12.2 Het zit in de familie

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

Paragraaf 12.2 Het zit in de familie

Benodigheden

- Schrift

- Pen, potlood

- Laptop

LessonUp: 

JA!

Telefoons in de telefoontas!

Programma

Opgeven formatieve SO 

Nieuwe stof uitleg : 

 '12.2 Het zit in de familie' (lange uitleg sorry)

Aan de slag/huiswerk

- Maak deze LessonUp

- Maak de werkboekopdrachten

Klassikale afsluiting

Planning periode 2

Toets over 12.1 t/m 12.4

Leg je boek open op blz 92-93. Rondje huiswerk-check

Pak je agenda en noteer het SO

 donderdag 16 november, formatieve SO over 12.1 en 12.2

Het SO is op de laptop dus zorg dat je die mee hebt. 

Cijfer telt niet mee. Geeft jezelf en mij inzicht!

Bespreken opdr 20 van 12.1

Waar kan je nakijken?

Leerdoelen 12.2

1. Je kunt uitleggen hoe aandoeningen overerven.

2. Je kunt eigenschappen in een stamboom weergeven.

3. Je kunt uitleggen wat het belang is van stamboomonderzoek.

Tip: pak je aantekeningen schrift erbij

Je kunt uitleggen hoe aandoeningen overerven:

- Via de gewone chromosomen

- Via de geslachtschromosomen

Hoe kan je een monogene aandoening krijgen?

1: Recessieve overerving

(Beide ouders zijn dan drager van het recessief allel)

2: Dominante overerving

Monogene recessieve overerving

vb= PKU (hersenbeschadiging) is recessief allel (aa).

Heterozygote personen zijn slechts drager. (Aa) Deze mensen zijn dus gezond. 

Taaislijmziekte wordt veroorzaakt door slechts één gen. Een moeder met taaislijmziekte krijgt een kind met een man die slechts drager is. Wat is de kans dat het kind ook taaislijmziekte heeft? (T1)

1. 0%
2. 25%
3. 50%
4. 100%

Monogene dominante overerving

Darmkanker & alzheimer wordt veroorzaakt door dominante allelen. 

Ook borstkanker wordt zo overgeërfd (vrouwen met dit gen hebben 60-80% meer kans op borstkanker)

In stilte voor jezelf. Welke getallen zie je?

In stilte voor jezelf. Welke getallen zie je?

We zien de getallen 10, 74, 8 & 5. Mensen die dit niet kunnen lezen hebben last van rood-groen kleurenblindheid. Bij 1 op de 12 mannen komt dit voor. Bij 1 op de 250 vrouwen komt dit voor.
Wat is hier aan de hand?

Geslachtsgebonden overerving

Sommige aandoeningen komen vooral bij mannen/jongens voor.

 

Deze aandoeningen noem je geslachtsgebonden en erven over via het X-chromosoom.  

Ander woord = x- chromosomaal of autosomaal

Voorbeeld: kleurenblindheid

Notatie geslachtsgebonden overerving

Tekst

Geslachtsgebonden recessieve overerving

Man = XY

Vrouw = XX

Het gen voor het wel/niet hebben van die aandoening ligt op het X-chromosoom en is recessief. Man heeft maar 1 X-chromosoom. Zit hierop het allel voor kleurenblindheid dan is hij kleurenblind. Vrouw heeft 2 X-chromosomen. Heeft zij het op 1 X chromosoom liggen dan is zij drager maar heeft geen kleurenblindheid.

Even oefenen

Kleurenblindheid is een recessieve erfelijke aandoening die via het X-chromosoom overerft. 

Een homozygote gezonde vrouw, krijgt samen met haar man die kleurenblind is,  een kind. Hoe groot is de kans dat dit kind kleurenblind is?

Gebruik het kruisingsschema om je antwoord te bepalen. 

Albinisme wordt veroorzaakt door een recessief gen, het dominante gen geeft geen albinisme. Wanneer kunnen kinderen albinisme krijgen?

1. Als de ene ouder homozygoot domininant is en de andere homozygoot recessief.
2. Als de ene ouders homozygoot dominant is en de andere heterozygoot.
3. Als beide ouders heterozygoot zijn.

Marlies is drager van een geslachtsgebonden overervende aandoening (X-chromosomaal). Hoe noteer je haar genotype?

1. Rr
2. Xᴿ-
3. Xᴿ X ֝
4. Xᴿ Xᴿ

De ziekte van Duchenne is een aangeboren spierziekte die wordt veroorzaakt door een recessief gen op het X-chromosoom.

