7.1 Sterren, zon en maan

• Natuurkunde
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

H7  het heelal

H7.1 Sterren, zon en maan

Leerdoelen:

• Je kunt uitleggen waarom de sterren lijken te bewegen
• Je kunt uitleggen hoe de zon beweegt langs de hemel
• Je kent aardas, hemelpool en elliptisch vlak
• Je kunt seizoenen en daglengte uitleggen
• Je kunt de fasen van de maan uitleggen

Omlooptijd

• Aarde draait om de zon (365 dagen)
• Aarde draait om eigen as (1 dag / 24 uur)

• Maan draait om de aarde (ongeveer 29 dagen)
• Maan draait om eigen as (ongeveer 29 dagen)

• Als de aarde 1x om de zon gaat, is de maan 13x om de aarde geweest.

Je kunt uitleggen waarom de sterren lijken te bewegen

De zon beweegt langs de hemel

Foto:

Jan Koeman

aardas, hemelpool en ecliptisch

Seizoenen en daglengte

Fasen van de maan uitleggen

Omlooptijd

Aarde draait om de zon (365 dagen)

Aarde draait om eigen as (1 dag / 24 uur)

Maan draait om de aarde (29 dagen)

Maan draait om eigen as (29 dagen)

Als de aarde 1x om de zon gaat, is de maan 13x om de aarde geweest.

Weektaak:

§7.1 opdrachten 2-4,7-9

Lesplanning

* Leerdoelen §7.1

* Uitleg §7.1

* Opdrachten

Heelal

Het Heelal

Een korte toelichting over dit thema met een verhaal over het heelal naar eigen invulling.

Onderdelen H7

§7.1 De zon, de aarde en de maan

§7.2 Het zonnestelsel

§7.3 De planeten

§7.4 De bouw van het heelal

Leerdoelen §7.1

7.1.1 Je kunt een aantal kenmerken van de zon noemen.

7.1.2 Je kunt toelichten wat bedoeld wordt met de aardas.

7.1.3 Je kunt de begrippen baan en omlooptijd uitleggen.

7.1.4 Je kunt de bewegingen die de aarde maakt beschrijven.

7.1.5 Je kunt uitleggen waardoor de seizoenen en de verschillen in daglengte ontstaan.

7.1.6 Je kunt uitleggen hoe de schijngestalten van de maan eruitzien en hoe ze ontstaan.

H7.1 Sterren, zon en maan

Leerdoelen:

• Je kunt uitleggen waarom de sterren lijken te bewegen
• Je kunt uitleggen hoe de zon beweegt langs de hemel
• Je kent aardas, hemelpool en elliptisch vlak
• Je kunt seizoenen en daglengte uitleggen
• Je kunt de fasen van de maan uitleggen

De Zon

Wat is de zon?

De zon is geen schijf, maar een heel grote bol. 

De diameter van deze bol is ongeveer 1 400 000 km. 

Dat is ruim honderd keer groter dan de diameter van de aarde. 

Hoe groot is de zon?

Als de zon een holle bal zou zijn, zouden er 1 miljoen planeet aarde in passen. 

De zon is 110 keer breder dan de aarde. Dus er passen 110 aardes in het diameter van de zon. 

Hoe warm is de zon?

De temperatuur binnen in de zon is 15 miljoen °C. 

De buitenkant van de zon  ongeveer 5800 °C. 

Welke kleur heeft de zon?

Vanuit de ruimte, zie je dat deze eigenlijk niet geel is, maar meer ‘witheet’. 

Het licht van de zon = alle kleuren van de regenboog. 

Blauw licht wordt tegengehouden door de dampkring.

Dus de zon LIJKT geel. 

De Aarde

Hoe beweegt de aarde?

De aarde draait om de zon en om zijn eigen as (lijn van de noordpool naar de zuidpool). 

Het draaien om de eigen as noem je de aswenteling van de aarde. 

Waarom wordt het nacht?

 De aarde draait in 24 uur om de aardas. 

As

Dag

Nacht

Zon

Dag

Nacht

As

De aarde draait in 24 uur rond de aardas. Daardoor duurt een dag 24 uur. Ieder uur van de dag is een ander deel van de aarde naar de zon gericht. Aan de stand van de zon kun je daarom zien hoe laat het is.

Omlooptijd

Omlooptijd Is de tijd die de aarde nodig heeft om één heel rondje om de zon te maken. 

