2HV - 5.1 Genotype en Fenotype

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

Regels

Ga zitten: lopen gebeurt niet meer zonder toestemming.

Boek, potlood/pen uit je tas.

Laptop mag je gebruiken voor biologie.

Tas op de grond.

6 min lezen zonder geluid: §5.1 'Genotype en fenotype'. Begin aan de opdrachten (1 t/m 10)

Daarna: uitleg + verder werken aan opdrachten.

Thema 5: erfelijkheid en evolutie

Lesplanning

- Opstart Thema 5: Erfelijkheid en Evolutie

- Uitleg §5.1 Genotype en fenotype

Wie is deze man? --->

Erfelijkheid en Evolutie

Genotype en Fenotype

§5.1: 

Genotype en Fenotype

Leerdoelen 

• Je kunt omschrijven wat het genotype en het fenotype zijn
• Je kunt uitleggen dat cellen alleen de erfelijke informatie gebruiken die ze nodig hebben 

Begrippen bij 5.1 Genotype en fenotype

• lichaamscellen      cellen waaruit je lichaam is opgebouwd
• chromosomen       lange dunne draden in de celkern
• DNA                             stof die informatie bevat voor erfelijke eigenschappen
• celdeling                   vorming van nieuwe cellen
• dochtercel               cel die ontstaat uit een moedercel tijdens celdeling
• gen                              stukjes DNA die samen de informatie bevatten voor een                                                                                       erfelijke eigenschap
• genotype                  informatie voor de erfelijke eigenschappen van een                                                                                                organisme
• fenotype                   eigenschappen van een organisme, waaronder het uiterlijk

Zet in de juiste volgorde van klein naar groot:

1. cel - chromosoom - DNA - gen
2. gen - chromosoom - DNA - cel
3. gen - chromosoom -cel - DNA
4. gen - DNA - chromosoom - cel

Chromosomen 

• Lichaamscellen: cellen waaruit je lichaam is opgebouwd
• Chromosomen: liggen als dunne draden in de celkern, 46 in totaal
• Chromosomen bestaan voor een groot deel uit DNA
• Het DNA bevat informatie voor erfelijke eigenschappen 

Je krijgt 50% van je moeder (eicel) en 50% van je vader (zaadcel)

Cellen 

• Eicel + zaadcel --> bevruchting (samensmelten celkernen)
• De chromosomen van de bevruchte eicel worden vanaf nu constant gedeeld. Elke dochtercel krijgt een complete set chromosomen. Hoeveel?

Genotype

• Gen: stukjes DNA die samen de informatie bevatten voor een erfelijke eigenschap. 
• De informatie voor alle erfelijke eigenschappen van een organisme noem je het genotype.
• Het genotype ontstaat bij de bevruchting.
• Elke lichaamscel heeft dezelfde chromosomen/genen. 
• Het ligt aan de plek of een gen tot expressie (uiting) komt. 
• Een gen kan een beetje tot erg actief zijn 

Fenotype 

• Fenotype: de eigenschappen van een organisme, waaronder het uiterlijk.
• Genotype + invloeden uit de omgeving (milieu) zorgen voor je fenotype 
•  Het fenotype kan je veranderen het genotype NIET.

Genotype 

Milieu

Beide

Je bent snel zenuwachtig bij proefwerken

Je hebt een gespierd lichaam

Je hebt een tatoeage

Je hebt krullend haar vanaf je geboorte 

Je kunt goed gitaar spelen

Je draagt elke dag lippenstift 

Genotype + milieu = fenotype

Fenotype = Genotype + milieu

Is het genotype en/of het fenotype van de Himalayan rabbit verandert?

1. alleen het genotype
2. alleen het fenotype
3. zowel het genotype als het fenotype
4. Beide zijn niet verandert

Welke uitspraak over genotype en fenotype klopt het best?

1. Het fenotype komt voort uit het genotype.
2. Het genotype komt voort uit het fenotype.
3. Het fenotype komt voort uit het genotype en milieuinvloeden.

