Tijdvak 1 tm 6

Tijdvak 1 tm 6

Tijdvak 1

1. Hoe leefden jagers-verzamelaars en waarom waren ze nomadisch?
   
2. Wat veranderde er in het dagelijks leven toen mensen aan landbouw gingen doen?
   
3. In welk gebied ontstonden de eerste landbouwstedelijke samenlevingen?
   
4. Welke rol speelde het schrift in de eerste steden?
   

Tijdvak 1

Jagers en boeren

tot 30000 v.C. 

Prehistorie

Waarom loopt tijdvak 1 (jagers en boeren) tot plm. 3000 v.C?

Kenmerkend aspect:

de levenswijze van jagers en verzamelaars

• leefden als nomaden
•  jagen en verzamelen om aan voedsel te komen
• ongeschreven bronnen

Wat is geen kenmerk van de jagers en verzamelaars?

1. Nomadisch bestaan
2. Gebruik van vuur
3. Gebruik van steen
4. Bouwen van huizen

k.a. het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen

• 10.000 v.C. landbouwrevolutie Vruchtbare Halve Maan
• 5000 v.C. Limburg
•  sedentair leven --> landbouwsamenleving
• sociale organisatie

Waarom is de landbouwrevolutie geen echte revolutie?

1. Omdat elders in de wereld nomaden bleven bestaan.
2. Omdat het over landbouw gaat en niet over politiek.
3. Revoluties vonden alleen plaats in de 18e eeuw.
4. De overstap naar sedentair bestaan duurde duizenden jaren.

k.a. Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen.

• plm. 3500 v.C. stedelijke gemeenschappen aan Tigris en Eufraat
•  landbouwoverschot --> nijverheid en handel
• bestuur
• ontstaan schrift.

Tijdvak 2: Grieken en Romeinen (3000 v.Chr. – 500 n.Chr.)

1. Wat was het verschil tussen een directe en een indirecte democratie? Geef een voorbeeld uit de Oudheid.
2. Waarom en hoe breidde het Romeinse Rijk zich uit?
3. Wat wordt bedoeld met "romanisering"? Geef een voorbeeld.
4. Waarom kwam het christendom in conflict met de Romeinse keizers?

• Verschillende ''stad''staten (Stad met platteland)
• Landbouw-stedelijk
• Autarkisch (zelfvoorzienend)
• Autonoom (eigen bestuursvorm

Koloniën

• bloeiende economie 
• snelle bevolkingsgroei 
• Toen overbevolking in Griekenland dreigde, vertrokken groepen Grieken per schip uit hun stadstaten. 
• Ze vestigden zich in koloniën  die ze stichtten aan de kusten van de Middellandse en Zwarte Zee. 
• Moderne steden als Napels, Marseille en Istanbul zijn begonnen als Griekse koloniën.
  

Verschillende soorten staatsvormen

Wetenschap

Griekse wereld

De Grieken leefden in verschillende stadsstaten.

Ze voelden zich wel 1 volk door:

• gemeenschappelijke taal
• Gemeenschappelijke verhalen
• Gemeenschappelijke godsdienst.
• Alle anderen zijn Barbaren.
• Soms ook wel oorlog onderling.

Verenigd in 1 rijk

Ze werden pas in 338 v.C. in één rijk verenigd toen ze werden onderworpen door het koninkrijk Macedonië. 

Dat betekende niet het einde van de Griekse cultuur, maar het begin van de verdere verspreiding ervan.

Verschillende periodes, verschillend bestuurd

753 voor Chr tot ongeveer 500 na Chr.

 Tijdvak 3: Monniken en ridders (500 – 1000)

1. Wat was het verschil tussen een directe en een indirecte democratie? Geef een voorbeeld uit de Oudheid.
2. Waarom en hoe breidde het Romeinse Rijk zich uit?
3. Wat wordt bedoeld met "romanisering"? Geef een voorbeeld.
4. Waarom kwam het christendom in conflict met de Romeinse keizers?

