Hoofdstuk 5 Gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 4

Hoofdstuk 5 

Gedrag 

Leerdoelen hs 5 

Stencil doornemen

Maak een keus uit 1 van de volgende opties:

Leerdoelen uitwerken

Oefentoets/ examenvragen maken 

Uitleg:

Prikkels/ gedrag/ Leren 

Mijn keuze

Uitleg hs 5 

Prikkels/gedrag/leren 

Oorzaak van gedrag

Gedrag ontstaat doordat mensen en dieren reageren op inwendige en uitwendige prikkels.

– Inwendige prikkel -> komt vanuit het lichaam 

• Honger
  
• Pijn
• Sexuele drift (hormonen)
  
• Agressie

– Uitwendige prikkel -> komt van buiten

• Geuren
• Geluiden
• Smaak
• Enz.

Altijd dezelfde reactie

• Mensen en dieren zenden zelf ook prikkels uit, dit noemen we een signaal. De reactie op een signaal noem je een respons.

• Op sommige signalen komt altijd dezelfde respons. Zo'n signaal noemen we een sleutelprikkel.

Op de volgende dia's zie je enkele voorbeelden.

Dreiggedrag

• De rode buik van een mannetjes stekelbaars is een uitwendige prikkel voor een ander mannetje.

• Het andere mannetje zal hier altijd hetzelfde op reageren, namelijk met dreiggedrag

(weg jij!). De rode buik is dus een sleutelprikkel.

Spergedrag

• Hiernaast zie je jonge vogeltjes. De opengesperde bekjes met de feloranje binnenkant, is een uitwendige prikkel voor de ouders. De ouders zullen de jongen gaan voeren.

• De schaduw van de ouders boven het nest, is voor de jongen de sleutelprikkel om dit spergedrag te vetonen.

Verzorggedrag

• Een klein kind heeft grote ogen, bolle wangen en een korte kin. Een puppy heeft grote ogen en een korte snuit. Dit zorgt voor een 'rond hoofd'. 

• Zo'n rond hoofd bij jonge dieren, baby's en kinderen is voor ouders de sleutelprikkel om over te gaan op verzorggedrag. Deze jonge dieren, baby's en kinderen hebben verzorging nodig.

Supranormale prikkel

• Soms wordt een sleutelprikkel overdreven. Dit noem je een surpanormale prikkel.

• De koekoek legt zijn eieren in het nest van andere soorten vogels.

• De extra grote rode opengesperde snavel is voor de pleegouders de prikkel om het koekoeksjong te voeren, zelfs wanneer deze al veel groter is.

Sociaal gedrag

- Territoriumgedrag: het verdedigen en afbakenen van het eigen gebied

- Voortplantingsgedrag: het vinden van een soortgenoot, de paring en het verzorgen van jongen.

- Groepsgedrag: taakverdeling binnen groepen dieren en het vaststellen van de rangorde

Gedrag in het territorium

• Dieren verdedigen hun territorium tegen soortgenoten.

• Als er een indringer is, wordt de 'eigenaar' van het territorium agressief. Hij vertoont dan aanvalsgedrag.
• De indringer vertoont dan meestal vluchtgedrag.
• Op de grens van het territorium zie je vaak dreiggedrag.

Overspronggedrag

Soms is de motivatie voor vluchten en aanvallen even sterk. Een dier kan dan gedrag vertonen dat niet bij de situatie past.

Bijv. een kat die zich gaat wassen of een mens die zich gaat krabben

Voortplantingsgedrag

Voortplantingsgedrag is gedrag dat te maken heeft met voortplanting.

• baltsgedrag
• broedzorg
• de paring

Baltsgedrag

• Het gedrag waarmee een mannetje en vrouwtje elkaar lokken, heet baltsgedrag.

• Honden besnuffelen elkaar en sommige vogels voeren samen een 'dans' uit.

• Door de balts laten dieren elkaar weten dat ze geschikte partners zijn. Het baltsgedrag vergroot de bereidheid tot paren.

Broedzorg

Na de paringsdans (balts) komt

het paren. Na het paren, komen

er jongen. 

Broedzorg: Het uitbroeden van of

grootbrengen van de jongen 

Hoe leven dieren in groepen?

• Bij kippen wordt de rangorde uitgevochten door elkaar te pikken. Daarom spreek je bij kippen ook van een pikorde.

• De hen die het hoogste in de rangorde staat pikt alle andere hennen, maar wordt zelf nooit gepikt.

• De hen die bovenaan in de rangorde staat, mag bijvoorbeeld als eerste eten.

Ethogram 

Wat doet het dier?

Ethogram= lijst met beschrijvingen van handelingen

Lijst met beschrijving en afkorting van verschillende handelingen die het dier kan doen.

Protocol 

• Om de 5 seconden noteer je welke handeling je ziet.

• Omdat je snel moet zijn, gebruik je de afkortingen.

• Aan het einde tel je de afkortingen

Hoe leren dieren en mensen?

• Door leren verfijnen dieren en mensen aangeboren gedrag en ze verkrijgen nieuw gedrag.

• Er zijn 6 verschillende manieren van leren:

1. Inprenten

2. Gewennen

3. Trial and error

4. Imiteren

5. Inzichtelijk leren

6. Conditioneren

Inprenten

• In de eerste weken leren jonge dieren en baby's wie hun ouders zijn.

• Baby's herkennen binnen 2 dagen de geur van hun moeder.

• Een jonge eend dat uit zijn ei komt, leert direct de vorm en geluiden van zijn moeder herkennen.

Gewennen

• Mensen en dieren leren om niet op alle prikkels te reageren.

• Vogels leren bijvoorbeeld dat vogelverschrikkers geen gevaar vormen. Ze zullen er dan niet meer op reageren.

Trial and error

• Leren met 'vallen en opstaan'.

• Door uitproberen leren dieren bijvoorbeeld wat wel en niet eetbaar is.

• Trial and error heet ook wel proefondervindelijk leren.

• In het plaatje hiernaast zie je ook een voorbeeld van trial and error.

Imiteren

• Leren door nadoen.

• Hiernaast zie je dat welpen leren drinken door hun moeder na te doen.

• Zo leren kinderen bijvoorbeeld met bestek eten. En leren vogels vliegen.

Inzichtelijk leren

• Leren door nadenken.

• Dieren en mensen bedenken in hun hoofd hoe ze een probleem moeten oplossen.

• De kraai hiernaast vult de vaas met stenen, zodat het water omhoog komt. Als het water hoog genoeg komt kan hij drinken.

Conditioneren

• Leren door een verband te leggen tussen het gedrag en het gevolg daarvan.

• De hond hiernaast heeft geleerd dat hij een beloning krijgt wanneer hij een trucje laat zien (op zijn achterpoten zitten), wanneer de baas dit vraagt.

• Gedrag: op zijn achterpoten zitten. 

             Gevolg: Beloning (snoepje en vriendelijke woorden).