Hoofdstuk 8 - Bindingsvraagstuk: Veiligheid en criminaliteit | VWO

• Maatschappijwetenschappen
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4-6

Hoofdstuk 8

Bindingsvraagstuk: veiligheid en criminaliteit

Startpunt van discussie, met in de volgende slide de vervolgvraag hoe leerlingen de veiligheid bij hun op school ervaren.

 maar wel een heldere uitleg.

Hoe ervaar jij de veiligheid op school?

En hoe zorgt jouw school voor een veilige omgeving?

De vraag kan als stelling worden gebruikt voor een debat in de klas. Misschien kunnen de leerlingen ook aanbevelingen doen voor de school

Wat heb ik het vorige hoofdstuk geleerd?

Ik leerde...

• het hoofdconcept verhouding en het kernconcept sociale ongelijkheid inhouden
  
• wat sociale stratificatie, sociale mobiliteit en de onderklasse zijn
  
• de gevolgen van sociale ongelijkheid
  
• hoe sociale ongelijkheid wordt bestreden
  
• hoe de ontwikkelingen in de 21e eeuw leiden tot veranderende verhoudingen

Wat leer ik dit hoofdstuk?

• Ik ken het dilemma van de rechtsstaat, de risicosamenleving en de veiligheidsutopie
• Ik ken het verschil tussen subjectieve en objectieve veiligheid
• Ik ken de doelen van straf en de verschillende visies op straf
• Ik kan op micro-, macro- en mesoniveau kijken naar de oorzaken en gevolgen van crimineel gedrag.
• Ik ken de verschillende soorten bedreigingen  geleerd en ik kan veranderingsprocessen toepassen.

Leerdoelen

§8.1 Wat is veiligheid?

Pagina 161

Waar denk je aan bij veiligheid?

Waar denk jij aan bij veiligheid?

Veiligheid gaat niet alleen over fysiek geweld, oorlog of bedreiging, maar ook over veilig opgroeien of sexting.

Risicomaatschappij

• In risicomaatschappij is het onduidelijk wie er verantwoordelijk is voor de risico’s en de aanpak van bedreigingen. 

• Deze onduidelijkheid kan zorgen voor conflicten en daling van gezag van de overheid.

 

Volgens Ulrich Beck leven we in een risicomaatschappij

Bedenk een situatie waarin het onduidelijk is wie er verantwoordelijkheid draagt, als de situatie misgaat.

Bedenk een situatie waarin het onduidelijk is
wie er verantwoordelijkheid draagt,
als de situatie misgaat.

De binding tussen overheid, bestaande politieke en sociale instituties en burger wordt zwakker als de verwachting van veiligheid van burger niet wordt ingelost door de overheid.

Het streven naar veiligheid, kan het inperken van vrijheid beperken. Wat is belangrijker voor jou?

Het streven naar veiligheid, kan het inperken van vrijheid beperken. Wat is belangrijker voor jou?

Vrijheid

Veiligheid

Bespreek in de klas waar de grens ligt. Het lesboek gebruikt op pagina 162/163 de coronamelderapp als voorbeeld.

De rol van de overheid

• Het bieden van veiligheid is een basisfunctie van de overheid.
  
• Als de overheid haar burgers niet kan beschermen, is er sprake van een falende staat.
  

• De basisfunctie leidt tot de vraag tot waar de overheid verantwoordelijkheid is voor de veiligheid, gaat het alleen om:

Publieke (openbare) ruimtes, of ook de
Private ruimte (privesfeer)?

Veiligheidsutopie

• Waar houdt de bescherming van de staat op? Discussieer over de volgende stellingen: 

"De staat moet ons beschermen tegen ongezonde producten zoals sigaretten en alcohol"

"De staat moet ons beschermen tegen klimaatverandering"

Veiligheidsutopie

• Een veiligheidsutopie is de onbereikbare wens voor optimale individuele vrijheid en tegelijkertijd het willen garanderen van de collectieve veiligheid. 
• Er is altijd sprake van een dilemma tussen veiligheid en vrijheid (privacy).

Bijvoorbeeld: het oppakken van een terrorist vraagt om het afluisteren van telefoons en dit zorgt voor de inperking van vrijheid en privacy.

