5V2 week van 1.2.2021

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

5V2 - week van 1.2.2021

• Verlichting
•  Romantiek
  
  Huiswerk maandag 8 februari: inleveren mindmap/tijdlijn 
• Middeleeuwen (500 - 1500)
• Renaissance (1500 - 1600)
• Verlichting (1700)
• Romantiek (1790 - 1850)

De Verlichting

Verlichting - 18e eeuw

• Optimistische visie op de mens                                                                                                                
• Kind is belangrijk en wordt als aparte categorie erkend → pedagogiek 
  Opvoeding begint bij het kind                                                                               
• Geloof in maakbare maatschappij                                     
• Eerste jeugdboeken (didactische principes)
  
• Mens kan voor eigen geluk zorgen                                     
  → ratio, rede, gezond verstand
  → enige betrouwbare bron van kennis                       
• Mens moet zoveel mogelijk kennis opdoen

Verlichting - 18e eeuw

• Gevoelens mogen er wel zijn, maar moeten onder controle van de ratio blijven
• Filosofen John Locke, Montesquieu, Voltoire, Rousseau
  → meer persoonlijke vrijheid, meer tolerante, eerlijkere verdeling van de macht
  → basis voor principe vrijheid van meningsuiting, verdraagzaamheid tegenover andersdenkenden en parlementaire democratie
• Literatuur onder invloed Franse literatuur

Literatuur in de Verlichting 

1. Verlichtingsliteratuur: vooral proza (groter publiek) waarin ideeën van de Verlichting werden uitgedragen.
   Nieuwe genres: spectatoriale tijdschriften en de ‘roman’ (verzonnen reisverhaal en briefroman)
   Didactisch doel (opvoeden stond centraal in de Verlichting)
2. Frans classicistische literatuur: toneel (vooral tragedies) en poëzie in de traditie van de Franse schrijvers (volgens strenge regels.
3. Vroeg romantische literatuur: poëzie en romans waarin het gevoel en de natuur meer nadruk krijgen.
   Reactie op de Verlichting waarin het verstand de boventoon voerde. Belangrijke stroming: sentimentalisme (Rh. Feith)

Nederlandse auteurs in de Verlichting 

Betje Wolff en Aagje Deken: briefroman (pleidooi voor opvoeding)
Justus van Effen: de Hollandsche Spectator
https://schooltv.nl/video/justus-van-effen-van-effen-streeft-naar-een-beter-nederland/#q=romantiek%20nederland 

Nederlandse auteurs in de Verlichting 

Hieronymus van Alphen: kindergedichten

Voor het eerst kinderliteratuur: vooral opvoedkundig bedoeld, ouders kochten zijn bundel.
https://schooltv.nl/video/opvoeding-in-de-achttiende-eeuw-opvoeding-en-verlichting/#q=romantiek%20nederland 

Verlichting

Romantiek

1800 - 1900 (algemeen)

• 19e eeuw: parlementaire democratie
• Industrialisatie --> economische vooruitgang/sociale ongelijkheid
• Kerk en rijke burgers verantwoordelijk
• Belangrijkste stroming: liberalisme (tegen macht van de koning, voor emancipatie van de burger
• 1850: sociale wetgeving (liberalen die aandacht vroegen voor slechte woon- en werkomstandigheden van arbeiders.

Romantiek (1790 - 1850)

• Reactie op Verlichting (nadruk op verstand) 
• Verheerlijking van het gevoel
• Romantische kunstenaar accepteerde geen regels en voorschriften
• Uitgangspunt: originaliteit
• Vluchten: letterlijk of figuurlijk (fantaseren over het verleden)
• Beschaving had volgens romanticus weinig goeds gebracht
• Heftige, tegenstrijdige gevoelens (Shakespeare) --> onbeantwoorde liefde --> dood

Romantiek (1790 - 1850)

• Weltschmerz (leiden aan het bestaan): Piet Paaltjens
  Stereotyperende beschrijvingen van droomvrouw
  Aan Rika http://4umi.com/paaltjens/rika

Aan Rika

Slechts éénmaal heb ik u gezien. Gij waart

Gezeten in een sneltrein, die den trein,

Waar ik mee reed, passeerde in volle vaart.

De kennismaking kon niet korter zijn.

En toch, zij duurde lang genoeg, om mij

Het eindloos levenspad met fletsen lach

Te doen vervolgen. Ach! geen enkel blij

Glimlachje liet ik meer, sinds ik u zag.

Waarom ook hebt gij van dat blonde haar,

Daar de engelen aan te kennen zijn? En dan,

Waarom blauwe ogen, wonderdiep en klaar?

Gij wist toch, dat ik daar niet tegen kan?

En waarom mij dan zo voorbijgesneld,

En niet als de weerlicht 't rijtuig opgerukt,

En om mijn hals uw armen vastgekneld,

En op mijn mond uw lippen vastgedrukt?

Gij vreesdet mooglijk voor een spoorwegramp?

Maar, Rika, wat kon zaalger voor mij zijn,

Dan, onder hels geratel en gestamp,

Met u verplet te worden door één trein?

Romantiek - denkbeelden

1. Het optimistische geloof in de vooruitgang was verdwenen. Kunstenaars en schrijvers waren zeer ontevreden met de dagelijkse werkelijkheid. Zij gingen geloven in een hogere, onzichtbare werkelijkheid, die wel mooi, zuiver, ideaal is.  
   
   
2. Die hogere werkelijkheid (ook wel het goddelijke of het oneindige genoemd) weerspiegelt zich in aardse verschijnselen (bijvoorbeeld in de ongerepte natuur). Alleen kunstenaars hebben zo'n gevoelige aard, dat zij soms een glimp van het goddelijke kunnen opvangen.  

Romantiek - denkbeelden

3. Het romantisch verlangen naar die hogere werkelijkheid kan variëren van Sehnsucht (verlangen naar je weet niet precies wat) tot Weltschmerz (lijden aan het leven). Na de publicatie van Goethes Die Leiden des jungen Werthers hadden sommige jonge mensen zoveel last van Weltschmerz, dat zij net als Werther zelfmoord pleegden.

4. De kunst van het classicisme en de Verlichting was verstandelijke kunst. In de romantische kunst en literatuur staan juist het gevoel en de verbeelding centraal. Al in de tweede helft van de achttiende eeuw waren er schrijvers die de nadruk op het verstand verwierpen, en juist het gevoel belangrijk vonden.

Romantiek - denkbeelden

5. In de Romantiek wordt voor het eerst creatio (schepping), het maken van oorspronkelijke, persoonlijke kunst het allerbelangrijkste gevonden. Deze nadruk op de creativiteit was nieuw en vormde echt een breuk met alle voorgaande visies op de kunst. 

6. De kunst van de Verlichting was maatschappelijk gericht: schrijvers wilden met hun werk bijdragen aan de ontwikkeling en opvoeding van de burgers. In de romantische kunst staat de individuele uiting centraal: kunstenaars en schrijvers willen, m.b.v. gevoel en verbeelding, zélf een eigen, andere wereld scheppen.

7. Het begrip 'schoonheid' veranderde: 'schoonheid' is in de Romantiek dat wat heel veel gevoel oproept.

Romantiek - literatuur

Ontevredenheid met het alledaagse bestaan leidde ertoe dat men ‘vluchtte’ naar bv.

• De natuur
• Het verleden 
• Het exotische
• Het geloof
• De humor 
• De liefde
• Het mysterieuze
• Het griezelige/gruwelijke (gothic novel, Frankenstein)

Wat weet je van de Romantiek?
Noteer maximaal vijf steekwoorden.