9.4 Ziek

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

9.4 Ziek

Lesplanning 

• Wat weten jullie al?
• Leerdoelen
• Uitleg 9.4 deel 1
• Opdrachten maken

Ziekte en weerstand

Leerdoelen

Aan het einde van deze les kun je:

• voorbeelden van micro-organismen noemen.
• het verschil tussen micro-organismen en ziekteverwekkers uitleggen.
• uitleggen hoe ziekteverwekkers je lichaam kunnen binnendringen.
• het verloop van een infectieziekte beschrijven.
• de algemene afweer van het lichaam beschrijven.
• de specifieke afweer van het lichaam beschrijven.

Ziek worden

Micro-organismen = bacteriën, schimmels en virussen.

Micro-organismen waar je ziek van wordt, zijn ziekteverwekkers.

• bacteriën: afgifte giftige stoffen en veroorzaken ontstekingen.
• schimmels: afgifte giftige stoffen.
• virussen: dringen cellen binnen en vermeerderen. Als cel 'ontploft' komen virussen vrij en verspreiden.

Infectieziekte ontstaat door ziekteverwekker. Voorbeelden:

• verkoudheid: verkoudheidsvirus gaat in slijmvliescellen zitten. Die zwellen op -> loopneus/niezen/hoesten -> verspreiding virus.
• griep: verspreiding verloopt hetzelfde.

Infectie in lichaam: je hebt 

een besmetting/infectie.

Verspreiding door druppeltjes in lucht 

of handcontact. Ziekteverwekkers

komen via mond, neus, geslachts-

organen of wondje in je lichaam.

Verloop van infectieziekte

Ziekteverwekker dringt binnen: je bent besmet.

Wat is de incubatietijd? Wat gebeurt er dan met de ziekteverwekkers?

Symptomen: ziekteverschijnselen (bv. hoofdpijn/misselijkheid).

Afweer

Afweer = uitschakelen van ziekteverwekkers door je lichaam.

Welke cellen zijn verantwoordelijk voor de afweer?

Afweer

Witte bloedcellen ontstaan in beenmerg, rijpen in lymfeklieren, twee typen:

• vreetcellen (algemene afweer): gaan uit de bloedvaten en sluiten bacteriën in bij ontstoken wond. Daarna gaan de vreetcellen dood, pus/etter uit de wond zijn alle resten.
• antistofcellen: cellen die antistoffen maken.

Hoe worden ziekteverwekkers herkend?

Alle cellen hebben herkenningseiwitten aan buitenkant van de cel: antigenen. Twee soorten:

• lichaamseigen: antigenen van je eigen cellen
• lichaamsvreemd: antigenen op ziekteverwekkers. 

Als een antigen lichaamsvreemd 

is, maken witte bloedcellen 

de antistoffen. Die passen

precies op het antigen van die

ziekteverwekker.

Antistofcellen = witte bloedcellen die antistoffen maken.

Ezelsbruggetje: 

antistof = tof    

antigen = gemeen (van ziekteverwekker)

Algemene/specifieke afweer

• algemene afweer 

• Specifieke afweer 

Samengevat

• Ziekteverwekker is een micro-organisme die je ziek maakt.

Witte bloedcellen worden gemaakt in rood beenmerg en kunnen vreetcel of antistofcel zijn.

• Als een ziekteverwekker binnenkomt, kunnen er twee dingen gebeuren:

1. algemene afweer: vreetcellen 'eten' de ziekteverwekker op.
2. Specifieke afweer: witte bloedcel maakt antistoffen die precies op die antigenen passen -> antistoffen koppelen ziekteverwekkers -> vreetcellen eten de ziekteverwekkers op.

Opdrachten

Basis: 3, 5, 6, 8 t/m 11 en 13

Verdieping: -

Extra oefening: 4, 7 en 12

Laatste 10 minuten: leerdoelencheck in teams!

Leerdoelencheck!

In teams: bordje omhoog met juiste letter.

Een bacterie is een ziekte-verwekker.

1. Juist
2. Onjuist

In de incubatietijd kun je iemand besmetten.

1. Juist
2. Onjuist

Welke stoffen worden aangemaakt door de specifieke afweer?

1. Antigenen
2. Antistoffen
3. Vreetcellen
4. Antistofcellen

Wat voor soort stof is een antigen?

1. cel
2. eiwit
3. hormoon
4. enzym

Op welke manier of manieren kan malaria worden overgedragen?