Dilemma van de rechtsstaat

Rechtshandhaving

Orde & veiligheid

Hobbes:

de overheid heeft gezag door belofte van rechtshandhaving

Rechtsbescherming

beschermen van vrijheid

Rousseau:

de overheid heeft gezag enkel als dat de algemene wil is van de burgers

In welk metrostation voel jij je veiliger?

In welk metrostation voel jij je veiliger?

Veiligheidsdilemma met een link naar subjectieve veiligheid

Bescherming en het zien van mensen in uniform met wapens kan ik ook de vraag oproepen 'gaat hier mogelijk iets onveiligs gebeuren?'

Subjectief of objectief?

Objectieve veiligheid

feitelijke aantal misdrijven en ongevallen en feitelijke kans op rampen en risico’s van ongevallen.

Subjectieve veiligheid

gevoelens van dreiging of van onveiligheid.

Er zijn twee soorten veiligheid:

Rol van de media

• Media spelen een rol in onze beeldvorming over veiligheid.
• Meervoudige berichten over een onderwerp, kunnen een perceptie van onveiligheid creëren.
• Beeldvorming kan invloed hebben op de kloof tussen objectieve en subjectieve veiligheid.

www.vpro.nl

Medialogic maakt goede uitzendingen over beeldvorming. Deze aflevering gaat over onze percepties van 'een aanslag'. Kijktip!

Rol van de media

• Selectiviteitshypothese: mensen kijken graag nieuws dat hun mening bevestigt (selectieve keuze) en onthouden signalen uit berichten wat aansluit bij hun referentiekader (selectieve perceptie).
  

• Cultivatiehypothese: het beeld van de werkelijkheid wordt beïnvloedt wanneer mensen veel kijken of lezen over een onderwerp.

Bij welke hypothese past het tv-programma 'Opsporing verzocht'?

Bij welke hypothese past het tv-programma 'Opsporing verzocht'?

1. Selectiviteitshypothese
2. Cultivatiehypothese

§8.2 Criminaliteit in Nederland en de VS

Pagina 166

Criminaliteit

• Criminaliteit is gedrag dat strafbaar is.
• Om criminaliteit te meten, kijken we onder andere naar politie- en rechtbank statistieken.
  
• Het nadeel hiervan is dat rechtbankstatistieken alleen veroordelingen in kaart brengen. Daarnaast worden veroordelingen en rechters beïnvloedt door maatschappelijke processen.

Wat voor maatschappelijke processen kunnen het aantal veroordeling door rechters beïnvloeden?

Wat voor maatschappelijke processen kunnen het aantal veroordeling door rechters beïnvloeden?

Pagina 166

"veroordelingen door rechters worden beïnvloed door maatschappelijke processen, zoals de hoeveelheid geld dat beschikbaar is voor rechtszaken, het aantal beschikbare rechters en de maatschappelijke wens om nadruk te leggen op bepaalde specifieke misdrijven."

Politiestatistieken

Politiestatistieken zijn afhankelijk van aangiftebereidheid.

Aangiftebereidheid is afhankelijk van verschillende factoren:

• Type delict, bijvoorbeeld inbraak versus huiselijk geweld
• Vertrouwen dat slachtoffers hebben in politie en justitie, bijvoorbeeld bij fietsendiefstal wordt weinig aangifte gedaan.

Zelfrapportage

Criminaliteit kan ook in beeld worden gebracht door onderzoeken die gebruiken maken van zelfreportages. Er zijn twee vormen van zelfrapportage: 

1. Slachtoffers: slachtoffers wordt gevraagd wanneer en hoe ze slachtoffer waren.
   
2. Misdrijven: wanneer en welk type misdrijf ze als dader gepleegd hebben (anoniem).

Wat zijn nadelen van de onderzoeksmethode 'zelfrapportage'?

Wat zijn nadelen van de onderzoeksmethode 'zelfrapportage'?

Straffen

Het straffen van een iemand die een strafbaar feit heeft gepleegd heeft een aantal soorten en heeft verschillende doelen.

1. Vergelding 
2. Afschrikking
   
3. Speciale preventie - "een ernstige waarschuwing" 
4. Resocialisatie - "heropvoeden" 
5. Bescherming van de samenleving

"Oog om oog, tand om tand"

Bij welk doel van straf hoort deze uitspraak?

"Oog om oog, tand om tand"

Bij welk doel van straf hoort deze uitspraak?