Belangrijk gevolg van de dalende landbouwproductie door de invallen van de Germanen in het romeinse rijk?

1. geen voedsel meer voor de steden
2. werkloosheid
3. stijgende prijzen

Romeinse steden in de tijd van monniken en ridders (500-1000 n.chr)

1. bleven in de middeleeuwen in oorspronkelijke staat functioneren
2. waren leeggelopen
3. werden vervangen door Middeleeuwse steden

Enkele steden bleven in de tijd van monniken en ridders (500-1000 n.chr) nog wel bestaan. Welke?

1. waar een bisschop van de kerk was
2. die hele hoge muur hadden
3. die een onaantrekkelijk klimaat kenden

de geldeconomie in de tijd van monniken en ridders (500-1000 n.chr)

1. werd gedomineerd door goud
2. was gebaseerd op waardepapieren
3. bloeide als nooit tevoren
4. was verdwenen

de wegen in de tijd van monniken en ridders (500-1000 n.chr)

1. functioneerde goed
2. werd uitgebreid
3. werden verwaarloosd en waren onveilig

Waardoor viel de landbouwstedelijke samenleving weg na de val van het Romeinse rijk?

1. Er was geen bescherming meer, handel werd onveilig
2. De steden werden vernield
3. Er was geen geld meer waar mee gehandeld kon worden
4. De wegen werden niet meer onderhouden

Schema over het hofstelsel

Het Hofstelsel (domeinstelsel)

Het hofstelsel was een economisch systeem in de vroege middeleeuwen (500–1000) waarin boeren werkten op het land van een heer (bijv. een edelman of klooster).

Het Hofstelsel (domeinstelsel)

• Het land was verdeeld in domeinen (landgoederen).
• Elk domein bestond uit:
• Het vroonhof: het land van de heer (werd bewerkt door horigen of slaven).
• De boerenhoeven: stukken land van horige boeren.
• Boeren kregen bescherming van de heer tegen rovers of vijanden.
• In ruil daarvoor:
• Werkten ze op het land van de heer (herendiensten).
• Betaalden ze belasting in goederen (bijv. graan, eieren).
• Mochten ze het domein niet zomaar verlaten.

Het Hofstelsel (domeinstelsel)

De meeste mensen waren horigen: ze waren niet vrij, maar ook geen slaven. Ze moesten toestemming vragen om te trouwen of te verhuizen.

Het hofstelsel was zelfvoorzienend: alles wat men nodig had, werd op het domein zelf geproduceerd.

Het Feodale Stelsel (leenstelsel)

Het feodale stelsel was een politiek en bestuurlijk systeem waarbij koningen en hoge edelen delen van hun land "in leen" gaven aan lagere edelen.

Het Feodale Stelsel (leenstelsel)

• De koning (leenheer) gaf land aan edelen (leenmannen of vazallen).
  
• In ruil daarvoor beloofden deze vazallen:
  
• Trouw aan de koning.
  
• Militaire steun (bij oorlog).
  
• Bestuur over hun gebied.
  
• Leenmannen konden zelf ook weer een deel van hun gebied doorgeven aan hun eigen leenmannen (achterleen).
  

Het Feodale Stelsel (leenstelsel)

• Het was gebaseerd op persoonlijke trouw en eer.
• De koning had weinig directe macht; hij was afhankelijk van zijn leenmannen.
• Dit systeem leidde vaak tot versnippering van macht.

Tijdvak 4: Steden en staten (1000 – 1500)

1. Waardoor ontstonden er weer steden in de Middeleeuwen?
2. Wat was het verschil tussen een horige en een stadsburger?
3. Hoe zag de investituurstrijd eruit en wat was de kern van het conflict?
4. Waarom wilden koningen centraliseren, en hoe deden ze dat?

Geschiedenis klas 4

Steden en Staten

Opkomst van handel

Steden met stadsrecht

Strijd tussen kerk en staat

Kruistochten

Begin staatsvorming

Tijdvak 4

Tweede helft middeleeuwen

Sprake van opbloei van steden, samenhangend met de heropleving van de handel, ambachten en een geldeconomie. 

