10.1 De bouw en functie van DNA

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Thema 10 DNA

10.1 De bouw en functie van DNA

Leerdoelen

• Je kunt de bouw en functie van DNA beschrijven.

Van groot naar klein

CELLEN ZIJN DE BOUWSTENEN VAN EEN ORGANISME

Cel: kleinste bouwsteen van het lichaam

Weefsel: groep cellen met dezelfde vorm en functie

Orgaan: onderdeel lichaam met specifieke functie

Orgaanstelsel: samenwerkende organen aan één taak

Organisme: een levend wezen (plant, dier, schimmel, bacterie)

Hoe weet een bevruchte eicel dat die een mens moet worden???

-> Hoe ziet een cel eruit?
-> Welk onderdeel van de cel bepaalt dit?

Bouwbeschrijving

Dierlijke cel: celmembraan, cytoplasma, celkern.

Celkern: chromosomen, bestaan uit de stof DNA (bevat de informatie voor al je erfelijke eigenschappen)

Een DNA draad heeft een dikte van 1,9 nanometer (0,0000019 mm). De mens heeft 3.200.000.000 verschillende DNA letters. Per cel bevat het DNA van de mens ongeveer 2 meter DNA en ons lichaam 74 miljoen km DNA, dat is meer dan 240x heen en terug naar de zon.

• Genotype: erfelijke informatie van een organisme

• Gen: een stukje DNA met de informatie voor één specifieke eigenschap

Chromosomenkaart

• 46 chromosomen
• 23 paren, dus van ieder chromosoom krijg jij 1 van moeder en de ander van vader

Nummer 23 = geslachtschromosomen

• Grote chromosoom X
• Kleine chromosoom Y
• XX = meisje
• XY = Jongen

Hoe zitten eigenschappen op chromosomen?

• Chromosoom
• DNA
• Miljoenen treden met letters (code)
• Gen: informatie voor 1 erfelijke eigenschap (bestaat uit aantal treden)

Iedere cel heeft een celkern, iedere celkern heeft alle chromosomen. IEDERE CEL HEEFT DUS JOUW HELE BOUWBESCHRIJVING, maar niet elk gen staat in elke cel aan.

In de cel ..

.. een celkern met daarin DNA

DNA bevat informatie voor jouw erfelijke eigenschappen

• Functie cel
• Eiwitten die worden gemaakt

Genoom eukaryoten: geheel aan erfelijke informatie in een cel van een organisme (kernDNA, mtDNA en chloroplasten)

Binas 79C

Prokaryoten

• Circulair DNA
• Plasmiden (hier kan makkelijk stukjes DNA in worden gevoegd, denk aan 'produceren insuline')

Binas 79A

Bouwsteen van DNA

Nucleotide: desoxyribose + fosfaatgroep + stikstofbase

• Adenine (A)
• Thymine (T)
• Cytosine (C)
• Guanine (G)

Binas 71A

Enkelstrengs DNA

Polymerisatie: aan elkaar koppelen van nucleotiden

Condensatiereactie tussen 3e C-atoom van desoxyribose en fosfaatgroep van volgende nucleotide

• 5'-uiteinde: fosfaatgroep
• 3'-uiteinde: OH-groep

Aflezen + kopiëren: 3' -> 5' 

Dubbelstrengs DNA

Basenparing:

• A - T = 2 H-bruggen
• C - G = 3 H-bruggen

Helixstructuur

Binas tabel 71B+C

Voor de celdeling aan: netjes oprollen, daarna netjes verdelen (Binas 70A)

DNA sequentie

Volgorde van nucleotiden

Gen: deel van DNA-sequentie waarin code klaarligt voor het synthetiseren van één of meer eiwitten door ribosomen

Niet-coderend DNA

Mens: 98,5%

Coderen niet voor eiwitten, maar wel voor andere moleculen:

• Regulerende functie bij eiwitsynthese
• Repetitief DNA
• Genen die hun functie hebben verloren

Leerdoelen behaald??

• Je kunt de bouw en functie van DNA beschrijven.

Het huiswerk

Bestudeer blz. 76 t/m 84.

Onvoldoende: Maken + nakijken opdr. 1 t/m 13.

Voldoende: Maken + nakijken opdr. 7 t/m 13.