Dit rondje die de aarde maakt is de baan van de aarde. 

De omlooptijd van de aarde is één jaar. 

De seizoenen

De aardas staat een beetje schuin. Hierdoor staat de aarde een deel van het jaar aan de bovenkant (noordelijke helft) dichter bij de zon (het is dan zomer) en het andere deel van het jaar verder van de zon (winter). 

In de zomer staat de noordelijke helft naar de zon toe. Het grootste deel wordt belicht door de zon, de dagen zijn lang en de nachten zijn kort

In de winter staat de noordelijke helft van de zon af. Het grootste deel is donker, de dagen zijn kort en de nachten zijn lang

De maan

 De maan geeft zelf geen licht!

De maan draait in een baan rond de aarde, net zoals de aarde rond de zon draait . 

Eén keer in ongeveer 29 dagen staat de maan tussen de aarde en de zon in. De donkere kant is dan naar de aarde toegekeerd. Je ziet de maan dan niet. Dit noem je nieuwe maan. 

Ruim 14 dagen later staat de maan aan de andere kant van de aarde. Je kijkt dan tegen het verlichte deel aan. Dan is het volle maan.

Je noemt die verschillende gedaanten van de maan schijngestalten of fasen. 

De fasen bij afnemende maan zijn het spiegelbeeld van de fasen bij groeiende (of wassende) maan.

Een zonsverduistering ontstaat doordat de maan, vanuit de aarde gezien, voor de zon langs beweegt. 

Op een gegeven moment staat de maan recht voor de zon. 

De zonsverduistering is dan totaal. 

Bij een zonsverduistering beweegt de aarde door de kegelvormige schaduw van de maan. Een klein gebied op aarde ligt dan in de kernschaduw van de maan. Daar is op dat moment een volledige zonsverduistering te zien. De mensen in het gebied daaromheen bevinden zich in de halfschaduw van de maan. Zij zien de zon gedeeltelijk verduisterd. Dit gebeurt ongeveer om de 18 maanden ergens op aarde. 

Aan de slag met §7.1!

Lees §7.1

Opdrachten/HW: 1 t/m 12

Leerdoelen §7.1

7.1.1 Je kunt een aantal kenmerken van de zon noemen.

7.1.2 Je kunt toelichten wat bedoeld wordt met de aardas.

7.1.3 Je kunt de begrippen baan en omlooptijd uitleggen.

7.1.4 Je kunt de bewegingen die de aarde maakt beschrijven.

7.1.5 Je kunt uitleggen waardoor de seizoenen en de verschillen in daglengte ontstaan.

7.1.6 Je kunt uitleggen hoe de schijngestalten van de maan eruitzien en hoe ze ontstaan.

Hoofdstuk 7: Het heelal

Les 2: Zonnestelsel

7.2.1 Je kunt uitleggen hoe een astronoom planeten kan onderscheiden van echte sterren.

7.2.2 Je kunt beschrijven hoe de acht planeten in het zonnestelsel rond de zon bewegen.

7.2.3 Je kunt de namen van de planeten opsommen, in volgorde van hun afstand tot de zon.

7.2.4 Je kunt de belangrijkste verschillen benoemen tussen de aardse en de reuzenplaneten.

7.2.5 Je kunt afstanden omrekenen van km naar AE en omgekeerd.

Sterren kijken

Met het blote oog zie je dit:

Met een telescoop zie je dit:

Hoe zie je het verschil tussen sterren en planeten?

Ons zonnestelsel

Planeten

Met             

Veel            

Aardbeien  

Maakt        

Juf             

Sanne       

Urenlang   

Neptaarten     

Dat moet simpeler kunnen

AE: Astronomische Eenheid

Hoe is die verhouding?

Afstand in AE uitzetten in meter

Afstand in AE uitzetten in meter

Aardse planeten

Hoe zien ze eruit?

Wat is een atmosfeer?

Hebben ze een maan?

Hoe weten we al die dingen van de planeten?

