Herhalingsles H4 en H5 van havo 4 boek BVJ

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Herhalingsles H4 en H5 BVJ

H4: Erfelijkheid

Belangrijke begrippen H4

Genotype: de verzameling genen in een cel.

In erfelijkheidsvraagstukken; Gg of gg of X^kY, etc

Fenotype: waarneembare eigenschappen van een individu.

In erfelijkheidsvraagstukken: 'Kleurenblind, jongen'

Belangrijke begrippen H4

Gen: deel van het chromosoom dat codeert voor één erfelijke eigenschap (bijvoorbeeld oogkleur)

Allel: mogelijke invulling van een gen.

Gen: 'oogkleur', Allel: 'blauw of bruin of groen'.

Belangrijke begrippen H4

Dominant allel: komt altijd tot uiting komt in het fenotype.

Recessief allel: komt alleen maar in het fenotype tot uiting komt als er geen dominant allel is.

Onvolledig dominant allel: komt deels tot uiting in het fenotype.

Voorbeeld: allel voor rood en allel voor wit samen levert roze op.

Belangrijke begrippen H4

Homozygoot: twee dezelfde allelen

bv. GG of gg

Heterozygoot: twee verschillende allelen

bv. Gg

Belangrijke begrippen H4

X-chromosomaal / geslachtschromosomaal: de eigenschap is gelegen op het geslachtschromosoom.

Voorbeeld: kleurenblindheid. X^KX^k of X^kY

Autosomaal: op een 'normaal' chromosoom gelegen (alles behalve het geslachtschromosoom) gelegen.

Voorbeeld: oorlelvorm. LL of Ll of ll

Overervingssystemen

1 Dominant-recessief (Gg)

2 Intermediair (RW)

3 Multipele allelen (I^A, I^B en i) / (V^A, V^a en v)

Binnen deze systemen kan ook nog sprake zijn van:

- Autosomale overerving of X-chromosomale overerving

- Letale combinaties van allelen of gekoppelde overerving.

Wat moet je kunnen?

Je moet zélf een kruising kunnen uitschrijven, op de manier die ik je vorig jaar heb aangeleerd, met elke van de genoemde systemen. Ook in de vorm van een stamboom.

Vraag kan zijn: "Wat is de genotype- en fenotypeverdeling in de F₁-generatie bij de volgende kruising...". Of: "Leidt uit de F₁ uit wat het genotype van de ouders moet zijn". Etc.

Dominant-recessief systeem

Een voorbeeld, uitgewerkt door Stefan

Horens = dominant, autosomaal = H

Geen horens = recessief, autosomaal = h

Intermediair systeem

Een voorbeeld, uitgewerkt door Stefan.

Rood = intermediair, autosomaal = R

Wit = intermediair, autosomaal = W

Multipele allelen: co-dominantie

Een voorbeeld, uitgewerkt door Stefan.

bloedfactor A = co-dominant, autosomaal = I^A

bloedfactor B = co-dominant, autosomaal = I^B

géén bloedfactor = recessief, autosomaal = i

Letale factor

Een voorbeeld

Gekoppelde genen

Bouw van chromosoom/DNA

Zie bioplek:

https://www.bioplek.org/animaties/erfelijkheidsleer/chromosoom2x.html

https:

Mutaties

Mutatie = toevallige verandering van DNA

Meestal geen grote uitwerking

Soms wel: in geslachtscel, zygote, embryo, stamcel

Evolutie

Zie prezi (volgende slide)

https: