Rotterdam tijdens de Hongerwinter
1 / 31
Lesduur is: 45 minIntroductie
In september 1944 lijkt het einde van de Tweede Wereldoorlog in zicht. Het zuiden van Nederland wordt bevrijd maar de rest van Nederland nog niet. De Duitse bezetter treed hard op en blokkeert al het voedseltransport naar het westen van Nederland. Ook nemen terugtrekkende Duitsers alles van waarde mee. Grote hongersnood volgt in de winter van 1944/1945.
Kom er in deze les achter welke gevolgen de Hongerwinter had voor de Rotterdamse inwoners. Leer over de manieren waarop men ondanks de voedselschaarste aan eten wist te komen; waarom jonge kinderen op hongertocht naar het platteland gingen; en hoe de Rotterdammers in de lente van 1945 weer bevoorraad werden met eten en goederen.
Leerlingen leren over het onderwerp middels kennisvragen, quizvragen, sleepvragen, visible thinking opdrachten en historische achtergrondinformatie. De les is aangevuld met bronnen uit het Rotterdams Stadsarchief in de vorm van foto's, video's en secundaire literatuur.
Naast de informatie en teksten in de slides kan de leraar toelichting en antwoorden tot de opdrachten vinden in de notities onder elke slide.
Onderdelen in deze les
Slide 1 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 2 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 3 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Dit heb ik vanmorgen ontbeten...
Slide 4 - Woordweb
Toelichting
Deze slide is bedoeld om de leerlingen te laten nadenken over wat zij zelf 's ochtends eten en ze te laten beseffen hoe vanzelfsprekend het is dat ze eten in huis hebben. Kunnen ze zich voorstellen hoe het is om geen eten in huis te hebben? Om niet elke dag zomaar naar de supermarkt te kunnen stappen? Om van dag tot dag op zoek te gaan naar voedsel om te overleven?
Slide 5 - Tekstslide
Toelichting
In september 1944 lijkt het einde van de Tweede Wereldoorlog in zicht. Het zuiden van Nederland wordt bevrijd maar de rest van Nederland nog niet.De Duitse bezetter treed hard op en blokkeert al het voedseltransport naar het westen van Nederland. Ook nemen terugtrekkende Duitsers alles van waarde mee. Grote hongersnood volgt in de winter van 1944/1945.
Wat zou jij doen als je geen eten meer kon halen bij de supermarkt of kon bestellen bij een restaurant of snackbar?
Opdracht
Slide 6 - Open vraag
Toelichting
Haal het verleden naar het heden en laat de leerlingen nadenken over wat zíj zouden doen in zo'n situatie.
Gaan ze erop uit om eten te zoeken in de bossen? Zouden ze overwegen eten te stelen?
Probeer ze laten beseffen hoe vanzelfsprekend het eigenlijk is dat we altijd eten bij de supermarkt kunnen halen.
Slide 7 - Tekstslide
Toelichting
Tijdens de oorlog worden grondstoffen schaars. Voor een eerlijke verdeling van eten komt er een bonnensysteem. Producten zoals suiker, boter, vlees, vis en later ook brandstof konden alleen nog maar met een bon gehaald worden.
Iedereen mag hetzelfde aantal bonnen uitgeven. De uitgegeven bonnen worden bijgehouden op een stamkaart.
Waar
Niet waar
Wat at men tijdens de Hongerwinter?
Waar of niet waar?
Brood opgevuld met zaagsel.
Soep van bloembollen.
Koekjes van bietenpulp.
Lichaamsdelen van overledenen.
Snoepgoed van boomschors.
Stamppot van leren kleding.
Slide 8 - Sleepvraag
Deze slide heeft geen instructies
Slide 9 - Tekstslide
Toelichting
Winkels verkopen suikerbieten en tulpenbollen ter vervanging van aardappels. De meeste mensen zijn aangewezen op gaarkeukens.
Wanneer er aardappelen zijn, sta je uren in de rij. Het zijn niet de lekkerste aardappelen maar men is er blij mee. De schillen worden ook gekookt en gegeten of men maakt er een waterige soep van.