1. alleen door een mug
2. zowel door hoesten of door een mug
3. door alle drie de manieren
4. zowel door een mug als lichamelijk contact

Hepatitis B is een leverontsteking die ontstaat door een infectie met een virus. Door bloedonderzoek kan vastgesteld worden of iemand besmet is met het hepatitis B virus. Bij dit onderzoek kunnen zowel antigenen van het virus als antistoffen ertegen in het bloed aangetoond worden. Nadat iemand een infectie heeft gehad, wordt zijn bloed weer onderzocht. Uit dit tweede onderzoek blijkt dat het virus niet meer in het bloed aanwezig is, maar dat deze persoon hiervoor immuun is.

Welke stoffen zijn bij het tweede onderzoek in het bloed aangetroffen?

1. alleen de antigenen
2. alleen de antistoffen
3. zowel de antigenen als de antistoffen
4. geen van de stoffen

Gelijkspel --> bonusvraag!
Hoeveel uur leeft een witte bloedcel gemiddeld?

Microscopie bloedcellen

• Je kunt een schematische tekening maken van een rode en witte bloedcel.
• Je kunt verschillen in functies en uiterlijk benoemen tussen rode en witte bloedcellen.

Opdracht: maak een schematische tekening van een rode en een witte bloedcel. 

Deze les

• Korte herhaling deel 1 (filmpje)
• Uitleg over 9.4 deel 2
• Opdrachten maken

Welke stoffen worden aangemaakt bij de specifieke afweer?

1. Antigenen
2. Antistoffen
3. Vreetcellen
4. Antistofcellen

Wat voor soort stof is een antigen?

1. cel
2. eiwit
3. hormoon
4. enzym

Leerdoelen

Aan het einde van deze les kun je:

• beschrijven hoe antistoffen bescherming bieden tegen infecties.
• beschrijven op welke manieren immuniteit kan ontstaan.
• omschrijven wat er aan de hand is bij een allergie.
• onderscheid maken tussen de verschillende onderdelen in het bloed.

Ziek: witte bloedcellen maken stoffen --> hypothalamus verhoogt lichaamstemperatuur --> koorts.

Koorts: snellere bloedstroom --> afvalstoffen stromen sneller weg. Ook maken de witte bloedcellen sneller antistoffen.

Antistofcellen = witte bloedcellen die antistoffen maken.

Immuun

Je kunt immuun

Als je ziek bent geweest, ben je voor die ziekteverwekker immuun. Je wordt er dan niet meer ziek van.

Je kunt immuun worden voor een ziekteverwekker, je wordt er dan niet meer ziek van. Kan op verschillende manieren:

• besmetting met ziekteverwekker
• vaccinatie met antigenen
• injectie met antistoffen
• borstvoeding

Actieve immunisatie                Passieve immunisatie

• Besmetting met ziekteverwekker

Sommige antistofcellen die de antistof maakten voor die ziekteverwekker, blijven over: geheugencellen.

• Vaccinatie met antigenen

Er worden verzwakte ziekteverwekkers in je lichaam gespoten, waardoor je antistofcellen antistoffen gaan maken. Er blijven weer geheugencellen achter.

• injectie met antistoffen

Je krijgt antistoffen in je bloed tegen een bepaalde ziekteverwekker.

• borstvoeding

Binnenkrijgen van antistoffen van moeder via borstvoeding. 

Allergie

Allergie = heftige reactie van afweer op bepaalde stoffen.

Allergie = heftige reactie van afweer op bepaalde stoffen.

Allergie-aanval:

1. lichaam maakt ander soort antistoffen dan bij normale afweer (IgE-antistoffen)
2. Deze binden aan cellen in de slijmvliezen (mestcellen). Deze bevatten blaasjes met histamine.
3. Opnieuw contact met allergeen --> mestcellen worden geactiveerd en geven histamine af.
4. Histamine veroorzaakt allergische reacties (zwelling slijmvlies, rode ogen en jeuk).

Onderdelen in het bloed

Leerdoelencheck!

De eerste keer dat je besmet wordt met een ziekteverwekker, wordt je ziek.
Hoe komt dat?

1. Je witte bloedcellen hebben het antigeen nog niet herkend.
2. Er worden verkeerde antistoffen gemaakt.
3. Er zijn heel veel ziekteverwekkers in je bloed gekomen.

Zie je in de tekening actieve of passieve immuniteit?

1. actief
2. passief

Wat wordt er in het bloed gespoten bij zo'n passieve injectie?

1. antigenen
2. antistoffen

Opdrachten

Basis: (3, 5, 6, 8 t/m 11, 13,) 14, 16 t/m 20

Verdieping: -

Extra oefening: (4, 7, 12,) 15 en 21

Voorbereiding toets

Gebruik de leerdoelen!

Veel toepassing --> je moet de stof dus goed begrijpen. Oefen veel met opdrachten.

Bekijk hoeveel punten een vraag oplevert: dit zegt iets over het aantal denkstappen dat je moet opschrijven.