9.2 Stamboomonderzoek

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

H9: Erfelijkheid

H9: Erfelijkheid

Paragraaf 1 Dierenwelzijn

Paragraaf 9.2: Stamboomonderzoek

Deze les:

- Huiswerk 9.1 nakijken en bespreken

- 9.2 Stamboomonderzoek uitleg en oefenen

- Opdrachten maken

Doel en begrippen 9.2 

Je leert welke verschillende vormen van overerving er zijn.

dominant, recessief, homozygoot, heterozygoot, drager, intermediaire overerving, onvolledig dominant, multipele allelen, co-dominantie, X-chromosomale overerving.

Fenotype/ Genotype

Fenotype: beschrijving van een eigenschap

Bijvoorbeeld: blond/ bruin/ zwart/ grijs haar, wel/ niet tongrollen, wel/ geen suikerziekte, koriander smaakt wel/ niet naar zeep, kleurenblind/ kleurenziend, bloedgroep A/B/AB/0

Genotype: beschrijving van de aanwezige allelen

AA, bb, I^AI^A, X^aY

Dominant/ recessief

Een dominant allel zie je altijd terug in het fenotype (ook als er maar één dominant allel is).

In het genotype noteren met een HOOFDLETTER.

Dominant/ recessief

Een recessief allel zie je alleen terug in het fenotype als er geen dominante allelen aanwezig zijn.

In het genotype noteren met een kleine letter.

Dominant/ recessief

Allelen van hetzelfde gen hebben dezelfde letter (HOOFD of klein)

Homozygoot

Een individu met twee dezelfde allelen.

Twee dominante allelen of twee recessieve allelen.

Genotype is AA (homozygoot dominant) of aa (homozygoot recessief).

Kan alleen A of a doorgeven.

Heterozygoot

Een individu met twee verschillende allelen.

Een dominant en een recessief allel.

Genotype is Aa.

Dit individu kan allel A of allel a doorgeven aan volgende generatie.

Welk genotype heeft een organisme als een eigenschap homozygoot recessief is?

1. Rr
2. rr
3. RR

Een vrouw met blauwe ogen krijgt een kind met bruine ogen. Het allel voor (B) bruine ogen is dominant over het allel voor (b) blauwe ogen. Welke genotypen kan de vader gehad hebben?

1. Alleen BB
2. Alleen Bb
3. BB of Bb
4. Bb of bb

Als dit kind blauwe ogen had gekregen. Welk genotype kunnen de ouders dan niet hebben?

1. Bb en bb
2. bb en bb
3. BB en Bb

Een hamster met zwart haar paart met een hamster met wit haar. Ongeveer de helft van de jongen heeft wit haar. De andere hamsters hebben zwart haar.
Welke conclusie kan hieruit getrokken worden?

1. Beide hamsters zijn homozygoot
2. Een van de hamsters is homozygoot en de andere is heterozygoot
3. Wit haar is dominant en zwart haar is recessief
4. Zwart haar is dominant en wit haar is recessief

Deze ziekte is dominant, en wordt aangeduid met 'A'.
Wat is het genotype van de gezonde personen in de stamboom hiernaast?

1. AA
2. Aa
3. AA of Aa
4. aa

Deze ziekte is dominant, en wordt aangeduid met 'A'.
Wat is het genotype van de door de ziekte aangedane personen in de stamboom hiernaast?

1. AA
2. Aa
3. AA of Aa
4. aa

Oefening

Bij bananenvliegjes is het allel voor lange vleugels (A) dominant over het allel voor korte vleugels (a).

a. Welke genotypes behoren bij een langvleugelige vlieg?

b. Wat is het genotype van een kortvleugelige vlieg? 

c. Werk een kruising uit tussen twee langvleugelige vliegjes die kortvleugelige nakomelingen krijgen.

d. Hoeveel procent van de vliegjes zijn kortvleugelig?

Drager

Een heterozygoot individu heeft het dominante fenotype maar is wel drager van het recessieve allel.

Kan dus wél het recessieve allel doorgeven en zorgen voor recessieve fenotype in de voldoende generatie.

Oefening

PKU is een erfelijke stofwisselingsziekte. Dit wordt onderzocht met bloed uit een hielprik bij pasgeboren baby's. Wanneer het kind PKU heeft zal het kind een speciaal dieet moeten volgen.

Twee ouders zijn beiden drager voor PKU, ze hebben al een kindje met PKU. Hoe groot is de kans dat hun tweede kind ook PKU heeft?

X-chromosomle overerving

Allelen op het X chromosoom erven anders over omdat een man maar 1 X chromosoom heeft.

• Mannen met 1 recessief allel hebben meteen de recessieve eigenschap
• Mannen erven X chromosomale eigenschappen altijd van hun moeder over
• Vrouwen erven altijd het X chromosoom van hun vader, met de allelen die daar op liggen.

Notatie: XA en Xa

Oefening

Bij Drosophila komt onder andere het allel ‘vleugels zonder dwarsaders’ voor. Dit allel is X-chromosomaal en recessief. Een vrouwtje met vleugels zonder dwarsaders wordt gekruist met een mannetje met normale vleugels. De F1-individuen die hieruit ontstaan, worden onderling gekruist en er ontstaat een F2.

Hoeveel % van de vrouwtjes uit de F2 heeft vleugels zonder dwarsaders?

Stamboom

In een stamboom let je goed op de legenda.

           

            Man

            Vrouw

Stamboom

Om te zoeken naar welk allel dominant is:

Ga op zoek naar een kind met een afwijkend fenotype dan de ouders.

Je weet dan de genotypes van ouders (Aa) en kind (aa).

Oefenvraag

Stamboom X-chromosomaal

Een jongen erft altijd het X chromosoom van moeder én bij hem geldt fenotype = genotype

Een meisje erft altijd het X chromosoom van vader. Heeft de vader het dominante fenotype dan alle dochters ook.

Van wie krijgt een jongen zijn X-chromosoom?

1. Alleen van moeder
2. Alleen van vader
3. Kan van vader of moeder zijn
4. Strikvraag: jongens hebben geen X maar Y

Stel zwart is dominant. Kan hier dan sprake zijn van een X-chromosomaal overervende eigenschap?

1. Ja
2. Nee

Is de eigenschap (zwart) dominant of recessief?

1. Dominant
2. Recessief
3. Te weinig informatie

Kan de eigenschap (zwart) X-chromosomaal zijn of niet?

1. Ja, dat zou kunnen
2. Nee, dat kan niet
3. Te weinig informatie

Mensen die de erfelijk bepaalde afwijking 'korte vingers' hebben, missen een kootje in één of meer vingers. De eigenschap is autosomaal. Margriet en Kees verwachten hun derde kind. Hoe groot is de kans dat dit kind normale vingers heeft?

1. 0
2. 1/4
3. 1/2
4. 2/3

Oefening

Hieronder staat een stamboom. De personen die met grijs aangegeven zijn, hebben een ziekte. De rode personen zijn gezond. De ziekte wordt veroorzaakt door één gen dat X-chromosomaal is. Vrouw 7 is in verwachting van kind 11. De baby blijkt een meisje te zijn. Hoe groot is de kans dat meisje 11 de ziekte heeft?

 

Doel en begrippen 9.2 

Je hebt geleerd welke verschillende vormen van overerving er zijn.

dominant, recessief, homozygoot, heterozygoot, drager, intermediaire overerving, onvolledig dominant, multipele allelen, co-dominantie, X-chromosomale overerving.

Huiswerk

Maken 9.2 

Moeilijk? Maak dan route A/ ook () vragen

Basis= route B