In september 1944 wordt er een spoorwegsstaking georganiseerd die bedoeld is om
de Duitsers te dwarsbomen. Alleen werkt het succes van de staking averechts en versterkt
het de Hongerwinter. Kan jij bedenken hoe?
Opdracht
Slide 10 - Open vraag
Toelichting
Het vervoer van brandstof en voedsel naar het westen van Nederland komt door de staking compleet tot stilstand te liggen en de situatie in de grote steden zoals Rotterdam wordt steeds erger. Bovendien kunnen schepen door de strenge winter geen voorraden brengen. Ondanks de verslechterde situatie onder de bevolking in het westen maakt de Nederlandse regering in ballingschap op 25 januari 1945 bekend dat de staking wordt voortgezet.
Slide 11 - Tekstslide
Toelichting
Tijdens de Hongerwinter trekken er zo'n 18.000 Rotterdamse kinderen naar de oostelijke en noordelijk provincies om ontsnappen aan de honger en de kou in de stad.
De 16 jarige Lien is één van hen en vertrekt per fiets met haar vriendinnetje Nelly naar Drenthe met 4 boterhammen en 2 pannekoeken op zak. Het is een zware tocht maar de twee vriendinnen komen veilig aan in Drenthe en overleven de Hongerwinter.
Want daar is wel eten.
Lien en Nelly trekken per fiets en te voet van Rotterdam naar Drenthe. Hoeveel kilometer is dat eigenlijk ongeveer?
Opdracht
A
85
B
120
C
165
D
215
Slide 12 - Quizvraag
Deze slide heeft geen instructies
Slide 13 - Tekstslide
Toelichting
Deze slide is een aanvulling op de vorige opdracht waarbij er werd gevraagd naar hoeveel kilometer de tocht was die Lien en Nelly aflegde per fiets van Rotterdam naar Gees (Drenthe). De aangegeven route in het groen brengt mooi in perspectief hoe lang de tocht van de twee meisjes was. De aangegeven route loopt van Rotterdam naar Gees met tussenstops Utrecht, Amersfoort, Nunspeet en Zwolle.
Waarom gingen Lien en Nelly niet met het openbaar vervoer naar Drenthe?
Opdracht
A
Ze hadden geen vervoerbewijs.
B
Er was nog geen spoor naar Drenthe.
C
Het openbaar vervoer reed niet i.v.m. de Spoorwegstaking.
D
Ze mochten niet gesnapt worden door de Duitsers.
Slide 14 - Quizvraag
Deze slide heeft geen instructies
Slide 15 - Tekstslide
Toelichting
De toen 13-jarige Wim herinnert zich:
"We moesten lopen, er zat niets anders op. We hadden zelfs geen fietsen meer omdat we die hadden moeten inleveren bij de Duitsers. [...] Het leek wel of iedereen onderweg was om voedsel te zoeken. Mensen op fietsen zonder banden, mensen met handkarren, met kinderwagens, met koffers. Mannen, vrouwen, kinderen, iedereen hoopte bij een boer of bij familie in een dorp eten te krijgen."
Dit is een fragment uit het boek Schuilen onder de spoorbogen en andere oorlogsverhalen uit Rotterdam Noord van Marjan Beijering & Willy Hilverda.
De afbeelding
Dit is een prent gemaakt door Fré Drost, uitgegeven in augustus 1945.
Te zien zijn mensen met gevulde karretjes en zakken vol aardappelen op de rug. Ze zijn waarschijnlijk onderweg naar huis om het eten met hun families te delen. Zoals Wim vertelt trekken veel Rotterdammers te voet, met een kar of per fiets naar het platteland om bij boeren voedsel te halen. Sommigen zijn bijna een week onderweg naar de Veluwe voor een zak rogge en wat eieren en brood. Op de terugweg bestaat de kans om aangehouden te worden door de Landwacht die de voorraden kan opeisen.