1. Vergelding
2. Afschrikking
3. Speciale preventie
4. Bescherming van de samenleving

Twee scholen van mensbeelden

Klassieke school

• De mens is een rationeel wezen, criminaliteit een rationele keuze
  
• Criminaliteit heeft te maken met afwegen van kosten en baten

Moderne school

• De mens is onvrij in zijn denken en handelen
  
• Beslissingen zijn nooit helemaal rationeel
  
• Rekening houden met nature en nurture-factoren

Past jouw visie op straffen en criminaliteit meer bij de klassieke school of bij de moderne school?

Past jouw visie op straffen en criminaliteit meer bij de klassieke school of bij de moderne school?

Klassieke school

Moderne school

Vraag de leerlingen naar hun keuze. Dat is een goed moment om de verschillen tussen de twee scholen nog duidelijker op een rij te krijgen.

Twee scholen van mensbeelden

Klassieke school

Daadrecht

alle daders van een vergelijkbaar vergrijp moeten dezelfde straf krijgen.

Afschrikking en vergelding zijn belangrijke hoofddoelen

Moderne school

Daderrecht

de omstandigheden en de context van de dader en het delict worden meegenomen in het afwegen van de straf.

Straffen

In Nederland is het strafrecht een combinatie van de klassieke en moderne school. Er is per vergrijp enerzijds een vastgelegde straf, anderzijds wordt de context van het vergrijp en de gevolgen voor de dader meegenomen in het bepalen van de straf.

§8.3 Oorzaken en gevolgen van criminaliteit

Pagina 170

Oorzaken en gevolgen criminaliteit

In de criminologie bestaan er veel theorieën over de oorzaken en gevolgen van criminaliteit.

Deze theorieën worden ingedeeld door twee vragen te stellen.

1. Is criminaliteit vrije wil of determinisme?

2. Op welk niveau wordt criminaliteit bestudeerd?

In de deze paragraaf behandelen we een aantal theorieën op micro-, meso-, en macroniveau.

Wat zouden oorzaken van criminaliteit op microniveau kunnen zijn?

Wat zouden oorzaken van criminaliteit
op microniveau kunnen zijn?

Gelegenheidstheorie en rationele keuze theorie

Microniveau

Rationele keuzetheorie = een kosten-batenafweging maken voor gedrag. Wat levert het mij op, en wat kost het mij?

Gelegenheidstheorie = kosten-batenafweging plus de omstandigheden van de dader.

Gelegenheidstheorie

Het niveau van de criminaliteit wordt bepaald door de aanwezigheid van potentiële daders, de aanwezigheid van  geschikte doelwitten en de afwezigheid van voldoende sociale bewaking.

Bindingstheorie en differentiële associatietheorie

Micro- en mesoniveau

Bindingstheorie (Hirschi) = sterke verbinding met een (sociale) groep remt de neiging tot crimineel gedrag. De remming wordt verklaard door de kans op verlies van de bindingen.

Differentiële associatietheorie (Sutherland) = crimineel gedrag wordt aangeleerd in contact met mensen uit het eigen milieu. Bijvoorbeeld: wittenboordencriminaliteit

0

Bindingstheorie en differentiële associatietheorie

Micro- en mesoniveau

Door groepsvorming en socialisatie normen worden gevoelens van schuld over crimineel gedrag buiten werking gesteld of aangepast.

Positieve bindingen zorgen voor minder criminaliteit

Normen uit de subcultuur kunnen leiden tot eigen vorm van criminaliteit.

Bindingstheorie

Differentiële

 associatie

theorie

Anomietheorie

Micro- en macroniveau

Anomietheorie (Merton) = criminaliteit kan worden beïnvloedt door omgevingsfactoren (nurture). De sociale druk om algemeen aanvaarde doelen te bereiken leidt ertoe dat mensen de wetten kunnen gaan overtreden.

Etiketteringstheorie

Mesoniveau

Etiketteringstheorie (Mead) =  het idee dat iemand zich gaat gedragen naar het etiket dat op een bepaalde groep wordt geplakt. Er is dan sprake van stereotypering en selffulfilling prophecy.

Bijvoorbeeld: door racisme worden in Amerika zwarte Amerikanen sneller als crimineel bestempeld dan witte Amerikanen

Structurele deviantietheorie

Macroniveau

Structurele deviantietheorie = criminaliteit is het logische resultaat van sociale ongelijkheid in de samenleving. In een kapitalistische samenleving hebben sommige mensen meer machtsmiddelen dan een ander.

