§3 en 4 Geslachtelijke voortplanting en Mutaties

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

Erfelijkheid en evolutie

basisstof 3  Geslachtelijke voortplanting

basisstof 4 Mutaties

Doelen

Je kunt:

• de kenmerken van geslachtelijke voortplanting kunnen noemen.

• beschrijven hoe een twee-eiige tweeling en hoe een eeneiige tweeling ontstaat.

• omschrijven wat een mutatie is. Ook moet je kunnen beschrijven hoe kanker ontstaat.

Mathilde laat een permanentje zetten bij de kapper. Verandert hierdoor haar genotype en haar fenotype?

1. genotype wel fenotype niet
2. genotype niet fenotype wel
3. genotype niet fenotype niet
4. genotype wel fenotype wel

Heeft een vlo hetzelfde fenotype als de pop waaruit hij is ontstaan? En hetzelfde genotype?

1. alleen hetzelfde fenotype
2. alleen hetzelfde genotype
3. zowel hetzelfde fenotype als hetzelfde genotype

Bij een twee-eiige tweeling is:

1. Het genotype en fenotype hetzelfde
2. Alleen fenotype hetzelfde
3. Genotype en fenotype verschillend
4. Alleen fenotype verschillend

Hoe ontstaat het fenotype?

1. Invloed van de omgeving
2. Invloed omgeving en genotype
3. Door het genotype

Waar bestaan chromosomen uit?

1. Celplasma
2. DNA

Wat hoort bij reductiedeling?

1. Meiose
2. De chromosomen worden gesplitst
3. 46 chromosomen wordt 23
4. Mitose

Geslachtelijke voortplanting

Geslachtscellen

Een stap die leidt tot genetische diversiteit

Vormen van geslachtscellen.

Dit gebeurt zowel bij mannetjes (zaad- of spermacellen) als vrouwtjes (eicellen).

Elk mens heeft, zoals bekend, 46 chromosomen.

Gerangschikt in paren  het zijn er dus 23 x 2.

Paren kunnen ook uit elkaar

productie van geslachtscellen, gameten

Meiose

start

Na bevruchting start iedereen de ontwikkeling als meisje

na 8 weken testosteron: verandering naar penis

na 12 à 13 weken testosteron: hersenen mannelijk

na geboorte zijn de basis-geslachtsverschillen zichtbaar: primaire geslachtskenmerken

Denk aan penis, balzak, vagina

allel/allelenpaar

Een allel zegt dus welke variant je hebt.

Een gen: dit stukje gaat over haarkleur

allel:bruin/rood/zwart/blond

allelenpaar:de allelen die allebei over bv. haarkleur gaan

Lichaamscellen 

Vrouwelijke lichaamscellen

2 X-chromosomen (XX).

Mannelijke lichaamscellen

1 X- en 1 Y-chromosoom (XY).

Tweelingen 

Geslachtelijke voortplanting

Zaadcellen (22 chromosomen waarvan 1 X of Y chromosoom)

Eicellen (22 chromosomen waarvan 1 X chromosoom)

Versmelten: Eicel + Zaadcel = 46 chromosomen

Bevruchte eicel heeft dus 26 chromosomen 

De Zaadcel bepaald het geslacht:

Een X chromosoom in de zaadcel: het wordt een meisje

Een Y chromosoom in de zaadcel: het wordt een jongen

gewone celdeling

Celdeling waarbij het aantal chromosomen gehalveerd wordt heet : Meiose

Deling van geslachtscellen

Wat is het verschil tussen mitose en meiose?

Ongeslachtelijke voortplanting

Alle nakomelingen zijn precies hetzelfde

Voordeel: Je hebt niemand anders nodig

Het gaat snel: veel nakomelingen

Ziekte: Schimmel
alle plantjes gaan dood

Genetisch identiek = Geen genetische variatie

Wat hebben we geleerd

fenotype= uiterlijk, kan je veranderen

genotype= wat staat in je genen, kan je niet veranderen

Toch gaan we vandaag leren dat het genotype wel veranderd kan worden d.m.v mutaties.

mutaties

Bij de celdeling kan DNA beschadigd raken. De informatie over de erfelijke eigenschappen is dan veranderd.

Dit heet een mutatie, er is dan 1 of meerdere genen gemuteerd.

Als deze mutatie te zien is in het fenotype dan noem je het organisme een mutant.

mutaties

Als een mutatie voorkomt in 1 lichaamscel heeft dat weinig invloed.

komt een mutatie voor in een geslachtscel heeft dit veel invloed.

mutaties

Sommige mutaties zijn onschadelijk, sommige zijn schadelijk en sommige geven juist een voordeel.

Als de mutatie onschadelijk is of een voordeel geeft word deze vaak doorgegeven aan de nakomelingen. Daardoor krijg je meer variatie in genotypen.

mutagene invloeden

Sommige stralingen of stoffen zorgen ervoor dat er meer mutaties in het lichaam ontstaan.

Bijvoorbeeld: UV straling/röntgenstraling of sigarettenrook/asbest

kanker

Soms vinden mutaties plaats in genen die de celdeling regelen.

Hierdoor kunnen cellen zich ongeremd gaan delen, dit zorgt voor een gezwel(tumor).

Als de tumor snel groeit spreek je van kanker.

mutagene stoffen kunnen kankerverwekkend zijn. 

mutatie

mutatie in een lichaamscel is niet zichtbaar in het fenotype

mutatie in een bevruchte eicel is meestal wel zichtbaar

mutatie zichtbaar--> mutant

Wat kan mutatie veroorzaken?

Zorg dat het niet in aanraking komt met geslachtsorgaan.

• mutagene stoffen: asbest, sigarette rook
• mutagene straling:               uv-straling, rontgen straling

Kanker

gezwel: cellen die zich snel en ongeremd gaan delen

goedaardig: verstoord de bouw van andere weefsels niet

kwaardaardig: verstoord de bouw van andere weefsels wel

uitzaaiing (metastase): kwaad-aardige cellen verplaatsen zich via bloed of lymfe

zaden zijn een vorm van geslachtelijke voortplanting?

1. ja
2. nee

Op welke manier gaat de voortplanting van eencelligen?

1. Geslachtelijke voortplanting
2. Celdeling
3. Stekken

Door geslachtelijke voortplanting en door mutaties ontstaan steeds nieuwe genotypen.

1. juist
2. onjuist

Voortplanting bij mensen kun je vergelijken met...

1. Geslachtelijke voortplanting planten
2. Ongeslachtelijke voortplanting planten
3. Planten die elkaars blaadje vasthouden
4. Niets van planten!

Maak opdrachten

8 t/m 14