Bespreking mavo examen 2023 tijdvak 2

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Bespreking mavo examen 

BIOLOGIE

2023 tijdvak 2

Hoe gebruik je deze presentatie?

1) Maak het mavo examen biologie 2023 tijdvak 2

2) Kijk de vragen kritisch na met deze presentatie.

3) Via deze link kun je je cijfer berekenen aan de hand van je behaalde punten.

Kleurcodes

Vragen staan in het blauw

Uitleg staat in het zwart

Antwoorden staan in het rood

52 vragen 66 punten

Meerkeuzevragen:

Schrijf alleen de hoofdletter van het goede antwoord op.

Er is sprake van normale situaties en gezonde organismen, tenzij anders vermeld. 

Vraag 1 (1p)

Asha, de hond van Michel, heeft chocolade-eitjes opgegeten. Michel brengt Asha meteen naar de dierenarts. De dierenarts heeft een middel om de peristaltische bewegingen in een deel van Asha’s verteringskanaal om te keren.

Leg uit hoe een omkering van de richting van de peristaltische bewegingen kan vóórkomen dat Asha ziek wordt. 

Over welk deel van het verteringskanaal gaat het?

In de tekst konden we lezen dat een hond misselijk kan worden en koorts en hartstilstand kan krijgen. Dan moet dus de schadelijke stof theobromine al in het bloed zijn. Je wil dat juist voorkomen. Dus wat wil je dat de hond gaat doen?

--> braken, de boel uitspugen dus!

Het gaat dus om de MAAG !

Uit de uitleg moet blijken dat

de hond (Asha) dan de eitjes/chocolade gaat uitbraken (waardoor er minder/geen theobromine in haar bloed terechtkomt). 

Vraag 2 (2p)

De chocolade zit al in de dunne darm van Asha.

Daar wordt theobromine opgenomen in het bloed.

Vervolgens stroomt dat bloed via de kortste weg

naar het hart.

Op de uitwerkbijlage staan drie organen in een tabel.

Kruis voor elk orgaan aan of theobromine door dit orgaan

komt via de kortste weg van de dunne darm naar het hart.  

Visualiseer de route:

Vanuit de dunne darm gaat het via de poortader naar de lever, daarna via de leverader naar de onderste holle ader waarna het bloed 2x door het hart gaat. Daarna gaat het bloed verder via de aorta naar alle organen en via de nierslagader komt het bij de nieren.

Maar ! De vraag is: via de korste weg van de dunne darm naar het hart!

Dit is kennis!

Vraag 2 (2p)

De chocolade zit al in de dunne darm van Asha. Daar wordt theobromine opgenomen in het bloed.

Vervolgens stroomt dat bloed via de kortste weg naar het hart.

Op de uitwerkbijlage staan drie organen in een tabel. Kruis voor elk orgaan aan of theobromine door dit orgaan komt via de kortste weg van de dunne darm naar het hart.  

Vraag 3 (1p)

Hond Asha weegt 25 kilo. Ze heeft 15 eitjes van pure chocolade opgegeten. Elk chocolade-eitje weegt 8 g.

Welk type klachten gaat Asha krijgen volgens de informatie in de tabel? 

In de tabel kun je zien dat een hond van 25 kilo klachten krijgt

bij het eten van minimaal 50 g pure chocolade.

15 x 8 = 120 gram

Dat zijn dan ernstige klachten.

Vraag 4 (1p)

Hoeveel Y-chromosomen bevat de

celkern van een cel uit het

wangslijmvlies van een man? 

1 Y-chromosoom !

Dit is kennis!

Een wangslijmvliescel is een lichaamscel, dus diploïd: de chromosomen komen in paren voor!

Het geslachtschromosoompaar van een man bestaat uit een X en een Y.

Vraag 5 (1p) 

Het Y-chromosoom van persoon 1 is hetzelfde

Y-chromosoom als dat van persoon 3. 

Het Y-chromosoom van persoon 2 is hetzelfde

Y-chromosoom als dat van persoon 4. 

Een vader geeft de X aan zijn dochters!

En de Y aan zijn zonen!

Vraag 5 (1p) 

Hebben de erfelijke ziekte die op chromosoom nr. 11 ligt en recessief wordt overgeërfd. Vul het genotype van de rest van de stamboom in.

