Paragraaf 7.3: Zenuwstelsel

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Paragraaf 7.3: Zenuwstelsel

Lesdoelen

1. Ik kan de bouw en signaalverwerking van de verschillende typen zenuwcellen beschrijven
2. Ik kan de bouw, functies en werking van het zenuwstelsel beschrijven.

Centrale zenuwstelsel

Het centrale zenuwstelsel bestaat uit  de hersenen en de ruggenmerg

Perifeer zenuwstelsel

Zenuwen vanuit het ruggemerg.

Deze verbinden het hele lichaam aan het centraal zenuwstelsel.

Animale- en autonome(vegetatieve) zenuwstelsel 

Bewuste reacties door animale zenuwstelsel

(maar ook reflexen).

Onbewuste processen door autonome (vegetatieve) zenuwstelsel.

(werking van organen)

Begrippen

• Zintuigcellen noemen we een receptoren: ontvangen prikkel uit milieu en zetten die om in een impuls

• Zenuwcellen noemen we conductoren: geleiden impulsen
  
  
• Spieren en klieren noemen we effectoren: reageren op de impuls

sensor-> conductor-> effector

Dendriet

Axon

Prikkels en impulsen

            Prikkel

            Impuls

Prikkels en hun receptoren

externe prikkels

interne prikkels

receptoren 

prikkeldrempel

adequate prikkel

adaptatie

mechanische receptor

chemische receptor

temperatuurreceptor

pijnreceptor

lichtreceptor

evenwichtsreceptor

tastreceptor

drukreceptor

Van prikkel tot impuls

Impulsoverdracht in een synaps BiNaS 88G

(uitgebreider in 1.5)

De impulsoverdracht van zenuwcel naar zenuw-, spier- of kliercel gebeurt met neurotransmitters.

- neurotransmitters  losgelaten in de - synaptische spleet 
 - receptoren van de doelwitcel 
-  Na+ kanalen die open gaan.  -> Activatie

Later meer!!

Zenuwcellen (neuronen)

Geven signaalmoleculen (neurotransmitters) af

• Dendriet: impulsen ontvangen
• Axon: impulsen doorgeven

Myelineschede bestaande uit de cellen van Schwann = isolatielaag

Vorm-functie denken:
Welke vorm hebben zenuwcellen en hoe draagt deze vorm bij aan de functie?

Zenuwcellen

Sensorische zenuwcellen (gevoel): zintuig -> CZS

• Cellichaam ligt buiten ruggenmerg

Schakelzenuwcellen: binnen hersenen en/of ruggenmerg

Motorische zenuwcellen (beweging): hersenen/ruggenmerg -> spieren of klieren

• Cellichaam ligt binnen ruggenmerg

Soorten neuronen

• a = sensorisch neuron
• b = schakelneuron
• c = motorisch neuron
• 
  
• 1 = zintuigcellen
• 2 = spiercellen

Gliacellen

Gliacellen = ondersteunende cellen    

• cellen van Schwann
• Astrocyten

(bloed hersen barriere)

Onderdelen van neuronen

• Dendriet: uitloper die impulsen ontvangt

• Axon (neuriet): uitloper die impulsen van het cellichaam af leidt

Een myelineschede bestaat uit gliacellen

• Cellen van Schwann = onderdeel van myelineschede
• stevigheid zenuwweefsel, beschermen en voeden neuronen, handhaven homeostase weefselvloeistof 
• Versnellen impulssnelheid

BiNaS 88A

Het verschil in snelheid tussen een neuron  met - en zonder myelineschede.

Cellulaire plasticiteit

myelinisatie: aanmaak myelineschede rondom uitlopers: impulsoverdracht gaat veel sneller. Synaptogenese is daarna moeilijk/onmogelijk -> leren steeds lastiger 

In de hersenen ligt de grijze stof aan de buitenkant, witte stof binnenin.

In het ruggenmerg ligt de grijze stof binnenin en de witte stof aan de buitenkant !

Let op!

Hersenen

Grijze en witte stof

Witte stof: 

Uitlopers (isolerend laagje zorgt voor witte kleur)

Grijze stof: 
Schakelcellen en cellichaam van bewegingszenuwcellen

Spinale ganglia

Aan de rugzijde (dorsaal) komen de

sensorische neuronen binnen. De celkernen ervan liggen nog buiten

het ruggenmerg in de spinale ganglia (enkelvoud: ganglion).

= verdikking van sensorische zenuw)

Het ruggenmerg

De grijze stof ligt in het midden van het ruggenmerg. Hier liggen de cellichamen van de schakelcellen en van de bewegingszenuwcellen.

In de witte stof liggen veel uitlopers van zenuwcellen (vooral schakelcellen). De witte stof is myeline.

In deze verdikkingen liggen de cellichamen van de gevoelszenuwcellen. We noemen het ruggenmergszenuwknopen.

Binas 88A

Zintuigcel (Receptor)

Effector (spier/klier)

schakelcel

bewegings- zenuwcel (motorisch)

gevoels- zenuwcel (sensorisch)

De hersenstam

• Verlengde van het ruggenmerg
  
  
• Geleiden impulsen van en naar de grote en kleine hersenen
  
  
• De impulsbanen kruisen elkaar hier. 
  
• Functie: vitale processen: hartslag, ademhaling

De rechterhersenhelft stuurt de linkerkant van het lichaam aan, en andersom.

De grote hersenen

• Hier vindt de prikkelverwerking plaats
• Verschillende hersencentra voor extra goede verwerking en aansturing
• Bewegingscentra en gevoelscentra gescheiden door centrale groeve

De kleine hersenen

Coördineren van beweging en waarnemen positie lichaamsdelen 

Aan de slag!

 

VWO: 

Paragraaf 7.3: Opdrachten 27 t/m 37

Opdrachten niet af = huiswerk