Rotsachtig oppervlak met een vloeibare kern

Een laag van gassen rondom de planeet. De aarde is de enige planeet met zuurstof in de atmosfeer

Mercurius en Venus hebben geen maan. De aarde heeft 1 maan, Mars heeft 2 manen

Mercurius - Venus - Aarde - Mars

Aarde heeft 1 maan, Venus heeft er 2

Allemaal een rotsachtige samenstelling en een atmosfeer, aarde heeft als enige zuurstof in de atmosfeer

Mercurius

grote temperatuursverschillen dag en nacht

kleinste planeet in ons zonnestelsel

oppervlakte lijkt op de maan

Temperatuur: 
Dag: 450 graden

Nacht: -180 graden

Venus

Net zo groot als de aarde

Dikke wolken dus lijkt wit

Heetste planeet: kolkende lava

Avondster/Morgenster 

Temperatuur: 460 graden

Van zwavelzuur!

Aarde

De blauwe planeet

Enige planeet met aardplaten en veel vloeibaar water

Enige planeet met leven (?)

Mars

Rode planeet door ijzer

Een-na-kleinste planeet

2 manen

Dagen en seizoenen lijken op de aarde

Jupiter

Grootste planeet

Wolkengordels en stormen

Misschien water aanwezig

Heel veel manen (80-95)

Saturnus

Ringen van ijs en puin

Gasreus

Gele gloed

Veel manen 

Officieel 63 manen
20 manen wachten nog op officiële bevestiging

Uranus

Blauwgroen door methaan

IJsreus

27 manen

Koudste planeet

Temperatuur: -224 graden

Neptunus

Blauwe kleur

Extreem klimaat: hardste wind

14 manen

Dwergplaneten, Planetoïden en Manen

Dwergplaneten

Een dwergplaneet is rond, net als een planeet, maar dan kleiner.

Planetoïden

Planetoïden zijn kleine en grote rotsblokken met een onregelmatige vorm.

Manen

Een maan is een hemellichaam dat draait rond een planeet of een dwergplaneet.

Dwergplaneet

Planetoïden

Wat is wat?

	Vorm	Grootte	Draait om..
Planeet	Bol	Groot	De zon
Dwergplaneet	Bol	Gemiddeld	De zon
Planetoïde	Onregelmatig	Klein	De zon
Maan	Wisselt	Kleinst	Een planeet

Wat is wat?

	Vorm	Grootte	Draait om..
Planeet	Bol	Groot	De zon
Dwergplaneet	Bol	Gemiddeld	De zon
Planetoïde	Onregelmatig	Klein	De zon
Maan	Wisselt	Kleinst	Een planeet

Onthouden van deze les (1)

• Een planeet is door een telescoop te zien als schijf, een ster blijft een puntje.
• De planeten van ons zonnestelsel: Mercurius, Venus, Aarde, Mars, Jupiter, Saturnus, Uranus, Neptunus.
• Mercurius, Venus, Aarde en Mars zijn aardse planeten met een rotsachtig oppervlak, een vloeibare kern en een atmosfeer. Ze hebben soms een maan, niet altijd

Onthouden van deze les (2)

•  Jupiter, Saturnus, Uranus en Neptunus zijn reuzeplaneten. Ze zijn gemaakt van gassen met een rotsachtige kern. Ze hebben allemaal meerdere manen.
• Afstanden in het zonnestelsel worden weergegeven in astronomische eenheden (AE).
• De afstand van de aarde tot de zon (150 miljoen kilometer) = 1 AE
• Een dwergplaneet is rond van vorm en draait rond de zon.
• Een planetoïde heeft een onregelmatige vorm en draait rond de zon.

Onthouden van deze les (3)

• Een maan kan verschillende vormen hebben en draait rond een planeet.
  
• Manieren om naar de planeten te kijken: Telescoop op aarde en in de ruimte, orbiters en rovers.

Aan het werk

Wat: Maak paragraaf 7.2
Hoe: Op je device of in je boek, samenwerken mag
Hulp: Klasgenoot, boek, docent
Tijd: tot 5 minuten voor einde lesuur
Huiswerk: 7.2 : opdracht 1 t/m 10
Klaar:  Afmaken paragraaf 1, verder met ontwerp huis op  

            Mars. Ander vak of eigen project met toestemming.

Aan het werk

Wat: Lees en maak §7.2
Huiswerk: §7.2 : opdracht 1 t/m 12
Klaar:  Afmaken §7.1

§7.2 Het zonnestelsel

Lesplanning

* Lesdoelen behandelen

* Uitleg over ons zonnestelsel & de planeten

* Groepsopdracht 

* Uitleg over manen, dwergplaneten en planetoïden

* Aan de slag

Leerdoelen §7.2

 Je kunt de namen van de planeten noemen en beschrijven hoe de planeten in het zonnestelsel rond de zon bewegen.