Niet alleen voedsel raakte op, ook brandstof was nergens meer te vinden in de West Nederland. Hoe wisten mensen toch aan brandstof te komen?
Opdracht
A
Hout stelen van de Duitse bezetter.
B
Illegaal bomen kappen.
C
Kolen zoeken.
D
Houten onderdelen uit verlaten woningen halen.
Slide 16 - Quizvraag
Toelichting
Zoals het antwoord laat zien (alle antwoorden zijn waar) bedacht met men veel verschillende om aan brandstof te komen. De situatie was echt wanhopig.
Slide 17 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 18 - Tekstslide
Toelichting
Hongeroedeem komt voor bij meer dan 200.000 Nederlanders en zorgt voor opgezwollen ledematen, haaruitval, gewichtverlies en groeistilstand.
Het precieze aantal slachtoffers van de Hongerwinter is moeilijk vast te stellen maar men gaat ervan uit dat het er tussen 20.000 en 25.000 Nederlanders zijn gestorven.
Slide 19 - Tekstslide
Toelichting
In deze dia's wordt de tool Visible Thinking toegepast, een tool die de betrokkenheid van kinderen en jongeren vergroot en hen bij de les houdt tijdens de lessonup-les. Door met hen een dialoog te forceren wordt de gepresenteerde bron/afbeelding meer vanuit een persoonlijk standpunt benadert. Laat de leerlingen hardop zeggen of opschrijven wat ze zien in elke dia.
Uitleg bron
Engelse vliegtuigen werpen voedsel af bij Terbregge eind april 1945
De vliegtuigen droppen meer dan 3.656 ton aan voedselpakketten. Sommige pakketten komen verkeerd terecht. Zo valt er bij iemand een grote zak meel door het raam.
Slide 20 - Tekstslide
Toelichting
In deze dia's wordt de tool Visible Thinking toegepast, een tool die de betrokkenheid van kinderen en jongeren vergroot en hen bij de les houdt tijdens de lessonup-les. Door met hen een dialoog te forceren wordt de gepresenteerde bron/afbeelding meer vanuit een persoonlijk standpunt benadert. Laat de leerlingen hardop zeggen of opschrijven wat ze zien in elke dia.
Uitleg bron
Engelse vliegtuigen werpen voedsel af bij Terbregge eind april 1945
De vliegtuigen droppen meer dan 3.656 ton aan voedselpakketten. Sommige pakketten komen verkeerd terecht. Zo valt er bij iemand een grote zak meel door het raam.
Slide 21 - Tekstslide
Toelichting
In deze dia's wordt de tool Visible Thinking toegepast, een tool die de betrokkenheid van kinderen en jongeren vergroot en hen bij de les houdt tijdens de lessonup-les. Door met hen een dialoog te forceren wordt de gepresenteerde bron/afbeelding meer vanuit een persoonlijk standpunt benadert. Laat de leerlingen hardop zeggen of opschrijven wat ze zien in elke dia.
Uitleg bron
Engelse vliegtuigen werpen voedsel af bij Terbregge eind april 1945
De vliegtuigen droppen meer dan 3.656 ton aan voedselpakketten. Sommige pakketten komen verkeerd terecht. Zo valt er bij iemand een grote zak meel door het raam.
Slide 22 - Tekstslide
Toelichting
In deze dia's wordt de tool Visible Thinking toegepast, een tool die de betrokkenheid van kinderen en jongeren vergroot en hen bij de les houdt tijdens de lessonup-les. Door met hen een dialoog te forceren wordt de gepresenteerde bron/afbeelding meer vanuit een persoonlijk standpunt benadert. Laat de leerlingen hardop zeggen of opschrijven wat ze zien in elke dia.
Uitleg bron
Engelse vliegtuigen werpen voedsel af bij Terbregge eind april 1945
De vliegtuigen droppen meer dan 3.656 ton aan voedselpakketten. Sommige pakketten komen verkeerd terecht. Zo valt er bij iemand een grote zak meel door het raam.
