13.1 Het centrale zenuwstelsel

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

H13 Zenuwstelsel

Inhoud hoofdstuk

13.1 Bouw centraal zenuwstelsel (onderdelen hersenen) 

13.2 Cellen in het zenuwstelsel

13.3 Impulsgeleiding (hoe gaan signalen door een zenuwcel) 

13.4 Impulsoverdracht tussen neuronen 

13.5 Autonoom zenuwstelsel (onbewuste deel van het zenuwstelsel)

Deze les

- 13.1 Het centrale zenuwstelsel dl1

- Opdrachten: Maken 13.1 (HW)

13.1 Het centrale zenuwstelsel 1

Doel 13.1

Je leert de bouw en de functie van delen van het zenuwstelsel

Begrippen:

Centrale zenuwstelsel, Neuronen, Perifere zenuwstelsel, Grijze- en Witte stof, Myeline, Bloed-hersenbarrière, Tight juntions, Astrocyten, Gliacellen, Grote hersenen, Hersenbalk, Hersenschors, Sensorische centra, Primaire- en Secundaire centra, primaire- en secundaire motorische schors, Thalamus, Dopamine, Kleine hersenen, Hersenstam, Middenhersenen, Pons, Verlengde merg, Zwervende zenuw, Grensstrengen, Ruggenmerg, Spinaal ganglion, Sensorische- en motorische neuronen, Aangeleerde en aangeboren reflex, Reflexboog, Motorprogramma's.

Waar hoort bij het zenuwstelsel?

Centraal zenuwstelsel

Zenuwcellen (neuronen) van de 

hersenen en ruggenmerg 

met ondersteunende cellen.

Perifeer zenuwstelsel

(Uitlopers van) zenuwcellen, 

gebundeld in zenuwen, die 

zintuigen verbinden met het CZS en

het CZS met spieren en klieren.

Zenuw = bundel zenuwceluitlopers

Drie typen neuronen

Sensorische neuronen:

Zenuwcellen die impulsen vervoeren van zin-

tuigen naar het CZS, vaak lange uitlopers.

Schakelneuronen: 

Zenuwcellen binnen het CZS.

Motorische neuronen:

zenuwcellen die impulsen vervoeren van CZS naar spieren

of klieren, vaak lange uitlopers.

Witte en grijze stof

Grijze stof = Cellichamen met de celkern

Witte stof = Uitlopers met beschermlaag (myeline)

Ruggenmerg

Witte en grijze stof

Grijze stof = Cellichamen met de celkern

Witte stof = Uitlopers met beschermlaag (myeline)

Hersenen

Neem de tabel over en vul in

Bescherming CZS -ruggenmerg

3 vliezen:

Zacht vlies (binnenste)

Spinnenwebvlies 

Hard vlies (buitenste)

Bescherming CZS-hersenen

3 vliezen:

Zacht vlies (binnenste)

Spinnenwebvlies

Hard vlies (buitenste)

Bloed-hersenbarriëre

Tussen spinnenwebvlies en zachte hersen/ ruggenmergvlies zit hersenvocht en daar lopen de bloedvaten.

Er is geen directe verbinding

tussen bloed en hersenvloei-

stof.

Bloed-hersenbarriëre

Controle welke stoffen

wel/ niet van bloed naar hersen-

vloeistof gaan door:

* tight junctions in bloedvatwand

* astrocyten om het bloedvat heen

Stoffen moeten dus door 2 cellen heen.

Bloed-hersenbarriëre

Diffusie:

Kleine en/ of vet-oplosbare

stoffen: zuurstof, koolstofdioxide,

steroïdhormonen maar ook 

alcohol, cocaïne en antidepressiva.

Gefaciliteerd/ actief (transporteiwitten): Grotere moleculen zoals glucose of insuline -> selectief!

In het ruggenmerg en in de hersenen kun je een wit en en grijs gedeelte onderscheiden. Geef voor beiden aan wat de oorzaak van deze kleur is.

Anatomie hersenen (88C1)

Anatomie grote hersenen 

• Twee helften
• Verbonden met de hersenbalk
• Schors en merg

Anatomie grote hersenen 

Primaire sensorische schors: ontvangt signalen van de gevoels-zintuigen/ gewaarwording.

Inkomend.

Anatomie grote hersenen 

Secundaire sensorische schors: interpretatie van de ontvangen signalen/ geheugen

Anatomie grote hersenen 

Primaire auditieve schors: ontvangt signalen van het gehoorzintuig/ gewaarwording. Inkomend.