Vraag 6 (2p)

Netvlies

adequate prikkel is (felgekleurd) licht

Geurslijmvlies

adequate prikkel is geur (van de poffertjes)

Dit is kennis! + info uit de tekst

Vraag 7 (1p): C

Dit is kennis!

Wat heb je geleerd over het oor?

P= trommelvlies.

Q= hamer/aambeeld/stijgbeugel (de gehoorbeentjes) - deze nemen tillingen van het trommelvlies over.

R= evenwichtsorgaan met daarbij de  halfcirkelvormige kanalen - gevuld met vloeistof en nemen trillingen van gehoorbeentjes over. Registreren bewegingen die het hoofd maakt in 2 dimensies.

S= slakkenhuis - zet trillingen om naar elektrisch signaal.

Vraag 8 (1p): B

Een deel van de achtbaan gaat door een hal die bijna donker is.

In de hal ziet Demi alleen nog vaag de omtrek van de mensen in het

wagentje voor haar.

In het netvlies zitten verschillende typen zintuigcellen.

De activiteiten van deze zintuigcellen worden met elkaar vergeleken.

Welke beschrijving geldt in een donkere ruimte?

A   De kegeltjes maken de meeste impulsen.

B   De staafjes maken de meeste impulsen.

C   De kegeltjes en de staafjes maken evenveel impulsen. 

Dit is kennis!

Kegeltjes	Staafjes
Liggen in de gele vlek	Liggen buiten de gele vlek
Scherp zien	Contrasten zien - bewegende beelden
Kleur	Grijstinten
Werken bij veel licht	Schemer/donker - zijn erg gevoelig

Vraag 9 (1p): D

Demi is misselijk geworden door de achtbaan. Het braakcentrum in haar

hersenstam stuurt impulsen naar de spieren van haar maag. De

maagspieren knijpen zich daarna samen.

Door welke typen zenuwcellen worden deze impulsen van

de hersenstam naar de maag geleid?

A   door schakelcellen

B   door bewegingszenuwcellen

C   door gevoelszenuwcellen

D   door schakelcellen en bewegingszenuwcellen

E   door schakelcellen en gevoelszenuwcellen

F   door gevoelszenuwcellen en bewegingszenuwcellen 

Dit is kennis!

Het centrale zenuwstelsel (CZS) bestaat uit: grote hersenen, kleine hersenen, hersenstam en ruggenmerg.

Vraag 10 (1p)

Is de informatie van de verloskundige voldoende

om te bepalen of de tweeling van Karin eeneiig

of twee-eiig is? Leg je antwoord uit. 

nee (de informatie is niet voldoende), 

met een uitleg waaruit blijkt dat het

niet hebben van gezamenlijke vruchtvliezen bij eeneiige en bij twee-eiige tweelingen vóórkomt / 

dat zowel de tweelingen uit groep 1 als die uit groep 4 geen vruchtvliezen delen 

Vraag 11 (1p) 

Op de uitwerkbijlage staat een tabel.

Noteer in de tabel hoeveel zaadcellen nodig zijn voor een

bevruchting die tot een eeneiige tweeling leidt, en hoeveel

zaadcellen nodig zijn voor een bevruchting die tot een

twee-eiige tweeling leidt. 

eeneiig = 1 eicel + 1 zaadcel, die zich in de eileider splitsen tot twee embryo's

twee-eiig = 2 eicellen + 2 zaadcellen, zoals een broer en zus die op hetzelfde moment geboren worden.

Dit is kennis!

Vraag 12 (1p): A

Dit is kennis!

Q = eierstok

P = eileider

R = baarmoeder

Na de eisprong leeft de eicel nog 24 uur. Zaadcellen leven 2-3 dagen. De "reis" naar de baarmoeder duurt 5-6 dagen. De bevruchting vindt dus ALTIJD plaats in de eileider!!

Vraag 13 (1p)

Karin bevalt van twee meisjes. Ze praat met haar man Ronald over de

baby’s. Op de uitwerkbijlage staan twee uitspraken van Karin en Ronald.

Kruis voor elke uitspraak aan of deze juist of onjuist is. 

Dit is kennis!

Twee meisjes kunnen dus ook een twee-eiige tweeling zijn!

Vraag 14 (2p) 

Trek uit elke proef een conclusie.

Schrijf je antwoord zo op:

Conclusie uit experiment A: .........................................