Slide 23 - Tekstslide
Toelichting
In deze dia's wordt de tool Visible Thinking toegepast, een tool die de betrokkenheid van kinderen en jongeren vergroot en hen bij de les houdt tijdens de lessonup-les. Door met hen een dialoog te forceren wordt de gepresenteerde bron/afbeelding meer vanuit een persoonlijk standpunt benadert. Laat de leerlingen hardop zeggen of opschrijven wat ze zien in elke dia.
Uitleg bron
Engelse vliegtuigen werpen voedsel af bij Terbregge eind april 1945
De vliegtuigen droppen meer dan 3.656 ton aan voedselpakketten. Sommige pakketten komen verkeerd terecht. Zo valt er bij iemand een grote zak meel door het raam.
Slide 24 - Tekstslide
Toelichting
In deze dia's wordt de tool Visible Thinking toegepast, een tool die de betrokkenheid van kinderen en jongeren vergroot en hen bij de les houdt tijdens de lessonup-les. Door met hen een dialoog te forceren wordt de gepresenteerde bron/afbeelding meer vanuit een persoonlijk standpunt benadert. Laat de leerlingen hardop zeggen of opschrijven wat ze zien in elke dia.
Uitleg bron
Engelse vliegtuigen werpen voedsel af bij Terbregge eind april 1945
De vliegtuigen droppen meer dan 3.656 ton aan voedselpakketten. Sommige pakketten komen verkeerd terecht. Zo valt er bij iemand een grote zak meel door het raam.
Slide 25 - Video
Deze slide heeft geen instructies
Het gedropte voedsel wordt opgestapeld in de weilanden en mensen organiseren zich eromheen. Waarom stort men zich er niet gelijk op?
Opdracht
Slide 26 - Open vraag
Antwoord/toelichting
Alhoewel men zich op sommige plekken door de verschrikkele honger niet kan weerhouden van het gedropte voedsel wordt er over het algemeen zorgvuldig mee omgegaan. Alle voedselpakketten worden opgestapeld, getransporteerd en over het land gedistribueerd.
Slide 27 - Tekstslide
Toelichting
Na de oorlog is de voedselschaarste niet gelijk voorbij. Sommige producten worden pas na de oorlog vrij verkrijgbaar. Zo was koffie in 1952 het laatste product dat nog "op de bon" vekrijgbaar was.
Alhoewel de voedseltoevoer snel toeneemt zijn ook de gevolgen voor de gezondheid nog lang zichtbaar. Zo hebben baby's die geboren worden tijdens de Hongerwinter later een hogere kans op het krijgen van schizofrenie, diabetes en obesitas.
Vandaag leven er wereldwijd ongeveer 45 miljoen mensen met ernstige hongersnood. Volgens de VN (Verenigde Naties) is er naar schatting 6 miljard euro nodig om deze hongersnood op te lossen. Waar zou dit geld volgens jou vandaan moeten komen?
Discussievraag
Slide 28 - Open vraag
Toelichting
Het vervoer van brandstof en voedsel naar het westen van Nederland komt door de staking compleet tot stilstand te liggen en de situatie in de grote steden zoals Rotterdam wordt steeds erger. Bovendien kunnen schepen door de strenge winter geen voorraden brengen. Ondanks de verslechterde situatie onder de bevolking in het westen maakt de Nederlandse regering in ballingschap op 25 januari 1945 bekend dat de staking wordt voortgezet.
Na deze les wil ik ...
Terugkijken
de uitleg nog 1 keer horen
meer voorbeelden krijgen
meer oefeningen maken
dit onderwerp thuis nog even bekijken
overgaan naar een nieuw onderwerp
nog meer te weten komen over dit onderwerp
niet meer te weten komen over dit onderwerp
nog iets anders (vul de vraag op de volgende slide in)
Slide 29 - Poll
Deze slide heeft geen instructies
Terugkijken
Nog iets anders, namelijk...
Slide 30 - Open vraag
Deze slide heeft geen instructies
Terugkijken
Hoe vond je deze les?
😒🙁😐🙂😃
Slide 31 - Poll
Deze slide heeft geen instructies