Sleep de criminologische theorieën naar het juiste niveau

Microniveau

Micro- en macroniveau

Macroniveau

Micro- en mesoniveau

Mesoniveau

Bindingstheorie

Anomietheorie

Etiketteringstheorie

Structurele deviantietheorie

Gelegenheids-theorie

Immateriële en materiële schade

We onderscheiden twee soorten gevolgen van criminaliteit:

• Materiële gevolgen: schade en het verlies van bezittingen
  
• Immateriële gevolgen: gevoel en beleving van slachtoffers, zoals trauma en reputatieschade.
  

p.173

Gevolgen voor slachtsoffers

• "Slachtoffer" is een breed begrip. Slachtoffers bestaan uit nabestaanden, getuigen en betrokkenen. 
• Via Slachtofferhulp kunnen zij praktische, juridische en psychologische hulp krijgen.

Gevolgen voor verdachten en daders

Gevolgen voor verdachten en daders:

• Emotionele schade en reputatieschade bij (on)juiste beschuldiging
  
• Somberheid door vrijheidsbeperking
  
• Relaties met sociale contacten kunnen worden geschaad 

Gevolgen op mesoniveau

• Individuele ervaringen kunnen leiden tot stereotyperingen
• Uiteindelijk kan dit leiden tot veroordelen en etnisch profileren: een groep die systematisch onder een vergrootglas ligt en daardoor vaker verdacht wordt.

Gevolgen op macroniveau

• Criminaliteit kan een ontwrichtend effect hebben. 
• Grote criminelen kunnen een fout rolmodel zijn voor jongeren.
  
• Veranderende normen en waarden en normvervaging kunnen leiden tot meer criminaliteit = normvervaging 
• Effect op de sociale cohesie, onverschilligheid 
• Toenemend freerider-gedrag

§8.4 Overheidsbeleid veiligheid

pagina 176

Ideologieën - socialisme/sociaaldemocraten

• Maatschappelijke omstandigheden zoals armoede zijn oorzaken van criminaliteit.
• Nadruk op rechtsbescherming.
• Stimuleren van gelijke rechten en kansen op macht, bezit en status. Preventie!
• Criminaliteit moet sterk worden bestreden door overheid en scholen.
  
• Europese aanpak is van belang.
  

Ideologieën - liberalisme

• Persoonlijke vrijheid en eigen verantwoordelijkheid (om je aan de wetten te houden) als hoogste waarden.
• Mensen zijn rationele wezens en kiest zelf wat het beste is. 
• Focus op rechtshandhaving en het verdedigen van de democratische rechtsorde met juiste juridische grenzen en straffen.

Ideologieën - confessionelen

• Het gezin, school en het maatschappelijk middenveld zijn belangrijke socialisatoren voor de preventie van criminaliteit.
  
• Normen en waarden zijn belangrijk en het ondersteunen van gezinnen die het moeilijk hebben. 
• De wet handhaven en rechtvaardigheid nastreven past bij de religieuze waarde van confessionele partijen

Welke stroming herken je in de tekst van Mark Rutte

Welke stroming herken je in de tekst van Mark Rutte?

1. Socialisme
2. Liberalisme
3. Confessionalisme

Welke aspecten uit het filmpje wijzen op de stroming?

Welke aspecten uit het filmpje wijzen op de stroming?

Overheidsbeleid

• De overheid heeft een tweesporenbeleid ontwikkeld om criminaliteit en onveiligheid te bestrijden.
• Daarin worden preventie en repressie gecombineerd.
• Het beleid bestaat uit drie strategieën

Tweesporenbeleid

Repressie

Preventie

Rechtshandhaving

Ondersteun-ing en hulpverlening

Beperken van de gelegenheid

Overheidsbeleid - preventie

Gericht op het voorkomen van criminaliteit door:

• Ondersteuning en hulpverlening: 'risicogroepen' worden ondersteund om te voorkomen dat zij het foute pad op gaan.
• Beperken van gelegenheid tot criminaliteit: bouwt voort op de gelegenheidstheorie. Bijvoorbeeld door extra politie-inzet.