Anatomie grote hersenen 

Secundaire auditieve schors: interpretatie van de ontvangen signalen/ geheugen

Anatomie grote hersenen 

Idem voor optische schors (gezichtszintuig)

Anatomie grote hersenen 

Primaire motische schors: stuurt de spieren/ klieren aan.

Uitgaand.

Anatomie grote hersenen 

Secundaire motorische schors: opgeslagen informatie over gecoördineerd uitvoeren van bewegingen. Motorprogramma's.

Anatomie grote hersenen 

Spraakcentrum van Wernicke - begrijpen van taal. 

Spraakcentrum van Broca - aansturen van het spreken.

Anatomie grote hersenen 

Ontvangt informatie van de rechterkant van het lichaam. Stuurt de spieren/ klieren van de rechterkant aan.

L                      R

Ontvangt informatie van de linkerkant van het lichaam. Stuurt de spieren/ klieren van de linkerkant aan.

Grote hersenen (88C3) 

Tijdens het voetballen zie je een bal op je afkomen. Je gaat daar en flinke trap tegenaan geven. Je bent rechts. In welk deel van de hersenen ontstaan impulsen?

1. In de linkerhelft van de motorische hersenschors
2. In de rechterhelft van de motorische hersenschors
3. In de linkerhelft van de sensorische hersenschors
4. In de rechterhelft van de sensorische hersenschors

Lees 162 t/m 163 en maak Opdr. 1: Overzichttabel

Hersendeel	Functie
Grote hersenen
Hersenbalk
Thalamus
Hypothalamus
Hypofyse
Hersenstam
Kleine hersenen
Ruggenmerg

Anatomie hersenen (88C1)

Kleine hersenen 

Coördinatie

bewegingen.

Werkt dus samen 

met de primaire en

secundaire 

motorische schors.

Hersenstam

Hersenstam

Coördineert allerlei 

lichamelijke

basisfuncties.

Bestaat uit: 

• Middenhersenen
• Pons
• Verlengde merg

Hersenstam - middenhersenen

• Beloningscentrum
• Reflexen mbt zien

       en horen

Hersenstam - pons

• Verbinding grote 

       en kleine hersenen

• Verbinding even-

       wichtszintuig en

       kleine hersenen 

Hersenstam - verlengde merg

• Verbinding her-

       senen en ruggen-

       merg

• Kruising zenuw-

       banen  

Hypothalamus

Hypothalamus

Thalamus

Thalamus

• Informatie van de zintuigen richting de sensorische schors (behalve van geur). Daar wordt gefiltert welke informatie wel en niet wordt doorgegeven. 
• informatie van de motorische schors naar de spieren (coordinatie)
• Aansturen van emoties

Ruggenmerg

Ruggenmerg (88J)

Loopt van hersenen naar stuitje. 

Loopt door de wervels in de wer-

velkolom.

Bij elke wervel ontspringen

zenuwen.

Wervel

Ruggenmerg (88J)

Aan de rugzijde (dorsaal) komen de

sensorische neuronen binnen. De cel-

kernen ervan liggen nog buiten

het ruggenmerg in de spinale ganglia.

Ruggenmerg (88J)

Aan de buikzijde (ventraal) gaan de

motorische neuronen naar buiten. 

De celkernen hiervan liggen ín het

ruggenmerg.

Zenuwen

Bundel van uitlopers van 

neuronen.

Gemenge zenuw: zowel uitlopers van

sensorische als motorische neuronen.

Gevoelszenuw: alleen uitlopers van sensorische neuronen.

Bewegingszenuw: alleen uitlopers van
motorische neuronen. 

Zenuwen

Ruggenmerg zenuw: zenuw die ont-

springt in het ruggenmerg.

Zenuwen

Grensstrengen verbinden

de horizontale zenuw-

banen ook vertikaal.

Perifeer zenuwstelsel.

Zenuwen

Ganglia bevatten

cellichamen van de 

zenuwcellen.

Hersenzenuwen (88L)

12 zenuwen ontspringen in

de hersenen zelf. 

I en II in de grote hersenen 

(sensorisch reuk en zicht),

de rest in de hersenstam.

Hersenzenuwen (88L)

Nummer X: Nervus vagus/ zwervende zenuw

maakt verbinding met veel organen.

biologiepagina.nl

Doel 13.1

Je leert de bouw en de functie van delen van het zenuwstelsel

Begrippen 13.1

centraal zenuwstelsel (CZS), neuronen (zenuwcellen), perifere zenuwstelsel, grijze stof, myeline, bloed-hersenbarriëre, tight junctions, astrocyten, gliacellen, grote hersenen, hersenbalk, hersenschors, sensorische centra, motorische centra, interpreteren

Opdrachten

- Maken 13.1 opdr. 4 t/m 11 (huiswerk)