5.5: Milieu of Genotype?

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

5.5: Milieu of Genotype?

Programma

• Leerdoelen
• Bibliotheek-tijd
• Verwerken
  

Leerdoelen begrippen 5.5 

• Je leert welke methoden er worden gebruikt om de genetische eigenschappen aan te passen.
• Je leert hoe stoffen buiten het DNA de genetische eigenschappen kunnen beïnvloeden
• je leert wat het nature - nurture debat is.

nature, nurture, tweelingonderzoek, klassieke veredeling, genetische modificatie, transgene organismen, vector, gentherapie, epigenetica, methylgroep, epigenetische code

Bibliotheek-tijd

Lezen bladzijde 179-181
Bestudeer bron 23 en 24

Nature/ nurture

Men is in de biologie, nieuwsgierig naar de oorzaak van eigenschappen:

• nature (genotype)

of

• nurture (milieu/ opvoeding).

Tweelingenonderzoek

Laten zien in hoeverre eigenschappen:

• erfelijk zijn of 
• door het milieu bepaald worden blijkt vaak uit tweelingonderzoeken.
  

Eeneiïge tweelingen:

• hetzelfde DNA 
• niet altijd hetzelfde milieu.
• Welke eigenschappen verschillen?

Genen beïnvloeden

Klassieke veredeling:

• Planten/ dieren met gunstige combinatie van allelen kruisen (bij dieren heet dat fokken)

Genetische modificatie:

• DNA van een organisme inbrengen in het DNA van een ander organisme: transgene organismen.

Vind jij dat genetische modificatie mag?

1. ja
2. Nee
3. Weet ik niet

GMO's

Genetically Modified Organisms:

• genetische gemodificeerde organismen. Organismen waar lichaamsvreemd DNA / RNA in is gebracht. Bijvoorbeeld mais/ soja/ bacteriën 
• doel is ze betere eigenschappen te geven dan het origineel.
• Veel ethische kwesties.

Gentherapie

Wat:

• cellen genetisch aanpassen

Doel:

• om een ziekte met een genetische oorzaak te genezen.

Voorbeeld:

• de COVID 19 prikken: viraal RNA inbrengen en menselijke cel Virus eiwit laten maken.
• CRISPR-CAS: met behulp van techniek uit bacteriën genen in de mens aanpassen
• genetisch gemodificeerde bacteriën: menselijk DNA voor insuline inbrengen in bacterie die gaat dan insuline maken

Gentherapie

Oude methode: 

• Gebruikt virussen (vector) om nieuwe stukken DNA in de celkern te brengen van stamcellen.
• Stamcellen worden teruggeplaatst en zijn de bron van gezonde cellen.
• Is niet erg precies. Kan dus fout gaan.

Genetisch modificatie

Vind jij dat genetische modificatie mag?

1. Ja
2. Nee
3. Weet ik niet

Epigenetica

Het verschil in eigenschappen:

• te maken met de aanwezigheid van genen
• en of deze genen aan of uit staan.
• Aan het DNA vast zitten allerlei stoffen die de activiteit van genen beïnvloeden. Methylgroepen

Hoe kunnen genetische eigenschappen veranderen zonder dat de genetische code is gewijzigd?

Epigenetica

• het binden van methylgroepen (-CH3 groepen) aan het DNA zorgt voor uitschakeling van een gen.
• De hoeveelheid methylgroepen kan worden beïnvloed door omgeving (bijvoorbeeld voedsel).
• Deze epigenetische code is ook overerfbaar. Daardoor kan de omgeving van je ouders/ grootouders jouw eigenschappen bepalen.

Nature-Nurture debat

• Onderzoek naar bijdrage genotype en milieu op je eigenschappen.
  
• Tweelingenonderzoek ideaal, maar ethisch??
• Kijk een stukje (voor zover jij zelf wil) van het filmpje op de volgende slide, als voorbeeld van wat volgens mij niet door de beugel kan.
  

Leerdoelen begrippen 5.5 

• Je leert hoe onderzocht wordt welke eigenschappen genetisch worden bepaald en welke door het milieu. 
• Je leert welke methoden er worden gebruikt om de genetische eigenschappen aan te passen.
• Je leert hoe stoffen buiten het DNA de genetische eigenschappen kunnen beïnvloeden

nature, nurture, tweelingonderzoek, klassieke veredeling, genetische modificatie, transgene organismen, vector, gentherapie, epigenetica, methylgroep, epigenetische code

Huiswerk

• maak van bs 5.5 opdracht 1 t/m 11 
• Kies daarbij je eigen differentiatie route
• maak een Cornellsamenvatting van bs 5.5

Genetische modificatie

• Het heeft grote voordelen, maar kan ook nadelen met zich meebrengen.
  
• Een genetich gemodificeerd organisme is een transgeen organisme.
  
• Een toepassing van genetische modificatie is gentherapie.
  

Verwerken

• Ga naar de planner op It's Learning en maak de opdrachten bij de les: Erfelijkheid buitenspel? (Paragraaf 5.5).
  -> Basis: in ieder geval
  -> Extra hulp: als je denkt de leerdoelen nog niet te beheersen.
  -> Verdieping: bij uitdaging of ter oefening van toets/examenvragen.
  
• Kijk de gemaakte opdrachten ook na. De antwoorden staan onder bronnen (hoofdstuk 5).

Leerdoelen

1. Je kunt uitleggen wat genetische modificatie, transgeen en gentherapie is.

2. Je kunt uitleggen wat het nature-nurture debat inhoudt.