V4 - Middeleeuwen - Les 1 (Introductie)

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Van den Vos Reynaerde en middeleeuwse literatuur

Wat gaan we doen?

- Geheugen opfrissen: wat weet je nog?

- Achtergronden bij de middeleeuwen

- Zelf aan de slag 

Lesdoelen

Aan het eind van deze les weet je meer over:

• de historische context rondom middeleeuwse literatuur
  
• de eerste Nederlandse teksten/boeken
  
• de kenmerken van de middeleeuwse literatuur
• herkennen intertekstualiteit

Waarom literatuur(geschiedenis)?

• Overleg twee minuten met je buur
•  Bepaal samen een goede reden
• Daarna bespreken we klassikaal jullie goede redenen

Waarom literatuur(geschiedenis)?

• Ontwikkeling van cultuurhistorische kennis: je leert meer over de Nederlandse geschiedenis, cultuur & mentaliteit.

Waarom literatuur(geschiedenis)?

• Ontwikkeling van cultuurhistorische kennis: je leert meer over de Nederlandse geschiedenis, cultuur & mentaliteit.
• Algemene ontwikkeling: je leert nieuwe ‘werelden’ en mensen kennen, in uiteenlopende situaties en tijden.

Waarom literatuur(geschiedenis)?

• Ontwikkeling van cultuurhistorische kennis: je leert meer over de Nederlandse geschiedenis, cultuur & mentaliteit.
• Algemene ontwikkeling: je leert nieuwe ‘werelden’ en mensen kennen, in uiteenlopende situaties en tijden.
• Goed voor je woordenschat, verbeeldingskracht en empathisch vermogen.

Waarom literatuur(geschiedenis)?

• Ontwikkeling van cultuurhistorische kennis: je leert meer over de Nederlandse geschiedenis, cultuur & mentaliteit.
• Algemene ontwikkeling: je leert nieuwe ‘werelden’ en mensen kennen, in uiteenlopende situaties en tijden.
• Goed voor je woordenschat, verbeeldingskracht en empathisch vermogen.
  
• Intertekstualiteit: in andere boeken of films wordt vaak verwezen naar andere/oude teksten.

Intertekstualiteit: in welke hedendaagse verhalen herken je Reynaert de Vos?

Wanneer waren de middeleeuwen?

Welke drie standen waren er in de middeleeuwen?

Waarom werden verhalen in de middeleeuwen mondeling overgeleverd ?

Waarom waren de teksten op rijm?

Welke taal werd er toen in Nederland gesproken?

Wat weet je nog iets van eerste literaire Middelnederlandse zin?

Middeleeuwse literatuur

• de historische context rondom middeleeuwse literatuur
• de eerste Nederlandse teksten/boeken
• de kenmerken van de middeleeuwse literatuur

Historische context: tijd 

500-1500 na Christus

• Begin middeleeuwen na einde Romeinse Rijk. 
• Einde middeleeuwen ingezet door start nieuwe periode: de Renaissance.

Historische context: 3 standen 

Welke drie standen ken je?

Welke taak hoort bij welke stand?

Taken: 

Strijden/beschermen

Leven met God/bidden

Werken

Historische context: 3 standen 

Standen = relatief gesloten groepen binnen de bevolking met eigen sociale status en 'taak'.

1. Geestelijkheid > taak: bidden
2. Adel & ridders > taak: strijden
3. Boeren & burgers > taak: werken

1e stand: Geestelijkheid

• Monniken, nonnen, bisschoppen, paus, etc. Zorgden voor 'zielenheil': bidden, biecht, mis, etc.
• Theocentrsch. Doel: een leven na de dood zoals in de Bijbel omschreven.
• De Bijbel was het belangrijkste boek. Waarom?

1e stand: Geestelijkheid

Het Hooglied 

In het christendom wordt het Hooglied geïnterpreteerd als een allegorie over de liefde tussen Jezus Christus en de kerk als gelovige gemeenschap.  

