Tijdvak 1 en 2

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Jagers & Boeren 

tot 800 v.Chr.

Wat weet je al van de jagers en verzamelaars?

Maak een mindmap in je schrift

15 minuten

Leefwijze jagers

• Nomadisch
• Jagen en vissen
• Verzamelen: noten, zaden, vruchten en planten
• Kleine groepen
• Geen onderlinge verschillen
• Tenten, hutten en grotten
• Carrying capacity = meer mensen, minder voedsel --> wegtrekken

Verandering leefwijze

Combinatie factoren:

- kennis wilde granen

- groei bevolking

- verandering klimaat

Gevolg:

- voldoende voedsel

- reden tot blijven = sedentair

- ontstaan van dorpen

Mesopotamië

• Rivieren zorgen voor vruchtbaar land
• Landbouw en veeteelt
• Sedentair
• Onderlinge verschillen
• Voedselvoorraad
• Natuurreligie 
• Hierdoor ontstaat stedelijke gemeenschap

Stadsmuur --> verdedigen

Tempel --> vereren god + offers brengen

Schepen --> handel

Landbouw 

Schrift 

Mesopotamië

- spijkerschrift

Egypte

- hiërogliefenschrift 

Reden --> wetten, regels, afspraken, overeenkomsten opschrijven

Aan de slag

Opdracht 1 t/m 5 van tijdvak 1

Mesopotamië

Staat = stad met omgeving

Stadstaat = kleine staat

Vorst: macht van god

Ambtenaren: schreven wetten en regels + controleren

Soldaten: vechten om staat te verdedigen + macht vorst handhaven

Priesters: werken in tempels

Rijk in Mesopotamië

• = meerdere stadstaten veroverd 
• Koning Sargon is voorbeeld 

Babyloniërs

• Rond 1900 v.Chr. Babyloniërs 300 jaar lang de baas in Mesopotamië 
• Vorst Hammurabi: monument met wetten, minder willekeur
• 600 v.Chr. opnieuw groot rijk gesticht: Mesopotamië + Syrië + Palestina
• Babylon opnieuw opbouwen: tempeltoren, paleizen en stadspoorten

Babyloniërs

• Verovering Jeruzalem: hoofdstad van de Joden 
• Joden als gevangene naar Babylon --> Babylonische ballingschap

Induscultuur

• Weten weinig van Induscultuur --> schrift is nooit ontcijferd
• Huizen wel inzichtelijk, politiek niet
• Landbouw en handel (ruilhandel)
• Weinig oorlog --> geen verdedigingsmuren

https://schooltv.nl/video-item/het-verhaal-van-nederland-in-de-klas-jagers-en-boeren  

Opdracht 8, 9, 11, 14 en 19 van tijdvak 1

Grieken & Romeinen

• Tientallen kleine staten
  
•  Kleine Griekse landjes = stadstaten
• Autarkisch 

Griekse stadstaten

Athene:

- Haven

- Lange muren --> veiligheid

- Stad op heuvel --> verdediging

• Agora = grote plein
• Burcht op heuvel
• Tempel voor godin Athena
• Ontmoetingsplek inwoners

Griekse stadstaten

Verschillende stadstaten, maar gevoel van eenheid:

- Griekse taal

- Griekse goden

- Griekse heldenverhalen

Maar geen vorst die over alle Grieken heerste, want 

over land reizen moeilijk, dus geen één regering

Aan de slag: 

begrippen uitwerken + 4, 5 en 6 van tijdvak 2

Politiek bij Grieken

• Mesopotamië en Egypte = macht van goden  /  bij Grieken macht niet van goden
• Burgers zelf konden beslissen over het bestuur van hun stadstaat 
• Elke stadstaat had dus zijn eigen bestuur, geen gezamenlijk bestuur over alle stadstaten

Politiek bij de Grieken

• Tiran = alleenheerser, trekt zich niets aan van burgers
• Monarchie = één man de macht, maar denkt aan burgers
• Aristocratie = 'de besten' (edelen) hebben de macht, want niet iedereen had verstand van politiek
• Democratie = een regering door het volk

Afbeelding: 2 vrienden vermoorden tiran, krijgen 

standbeelden om te laten zien dat de vrienden

symbool staan voor democratie 

Politiek bij de Grieken

• Democratie in Athene
• Griekenland = directe democratie
• Nederland = indirecte democratie
• Volksvergadering
• Alleen Atheense mannen
• Schervengericht  

Politiek bij de Grieken

Perikles

- Atheense politicus

- Volksvergadering goed overtuigen --> macht 

- Redevoering tijdens oorlog Athene vs Sparta --> niet voor niets gestorven

146 v.Chr. Griekse stadstaten veroverd door de Romeinen

Maken opdracht 7 t/m 12 

Bladzijde 33

https://video.scholieren.com/video/de-griekse-stadstaat-en-filosofen 

Politiek bij de Romeinen

• 750 v.Chr. Rome gesticht als stadstaat
• Koning = monarchie
• 500 v.Chr. koning afgezet --> Romeinen (senatoren) namen de macht over 
• 500 v.Chr. Rome is een republiek = 'iets van iedereen' --> staat van de burgers, maar senatoren waren de baas
• 27 v.Chr. Rome geen republiek meer --> monarchie 

Politiek bij de Romeinen

• Wél eerlijke rechtspraak
• Wetten gebruiken = voorkomen van willekeur
• Rechter beslist niet alleen --> aanklager en advocaat --> beide kanten van het verhaal --> beslissen wie er gelijk had

• Taak aanklager = iemand die in een rechtszaak iemand anders ergens van beschuldigt
• Taak advocaat = Komt in een rechtszaak op voor de aanklager

Verschil Grieken en Romeinen

• Romeinen veroverden groot rijk
• Vele oorlogen --> generaals populair worden 
• Soldaten trouw aan generaal i.p.v. de staat 
• Ontstaan burgeroorlogen = partij generaals vs partij senatoren

Julius Caesar

• Generaal
• Jarenlange oorlog
• Vele veroveringen --> leger deed alles
• Republiek afgeschaft --> alleenheerser 
• Senatoren niet blij --> Caesar vermoord
• Opnieuw burgeroorlogen

Augustus

• Geadopteerde zoon Caesar
• Maakte einde aan burgeroorlogen 
• Vrede hersteld --> periode van rust
• De eerste Romeinse keizer
• Na Augustus nog honderden romeinse keizers geregeerd
• 476 n.Chr. laatste keizer afgezet

Verder met: opdracht 7 t/m 12, bladzijde 33

Klaar? Opdracht 15, 16 en 17 van tijdvak 2

bladzijde 36

https://video.scholieren.com/video/val-romeinse-rijk 

https://schooltv.nl/video-item/het-verhaal-van-nederland-in-de-klas-romeinen-en-bataven