Het volgende filmpje is het tegenovergestelde van preventie

Principal-agent probleem

• De overheid stelt doelen (principal), maar laat ze uitvoeren door anderen (agents), zoals jeugdzorg, boa’s en politieagenten. 
• Agents hebben eigen waarden en belangen en zullen daardoor het beleid daardoor niet helemaal willen of kunnen uitvoeren. 

Bedenk een situatie waarin het principal-agentprobleem zich voor kan doen.

Bedenk een situatie waarin het principal-agentprobleem zich voor kan doen.

Bijvoorbeeld: werkgever-werknemer relatie

Ontwikkelingen veiligheidsbeleid

• Integraal veiligheidsbeleid: samenhangende aanpak van politie, justitie, overheidsinstellingen, maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven om criminaliteit te bestrijden.
  
• Veiligheidsbeleid is ook afhankelijk van het kabinet.

§8.5 Ontwikkelingen en invloed op veiligheid

Pagina 179

Bedreigingen voor de veiligheid worden in drie categorieën onderverdeeld. Sleep het plaatje naar de juiste categorie.

Bedreiging van technologische aard

Bedreiging van natuurlijke aard

Bedreiging van sociale aard

Rationalisering

Een verklaring voor de afname van natuurlijke en de toename van technologische bedreigingen 

Pas het begrip toe op dit filmpje, welke bedreigingen brengt
deze technologische innovatie met zich mee?

Pas het begrip toe op dit filmpje, welke bedreigingen brengt deze technologische innovatie met zich mee?

Leg het begrip rationalisering uit aan de hand van de uitvinding van de auto.

Leg het begrip rationalisering uit aan de hand van de uitvinding van de auto.

Globalisering en veiligheid

• Globalisering is het proces van uitbreiding en intensivering van contacten en afhankelijkheden over zeer grote afstanden en over landsgrenzen heen. 
• Bijvoorbeeld: samenwerking Europol en Interpol

Institutionalisering en veiligheid

• Institutionalisering is bedoeld om gedrag te reguleren en voorspelbaar te maken. 
• De keerzijde is dat er steeds meer systemen zijn die kwetsbaar zijn voor bedreigingen.
  

Leg de bedreiging die institutionalisering kan opleveren uit aan de hand van de coronacrisis.

Leg de bedreiging die institutionalisering kan opleveren uit aan de hand van de coronacrisis.

Individualisering en veiligheid

Mensen worden steeds individualistischer en gaan meer zelfgekozen bindingen aan. 

Het gevaar is dat mensen meer in eigen bubbels gaan leven.

• Criminaliteit is cultuurgebonden en zou daarom binnen een bubbel als normaal bestempeld kunnen worden. 

Democratisering en veiligheid

• Democratisering is zichtbaar geworden in een versterking van de positie van slachtsoffer als in de houding van burgers ten aanzien van gezagdragers.

• Democratisering leidt tot informalisering. We gaan meer op gelijke voet met elkaar om. 
• Dit kan leiden tot minder gezag van de politie.

Staatsvorming en veiligheid

Grote hoeveelheden (georganiseerde) misdaad kan leiden tot belemmering van de staatsvorming.

Een 'narcostaat' of 'maffiastaat' is een staat waarin hoeveelheden drugs worden geëxporteerd en geproduceerd.

***

Misschien kun je verwijzen naar deze aflevering: 

https://www.npo3.nl/narcostaat/VPWON_1308696

of: een trailer van la casa de papel ofzo laten zien

maatschappij-wetenschappen.nl

maatschappij-wetenschappen.nl

Wat heb je geleerd deze les?

Wat heb je geleerd deze les?

Wat vind je nog lastig?

Wat vind je nog lastig?

***

Hierna eventueel nog de kernconcepten video's toevoegen.

Wat leerde ik dit hoofdstuk?

Leerdoelen

• Ik ken het dilemma van de rechtsstaat, de risicosamenleving en de veiligheidsutopie
  
• Ik ken het verschil tussen subjectieve en objectieve veiligheid
  
• Ik ken de doelen van straf en de verschillende visies op straf
  
• Ik kan op micro-, macro- en mesoniveau kijken naar de oorzaken en gevolgen van crimineel gedrag.
  
• Ik heb verschillende soorten van bedreiging voor veiligheid geleerd en ik kan veranderingsprocessen toepassen.

Einde van hoofdstuk 8

Bindingsvraagstuk: Veiligheid en criminaliteit