Wie hebben meer kans op de ziekte van Duchenne, mannen of vrouwen? Leg je antwoord uit.

1. Mannen, omdat deze maar éen X-chromosoom hebben. Als ze dus een chromosoom met het gen de ziekte van Duchenne krijgen, krijgen ze deze ziekte ook.
2. Vrouwen, omdat het kan het zijn dat het andere x-chromosoom het dominante gen heeft waardoor je niet ziek wordt.

Geslachtsgebonden dominante overerving

Er bestaan ook aandoeningen die geslachtsgebonden dominant overerven. Deze aandoeningen komen maar weinig voor. Voorbeeld is het syndroom van Alport.

Waarom komen geslachtsgebonden dominante aandoeningen weinig voor?

Thalassemie is een zeer ernstige bloedziekte die het gevolg is van afwijkende rode bloedcellen. Rob is drager van het ziekmakende gen. Komt het gen voor thalassemie in alle gewone lichaamscellen van Rob voor? En in alle zaadcellen?

1. in alle gewone lichaamscellen en in alle zaadcellen
2. in alle gewone lichaamscellen en in de helft van de zaadcellen
3. in de helft van de gewone lichaamscellen en in alle zaadcellen
4. in de helft van de gewone lichaamscellen en in de helft van de zaadcellen

STAMBOMEN

Functie: eigenschappen binnen familie bekijken en bepalen of een eigenschap recessief of dominant is

Is de eigenschap recessief of dominant?

Recessief of dominant?

Zoek een kind dat een ander fenotype heeft dan beide ouders. (Sem, Karin, Hans). Het kind moet homozygoot recessief zijn en de ouders heterozygoot (evt. drager). Dat houdt in dat het witte allel de dominante is en het rode allel de recessieve

even oefenen

Wil je extra uitleg over stambomen?

Zie de volgende slide

www.google.com

Het hebben van een kuiltje in je kin is erfelijk. Een groen vierkantje betekent dat diegene een kuiltje in zijn kin heeft. 

Wat is het genotype van Edwin?

1. Aa
2. AA
3. aa
4. Snap het niet

Het hebben van een kuiltje in je kin is erfelijk. Een groen vierkantje betekend dat diegene een kuiltje in zijn kin heeft. 

Wat is het genotype van Edwin?

Uitleg vraag

Edwin heeft een kuiltje in zijn kin.

Hij heeft 2 ouders die dit niet hebben.

Een kuiltje is dus ressecief (aa)

1 gen komt van moeder (a) en heeft zelf dus Aa 

1 gen komt van vader (a) en heeft dus ook Aa

Edwin moet dus wel aa hebben, anders had hij geen kuiltje gehad.

Kruisingsschema

Wat is een drager?

1. Bij een drager komt het dominante gezonde allel tot uiting , het recessieve ziekmakende allel is 'verborgen aanwezig'.
2. Bij een drager komt het recessieve ziekmakende allel tot uiting, het dominante ziekmakende allel is 'verborgen aanwezig'.

Het hebben van een vast oorlelletje of los oorlelletje is erfelijk bepaald

Een vrouw is heterozygoot voor deze eigenschap. Ze heeft een los oorlelletje. Haar man heeft een vast oorlelletje. Hoe groot is de kans dat ze een kind krijgen met een vast oorlelletje?

1. 0%
2. 25%
3. 50%
4. 75%

Aan de slag

1. Maak de werkboekvragen 1 t/m 17

2. Maak deze LessonUp van 12.2 in de klas LessonUp

Er zijn veel vragen. Dus zorg dat je fluisterend overlegd.

Of een koe roodbont is of zwartbont wordt bepaald door erfelijke factoren. Een koe en een stier, beide zwartbond en heterozygoot, krijgen twee nakomelingen. De nakomelingen krijgen samen een nakomeling die roodbont is. In de afbeelding zijn drie stambomen getekend. Welke stamboom kan de genotypen juist weergegeven?

1. Stamboom 1
2. Stamboom 2
3. Stamboom 3

Wat is het genotype van 1?

1. AA
2. Aa
3. aa
4. Niet met zekerheid te zeggen

Wat is het genotype van 5?

1. AA
2. Aa
3. aa
4. Niet met zekerheid te zeggen

Wat is de relatie tussen persoon 1 & 6

1. Moeder(1) en dochter (6)
2. Moeder(1) en zoon (6)
3. Vader(1) en dochter(6)
4. Vader(1) en zoon(6)