?

1. ik-verteller
2. personale verteller
3. auctoriale verteller

Lees het fragment. Vanuit
wie wordt het verhaal verteld?
Wat is hier bijzonder aan?

Welk perspectief lijkt je het meest betrouwbaar en waarom?

Opdrachten maken

• Maak opdracht 1 t/m 5 en 9 op pagina 160 van je boek. 
• Je mag zachtjes overleggen met je buur.
• Klaar? Ga nog even in je leesboek lezen.

B3 identificatie 

Programma

1. Nakijken les B2
2. Terugblik
3. Doel benoemen
4. Korte instructie
5. Aan de slag
6. Afsluiting 

Nakijken

B2 opdracht 1 t/m 5 en 9

?

• Alleen de gedachtes van de ik-persoon zijn bij jou bekend. 
• Eenzijdig beeld
• Kan onbetrouwbaar zijn 
• In sommige boeken zijn er meerdere 'ikken' 

?

• Lijkt op het ik-perspectief
• Geschreven vanuit hij/zij/hen
•  Er kunnen meerdere vertellers voorkomen in een boek 

?

• De verteller 'hangt boven het verhaal' en weet alles van iedereen 
• Groot verschil met de andere perspectieven: de verteller is geen personage in het verhaal

Leerdoelen  

• Ik kan identificatie, emotionele en intellectuele spanning herkennen in een verhaal.

• Ik kan uitleggen op welke manier een schrijver spanning creëert in een verhaal en welke technieken hij hiervoor gebruikt. 

Spanning (in fictie)

• Spanning  motiveert om verder te lezen of kijken 
• Identificatie/vereenzelviging startpunt van spanning 
• Je wil weten hoe het de (hoofd)persoon zal vergaan 

Spanning 

• emotionele spanning ->  als lezer weet je meer dan de personages 
• Jij weet al dat er moordenaar in de bosjes ligt, maar de hoofdpersoon komt nietsvermoedend aangefietst. 

• intellectuele spanning -> als lezer weet je minder of net zoveel als de personages 
• Vaak in politieseries waarbij je meepuzzelt met de rechercheur die een zaak aan het oplossen is. 

Is er in het verhaal sprake van emotionele of intellectuele spanning? Leg je antwoord uit.

De ik-persoon vertelt veel over zichzelf en haar familie, welk effect heeft dit op jou als lezer?

Korte opdracht

Schrijf samen een kort scènefragment (ca. 150–200 woorden) dat zowel emotionele als intellectuele spanning bevat. Kies één van de volgende beginsituaties:

- Iemand ontvangt een geheimzinnig briefje zonder afzender.

- Een leerling merkt dat zijn/haar beste vriend(in) iets voor hem/haar verbergt.

- Iemand wordt ’s nachts wakker van een geluid in huis dat er niet hoort te zijn.

Jullie doel

Laat de lezer meeleven met het personage (emotionele spanning).

Laat de lezer zich afvragen wat er aan de hand is (intellectuele spanning).

Na het schrijven

Ga je fragment ruilen met een ander duo. Geef kort feedback met deze vragen:

Waar voelde je de emotionele spanning?

Waar zat de nieuwsgierigheid of het mysterie?