Neem over:

Genotype	Fenotype
Ontstaat op het moment van bevruchting	Genotype + omgeving/leefstijl
Kan NIET veranderen	Kan veranderen

Weerrrr aan de slag 

• Wat? Maak opdracht 1 t/m 10 van §5.1
• Hoe? Zelfstandig 
• Tijd? 20 minuten de tijd 
• Hulp? Boek of steek je vinger op 
• Klaar? Begin met het lezen van §5.2

Volgende les: §5.2

5.1 Genotype en fenotype

Menselijke lichaamscellen (dierlijke cellen)

Erfelijke informatie in celkern

• In de kern van cellen  zit de informatie voor al je erfelijke eigenschappen opgeslagen in 46 chromosomen.
• Chromosomen zijn lange draden in de celkern die bestaan uit DNA

Celdeling

- Ontstaan van nieuwe cellen uit bevruchte eicel. 

- Dochtercel krijgt een compleet dezelfde set chromosomen als de moedercel.

Gen

- Bestaat uit stukjes DNA 

- Informatie voor één eigenschap

Fenotype

Dit is het uiterlijk (de waarneembare eigenschappen) van een organisme.

Je uiterlijk wordt niet alleen door het genotype bepaald. Het fenotype speelt ook een grote rol.

Het fenotype kan veranderen zonder dat het genotype verandert.            

De oorzaken van de veranderingen noemen we 'invloeden uit het milieu'.  

Blank persoon: In de winter is de huid vaak blanker dan in de zomer.

Het genotype blijft gelijk maar het fenotype verandert (bruin in de zomer).

1

Met het milieu wordt bedoeld: Je leefomgeving

Fenotype

                                                alle info voor de

                                                erfelijke eigenschappen

                                                 van een organisme  

   het uiterlijk, wat je ziet

   de waarneembare  eigenschappen                      

  van een organisme

Blank persoon: In de winter is de huid vaak blanker dan in de zomer.

Het genotype blijft gelijk maar het fenotype verandert (bruin in de zomer).

1

Met het milieu wordt bedoeld: Je leefomgeving

Het fenotype = genotype + invloed uit milieu

Genotype en fenotype

- Genotype: informatie voor alle erfelijke eigenschappen 

van een organisme (staat vast in DNA) dus alle genen bij elkaar.

Je wordt ermee geboren.

---> voorbeeld:  bruin haar

- Fenotype: alle waarneembare eigenschappen van een organisme, dus hoe je eruit ziet. 

(staat NIET vast in DNA)

---> blonde highlights in je haar

Maak nu opdracht 2 en 3 op blz. 113

Klaar? Dan ook opdr. 5, 6 en 7, 8 en 9 (= Huiswerk)

Exit ticket: 5.1

Exit ticket:

Leg uit wanneer het gen voor de aanmaak van pigment in je huid actiever is, in de zomer of in de winter? 

Geef op een blaadje in je aantekeningenschrift antwoord op de vraag.

Programma vandaag

- Opstart Thema 5: Erfelijkheid en Evolutie

- Uitleg BS 1 Genotype en fenotype

Erfelijkheid en Evolutie

Leerdoelen 

1. Ik kan omschrijven wat genotype en fenotype is.

2. Ik kan uitleggen dat cellen alleen de erfelijke informatie gebruiken die ze nodig hebben.
 

Welke eigenschappen heb jij van je ouders gekregen en welke eigenschap heb jij van jezelf?

Zet in de juiste volgorde van klein naar groot:

1. cel - chromosoom - DNA - gen
2. gen - chromosoom - DNA - cel
3. gen - chromosoom -cel - DNA
4. gen - DNA - chromosoom - cel

Wat zijn chromosomen

Celdeling

Genexpressie

Ieder cel bevat dezelfde erfelijke informatie

Toch is niet iedere cel hetzelfde....

Wat de functie van de cel wordt hangt af van welke genen actief zijn of tot uiting komen. Dit noemen we genexpressie

genotype en fenotype

Genotype + milieu = fenotype

Fenotype = Genotype + milieu

Is het genotype en/of het fenotype van de Himalayan rabbit verandert?

1. alleen het genotype
2. alleen het fenotype
3. zowel het genotype als het fenotype
4. Beide zijn niet verandert

Welke uitspraak over genotype en fenotype klopt het best?

1. Het fenotype komt voort uit het genotype.
2. Het genotype komt voort uit het fenotype.
3. Het fenotype komt voort uit het genotype en milieuinvloeden.

Werktijd

- Ga rustig aan de slag met de opgaven van BS 1. Je mag fluisterend overleggen.

- Klaar me de opgaven? Oefen met flitskaarten, de "test jezelf" of op www.biologiepagina.nl