Erfelijkheid

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Hoofdstuk 5 Erfelijkheid

5.1, 5.2, 5.3, 5.4, 5.8, 5.9 & Boekje

Erfelijkheid

5.1 Genotype en fenotype

• Fenotype = Alle zichtbare eigenschappen. De eigenschappen komen tot stand door het genotype en het milieu.
  
• De informatie voor je erfelijke eigenschappen liggen in je celkernen.
• Het DNA bevat alle informatie voor je erfelijke eigenschappen.
• Elke celkern van ons lichaam bevat 46 chromosomen. In lichaamscellen komen die in paren voor
• In de geslachtscellen komen de chromosomen niet in paren  voor, dus enkelvoudig

Hoe komt het fenotype tot stand?

1. genotype en het milieu
2. DNA
3. uiterlijk
4. chromosomen

Na gewone celdeling, komen de chromosomen dan in paren voor of enkelvoudig?

1. Enkelvoudig
2. Paren

5.2 Chromosomen 

• Gen = een deel van een chromosoom die de informatie van één erfelijke eigenschap bevat.
• De plaats waar een gen in het chromosoom te vinden is heet een locus
• Elk gen heeft een tweeling gen op het andere chromosoom van dat paar.
• Een allel is de informatie die op een gen kan liggen
• Niet alle allelen komen tot uiting in het fenotype
• Het dominante allel overheerst het recessieve allel
  
• Iemand is homozygoot voor een bepaalde eigenschap als hij twee dezelfde allelen daarvoor heeft
• Iemand is heterozygoot wanneer de allelen van het gen niet hetzelfde zijn
• Lichaamscellen--> genen in paren
• Geslachtscellen--> genen in enkelvoud

Iemand heeft twee verschillende genen voor een eigenschap. Deze persoon is … voor de eigenschap.

1. Heterozygoot
2. Homozygoot
3. Recessief
4. Dominant

- mens heeft 46 chromosomen in de lichaamscellen

- lichaamscellen: 23 paren chromosomen

- geslachtscellen: 23 chromosomen (enkelvoudig)

- XX = vrouw

- XY= man

- Van elk chromosomenpaar is 1 chromosoom afkomstig van vader en de ander van moeder

Meiose 

- aanmaak van geslachtscellen (zaadcellen en eicellen)

- elke geslachtscel krijgt 1 chromosoom van elk chromosomenpaar, zorgt voor variatie

Welke geslachtschromosomen horen bij de man?

1. XY
2. XX
3. YY

 Geslachtelijke voortplanting

• Genenpaar geeft informatie over eigenschap aan
• In lichaamscel genenpaar, in geslachtscel slechts een gen
• In zaadcellen en eicellen verschillende genotype
• Versmelten van geslachtscellen --> ontstaan organisme
• Oneindige combinaties in fenoypes en genotypes

5.3 Genen en allelen

- Chromosomen bestaan uit DNA

- DNA is opgebouwd uit basen:

A - T

C - G
- De kleur, vorm en werking van je lichaam worden vooral geregeld door eiwitten. Genen bevatten de informatie voor het maken van eiwitten. 

Welke base wordt gekoppeld aan base T?

1. T
2. A
3. C
4. G

Welke stof wordt er gemaakt in je lichaam door het aflezen van de baseparen? Wat regelen deze stoffen?

Mutaties

• Mutatie= plotselinge  verandering in genotype
• Cellen zijn dan gemuteerd 
• Lichaamscel --> niet erg
• Geslachtscel --> erge gevolgen (bijv. op nakomeling)
• Mutatie te zien in fenotype: mutant
• Bloodstelling aan bepaalde stralingen of chemische stoffen --> mutagene invloeden
• Ongeremd delen --> gezwel of tumor
• Weefsel niet verstoren: goedaardig
• Weefsel wel verstoren: kwaadaardig
• Uitzaaien wordt metastase genoemd

Mutagene invloeden

Mutant

Mutagene invlloeden

Metastase

Gemuteerde cellen

Mutatie die te zien is in het fenotype

De bloodstelling aan bepaalde stralingen of chemische stoffen

Uitzaaiing cellen

Plotselingen verandering in het genotype

Transcriptie

DNA-sequentie van een gen bevat het recept voor het maken van een eiwit

Eiwitsynthese: Maken van een eiwit in de cel

Transcriptie: DNA-sequentie van een gen wordt afgelezen en gekopieerd

RNA: zo wordt het gekopieerde stukje DNA genoemd

Van RNA wordt het eiwit gemaakt

Genetische variatie

Tijdens het kopiëren van DNA ontstaan regelmatig fouten.

Door geslachtelijke voortplanting en spontane mutaties ontstaat variatie in genotypen en fenotypen binnen een soort.

Kanker

- Ergens in het lichaam gaat een cel zich ongeremd delen, vaak een oorzaak door mutagene invloeden

- kwaadaardig: groeit snel en verstoord andere weefsels

- Goedaardig: Groeit langzaam en verstoort geen omringende weefsels

- Metastase: Uitzaaiing 

Leren

Naast deze lessonup moet je ook het boek goed leren. 

5.1 5.2 5.3 5.4 

Bekijk gemaakte opdrachten, bestudeer de plaatjes en lees de tekst goed.