Je kunt beschrijven wat een maan, dwergplaneten en planetoïden zijn.

Je kunt beschrijven hoe de sterren (vanaf de aarde) langs de hemel lijken te bewegen en hoe dit wordt veroorzaakt.

 Je kunt uitleggen hoe een sterrenkundige planeten kan onderscheiden van sterren.

Mercurius

grote temperatuursverschillen dag en nacht

kleinste planeet in ons zonnestelsel

oppervlakte lijkt op de maan

Temperatuur: 
Dag: 450 graden

Nacht: -180 graden

Venus

Net zo groot als de aarde

Dikke wolken dus lijkt wit

Heetste planeet: kolkende lava

Avondster/Morgenster 

Temperatuur: 460 graden

Van zwavelzuur!

Aarde

De blauwe planeet

Enige planeet met aardplaten en veel vloeibaar water

Enige planeet met leven (?)

Mars

Rode planeet door ijzer

Een-na-kleinste planeet

2 manen

Dagen en seizoenen lijken op de aarde

Jupiter

Grootste planeet

Wolkengordels en stormen

Misschien water aanwezig

Heel veel manen (80-95)

Saturnus

Ringen van ijs en puin

Gasreus

Gele gloed

Veel manen 

Officieel 63 manen
20 manen wachten nog op officiële bevestiging

Uranus

Blauwgroen door methaan

IJsreus

27 manen

Koudste planeet

Temperatuur: -224 graden

Neptunus

Blauwe kleur

Extreem klimaat: hardste wind

14 manen

Mijn Vader At Meestal Jonge Spruitjes Uit Nijmegen

Communicatiesessie in tweetallen

Mercurius-Venus-Aarde-Mars

- Waarom die kleur?

- Waaraan te herkennen?

Jupiter-Saturnus-Uranus-Neptunus

- Waarom die kleur?

- Waaraan te herkennen

Daarna aan elkaar vertellen

Mercurius
Kleur: Grijs, door het gesteente weerkaatst het zonlicht. 
Herkennen: Oppervlak lijkt op de maan. 
Venus
Kleur: Wit/beige,  De dikke, dichte wolkenlaag 

Herkennen: Aan zijn helderheid

Aarde
Kleur: Blauw, door het water.
Herkennen: Aan het blauwe water met gesteente
Mars
Kleur: Rood, geroest ijzer.
Herkennen: Aan zijn kleur

Jupiter
Kleur: Oranje/wit, door zijn kristallen
Herkennen: Bewolkte atmosfeer met kleurige gordels en vlekken
Saturnus
Kleur: Geel, waterstof en helium, met sporen van ammoniak, fosfine en koolwaterstoffen

Herkennen: Zijn ringen
Uranus
Kleur: licht blauw, door methaan
Herkennen: De cyaan blauwe kleur en ringen
Neptunus
Kleur: Donker blauw, hoge concentratie methaan
Herkennen: De donkere blauwe kleur

Dwergplaneten, Planetoïden en Manen

Dwergplaneten

Een dwergplaneet is rond, net als een planeet, maar dan kleiner.

Planetoïden

Planetoïden zijn kleine en grote rotsblokken met een onregelmatige vorm.

Manen

Een maan is een hemellichaam dat draait rond een planeet of een dwergplaneet.

Dwergplaneet

Planetoïden

Wat is wat?

	Vorm	Grootte	Draait om..
Planeet	Bol	Groot	De zon
Dwergplaneet	Bol	Gemiddeld	De zon
Planetoïde	Onregelmatig	Klein	De zon
Maan	Wisselt	Kleinst	Een planeet

Aan de slag

Maken §7.2 opgaves 1 t/m 10

Ben je klaar? 
Lees paragraaf 7.2 en maak een begrippenlijst van:
Hemellichaam, sterrenhemel, noordelijke hemelpool

En beschrijf wat het verschil is tussen een planeet en een ster. 

Checklist

 Je kunt de namen van de planeten noemen en beschrijven hoe de planeten in het zonnestelsel rond de zon bewegen.

 

Je kunt beschrijven wat een maan, dwergplaneten en planetoïden zijn.

Hoeveel leerdoelen heb je behaald

02