                              

*een gedicht of verhaal dat in zijn geheel symbool staat voor iets anders. Komt neer op uitgesponnen metafoor die door het gehele werk heen wordt volgehouden, zonder dat het origineel (hetgene dat eigenlijk bedoeld wordt) bij naam wordt genoemd

1e stand: Geestelijkheid

De vos in het Hooglied:

Vangt gijlieden ons de vossen, de kleine vossen, die de wijngaarden verderven, want onze wijngaarden hebben jonge druifjes.

Waar gaat dit over? 

1e stand: Geestelijkheid

Vangt gijlieden ons de vossen, de kleine vossen, die de wijngaarden verderven, want onze wijngaarden hebben jonge druifjes.

2e stand: Adel & ridders

• Feodale maatschappij 

• Ridders en kastelen
• Eer en aanzien belangrijk
• Hoofsheid

2e stand: Adel & ridders

• Bekwaam in politieke zaken en krijgskunst.
• Feodale maatschappij (leenstelsel): hoge adel (leenheer) gaf stuk land in ‘leen’ af aan lage adel (leenmannen/vazallen). In ruil daarvoor zwoeren deze vazallen trouw aan hun leenheer & hielpen als er oorlog was.

• Adel beschermde zichzelf door kastelen en ridders (zonen van lage adellijke families).
• Eer en aanzien belangrijk.

3e stand: Boeren & burgers 

• 90% van de bevolking was boer. 
• 'horigen' in dienst van leenmannen/vazallen 
• Met de verstedelijking kwam de burgerij 
• Burgerlijke mentaliteit: vlijt, nuttigheid, spaarzaamheid, etc.

Voor welke stand is 'De vos' geschreven en waarom denk je dat?

Historische context: taal in teksten

• Latijn schrijftaal (door geestelijken), Middelnederlands volkstaal (spreektaal).
• Franse vorstenhoven van invloed op spreek- en leesgedrag Nederlandse adel.
• Geleidelijk meer aandacht voor teksten in het Middelnederlands.

Boeken of handschriften?

• Handgeschreven door monniken/kopiisten ('monnikenwerk').
  
• Geïllustreerd met miniaturen (schilderijtjes) en initialen (hoofdletters).
• Mecanaat: boeken werden in opdracht geschreven (opdrachtgever = mecenas). -> Jacob van Maerlant schreef 'Der naturen bloeme' voor graaf Floris V (1256-1296)

Graaf Floris V (1256-1296)

De vader van Floris begon de bouw van het Binnenhof als paleis passend bij zijn status als Rooms-Koning.

Het Binnenhof is door Floris afgebouwd 

om zijn dynastieke ambities gestalte te 

geven. Dit gebouw moest het centrum 

worden van zijn macht.

Wat zijn de kenmerken van Middeleeuwse literatuur?

Kenmerken

- Op rijm geschreven i.v.m. voorleescultuur.
- Schrijvers veelal onbekend.
- Teksten houden maatschappij een spiegel voor.
- Ter vermaak van het publiek maar ook een didactisch/moraliserend (hoofsheid) .
- Handgeschreven en mooi versierd.

- Vaak in opdracht geschreven.

- Godsdienst speelt een belangrijke rol.

Nu: zelf aan de slag

Keuze (kies een onderwerp waarvan je denkt dat je daar nog niet genoeg van weet): Laagland, boek B, module 2

Bestuderen Culturele context; opdrachten 5 en 7.

Bestuderen Ridderroman: 3.2 en 3.2.1; opdracht 9

Bestuderen 3.2.2; opdracht 11 en 12.

Bestuderen Hoofse lyriek: 3.3; opdracht 15.

Bestuderen Geestelijke letterkunde: 3.5 Lezen fragment Beatrijs.

Bestuderen Dierenverhaal: 3.4; opdracht 16.

Reinaert verder lezen (bespreek met degene die naast je zit opvallende passages, en/of wat je niet begrijpt)

Volgende les:

- Bespreken onderdelen die je nog niet goed begrijpt.

- De vos uitlezen.

Huiswerk (staat in Magister):

- Bestudeer de theorie (t.b.v. het proefwerk; zie ook je aantekeningen);

- Lees verder in 'De vos'.

Meer weten?

• literatuurgeschiedenis.org
• High Speed History: Hebban olla vogala