Conclusie uit experiment B: ......................................... 

voorbeelden van juiste conclusies:

(Conclusie uit experiment A:) De vrouwtjes paren de tweede keer liever

met een ander mannetje dan met hetzelfde mannetje.

(Conclusie uit experiment B:) Na 48 uur hebben de vrouwtjes geen

voorkeur meer voor een bepaald mannetje. 

Vraag 15 (2p)

Maak op de uitwerkbijlage een staafdiagram van de gegevens uit de tabel. 

• De verticale as is juist ingedeeld en benoemd, er is een aparte

legenda of de staven zijn in het diagram benoemd  = 1pt

• Vier staven zijn op de juiste manier getekend   = 1pt 

Vraag 16 (1p)

Een van de ziekten waartegen kinderen worden gevaccineerd, is de bof.

Leg uit hoe de vaccinatie ervoor zorgt dat kinderen immuun worden

voor de bof. 

Dit is kennis!

Uit de uitleg moet blijken dat

het lichaam antistoffen / geheugencellen

(tegen de ziekteverwekker van de bof) gaat maken. 

Vraag 17 (1p): A

Veel kinderen huilen omdat de prik pijn doet.

In welk onderdeel van het centraal zenuwstelsel vindt de bewustwording van de pijn plaats?

A   in de grote hersenen

B   in de hersenstam

C   in de kleine hersenen

D   in het ruggenmerg 

Dit is kennis!

Vraag 18 (1p): B

Artsen willen onderzoeken of de waarneming van pijn beïnvloed kan worden door het drinken van water met suiker. Ze verdelen kinderen die voor een vaccinatie komen, in twee groepen. De artsen geven één groep kinderen vlak voor de vaccinatie water met suiker te drinken.

Wat geven de artsen aan de kinderen van de andere groep?

A   vruchtensap

B   water

C   water met suiker

D   water met zout 

Dit is toepassen

Bij een controle groep (blanco) doe je hetzelfde of geef je hetzelfde behalve waar het om draait of de werkzame stof, in dit geval suiker. De rest blijft gelijk. En dus geef je alleen water! Ander voeg je weer een variabele toe.

Vraag 19 (1p): C

Glucose uit het suikerwater wordt opgenomen in het bloed. Het glucoserijke bloed stroomt via een ader naar de rechterboezem van het hart.

In welke volgorde stroomt het glucoserijke bloed vervolgens door het hart en de longen?

A   rechterboezem-->linkerboezem-->longen-->linkerkamer-->rechterkamer

B   rechterboezem-->linkerboezem-->longen-->rechterkamer-->linkerkamer

C   rechterboezem-->rechterkamer-->longen-->linkerboezem-->linkerkamer

D   rechterboezem-->rechterkamer-->longen-->linkerkamer-->linkerboezem 

Dit is kennis met toepassen!

Leer de volgorde van de bloedstroom uit je hoofd!

Vraag 20 (1p): C

Geslachtelijk =

mannelijke en vrouwelijke planten

Ongeslachtelijk =

Groei van nieuwe planten uit de worteldelen.

Vraag 21 (2p)

Behoort de brandnetel tot insectenbestuivers of windbestuivers?

Leg je antwoord uit. 

• windbestuivers 1pt
• bloemen zijn onopvallend en klein / er valt veel stuifmeel uit 1pt

De aanwijzing haal je uit de tekst:

de bloemen zijn klein, groen en onopvallend en er valt veel stuifmeel uit.

De tekst goed lezen!

Vraag 22 (1p)

brandnetel -->kleine vos --> koolmees

Opmerking

Als de kandidaat brandnetel -->rups -->vogel

noteert, hiervoor een scorepunt toekennen. 

Vraag 23 (1p)

Het leggen van de eitjes aan de onderkant van het blad verhoogt de overlevingskans voor de eitjes.

Leg uit dat de overlevingskans hierdoor wordt verhoogd. 

voorbeelden van een juiste uitleg:

• De eitjes aan de onderkant van het blad vallen niet op waardoor ze minder vaak opgegeten worden.

• De eitjes aan de onderkant van het blad worden niet blootgesteld aan het zonlicht waardoor ze minder snel uitdrogen. 

Dit is inzicht!

Vraag 24 (1p): A

De gevangen rupsen worden gevoerd aan de jongen van de koolmees. Rupsen bevatten vooral bouwstoffen die nodig zijn voor de groei en ontwikkeling van de jonge koolmees.