Feodale stelsel maakt plaatst voor staten, met meer organisatie volgens Romeinse principes. 

Koningen worden minder afhankelijk van de adel en zetten een sterke centralisatie op. Daardoor gaan vorsten botsen met de kerk.

Na 1000

Herleving handel over lange afstanden

Toenemend gevoel van veiligheid

Groei landbouwopbrengsten - door ontginnen en in cultuur maken gebieden - maakt landbouwgroei mogelijk. 

Steden

Oude Romeinse steden bloeien weer op. Nieuwe steden ontstaan. 

Ambachtslieden vestigen in steden en specialiseren zich.

Steden werden (stapel)markten en knooppunten voor internationale handel. 

Om alles mogelijk te maken ontstaat weer een geldeconomie.

Standensamenleving

Tv 3 - tv 4

Steden

Steden vormden een eigen recht: stadsrecht

Stadsrechten gegeven op officieel document met zegel koning

Ontstaan: stedelijke republieken met zelfbesturende burgers

Zelfbestuur voor elite - aristocratie

Voordelen stedelingen & voordelen vorst/heer

Geloof

Voor 1000 is Europa bekeerd. De paus, met bisschoppen, kregen een steeds grotere machtspositie. 

Voor bekeringen had de kerk vorsten nodig.

Een machtsstrijd ontstond.

Tweezwaardenleer

De paus vond zichzelf steeds belangrijker worden - tot de belangrijkste in Europa. Hij ging over het aardse en hemelse leven. 

Vorsten alleen over het aardse leven - ondergeschikt

Tweezwaardenleer: Geestelijke macht en wereldlijke macht

Investituursstrijd

11e eeuw: investituursstrijd

Wie was de machtigste? paus of Duitse keizer?

Na 50 jaar compromis: de keizer bemoeid zich niet met kerkelijke zaken (zoals bisschoppen), en de paus niet met wereldlijke zaken. 

Scheiding tussen kerk en staat

Uitbreiding

Europese macht staat na strijd vast. Europa is christelijk, daarbuiten (nog) niet. 

Noordoost-Europa: heidense gebieden veroveren

Iberisch schiereiland: verovering op Cordoba

Heilige land: kruistochten

Kruistochten

Christelijke ridders probeerden het Midden-Oosten te veroveren op de Islam - Heilig Land.

Na 200 jaar weer terug in Islamitische handen. 

Negen kruistochten

Onafhankelijkheid

Belastinggeld van steden - onafhankelijkheid vorsten van edelen. 

• Huursoldaten i.p.v. adel.
• Ambtenaren inhuren uit burgerij

Steden en staten

Burgers werden concurrent adel en geestelijken. Alleenrecht op kennis hield op. 

Steden vormden een eigen centraal bestuur met moderne administratie. Veelal naar model van Romeinse republiek. 

De eerste nationale staten ontstaan - Frankrijk, Bourgondië.

Zoveel mogelijk losstaand van de adel

Tijdvak 5: Steden en staten (1000 – 1500)

1. Wat waren motieven van Europeanen om de wereld te verkennen in de 15e en 16e eeuw?
2. Wat bedoelen we met 'renaissance'? Hoe verschilde dit van middeleeuws denken?
3. Waarom kwam Luther in conflict met de paus?
4. Wat waren de oorzaken van de Nederlandse Opstand tegen Filips II?

Tijdvak 6: Regenten en vorsten (1600 – 1700)

1. Wat is absolutisme? Noem een voorbeeld van een absolute vorst.
2. Waarom wordt de 17e eeuw ook wel de Gouden Eeuw genoemd voor de Republiek?
3. Hoe werkte de VOC en waarom was deze zo belangrijk?
4. Wat veranderde er tijdens de wetenschappelijke revolutie in hoe mensen naar de wereld keken?