Welke stoffen zijn dat?

A   eiwitten

B   koolhydraten

C   mineralen

D   vetten 

Dit is kennis!

Alle genoemde stoffen zijn bouwstoffen. 

Maar eiwitten zijn het meest belangrijk omdat alle cellen opgebouwd zijn uit eiwitten!

bij vraag 24 moet altijd 1 scorepunt worden toegekend, ongeacht of er wel of geen antwoord gegeven is, en ongeacht het gegeven antwoord.

Toelichting:

De vraagstelling maakt dat meerdere antwoordopties mogelijk zijn. 

Vraag 25 (1p)

De vlinders voeden zich met nectar uit bloemen van de vlinderstruik.

Welk voordeel heeft de vlinderstruik van dit bezoek van de vlinders? 

Uit het antwoord moet blijken dat de (bloemen van de) vlinderstruik tijdens het bezoek van de vlinders bestoven worden / het stuifmeel van de vlinderstruik verspreid wordt. 

Vraag 26 (1p): D

Het genotype is het DNA in de celkern dat alle erfelijke informatie bevat. Deze ligt vast op moment van bevruchting en verandert dus niet meer. 

Dit is kennis!

Vraag 27 (2p) 

Nitraat is een minerale voedingsstof die opgenomen wordt door planten.

Bij een gebrek aan deze stof kleuren de bladeren van de brandnetel geel.

Leg uit welke invloed gele bladeren hebben op de groei van de brandnetel. 

Het antwoord moet het inzicht bevatten waaruit blijkt dat planten met gele bladeren

• geen bladgroenkorrels bevatten / geen energie uit zonlicht kunnen winnen / niet aan fotosynthese kunnen doen 1pt

• waardoor ze minder / niet groeien 1pt 

Dit is kennis met inzicht!

Vraag jezelf af: hoe groeien planten? Door fotosynthese!

Vraag jezelf dan af: wat is er nodig voor fotosynthese? Bladgroenkorrels! Dus groene bladeren!

Vraag 28 (1p): A

Stamcellen worden gevormd in het rode beenmerg, dus in de botten (opperarmbeen, dijbeen, ribben en heupbeenderen)

Dit is kennis!

Vraag 29 (2p)

Op de uitwerkbijlage staat een tabel met verschillende bloeddeeltjes.

Kruis voor elk bloeddeeltje de juiste functie aan. 

Dit is kennis!

Vraag 30 (1p): B

Witte bloedcellen hebben 46 chromosomen.

Hoeveel chromosomen bevat de stamcel waaruit bloedcellen ontstaan?

A   23

B   46

C   92 

Stamcellen zijn lichaamscellen waar de chromosomen ook in paren voorkomen (diploïd), dus 46 chromosomen.

Dit is inzicht!

Vraag 31 (1p)

Welk soort medicijn bestrijdt bacteriële infecties?

Antibiotica ! 

Dit is kennis!

Vraag 32 (2p)

Door de stamcel-transplantatie wordt de bloedgroep van de ontvanger gelijk aan de bloedgroep van de donor.

Leg met behulp van de informatie uit hoe dit komt. 

Uit het antwoord moet blijken dat:

• nieuwe bloedcellen ontstaan uit stamcellen van de donor 1

• dus hebben de bloedcellen dezelfde eigenschappen als die van de donor 1 

Dit is inzicht!

Vraag 33 (1p): B

Soms worden bloeddeeltjes die zijn gemaakt door de donorstamcellen afgebroken door antistoffen uit het ABO bloedgroepensysteem die nog aanwezig zijn bij de ontvanger.

Welke bloeddeeltjes worden dan afgebroken door antistoffen van de ontvanger?

A   bloedplaatjes

B   rode bloedcellen

C   witte bloedcellen 

In de vraag staat "antistoffen uit het ABO bloedgroepensysteem". Dat is gelijk je aanwijzing dat het om rode bloedcellen gaat!

Dit is goed lezen en logisch nadenken!

Vraag 34 (2p)

Het menselijk lichaam ziet medicijnen als gifstoffen die afgebroken moeten worden.

Welk orgaan zorgt voor afbraak van medicijnen? En welk orgaan verwijdert medicijnresten uit het bloed?

Schrijf je antwoord zo op:

afbraak van medicijnen: ............lever....

medicijnresten verwijderen: ..........nieren....

Dit is kennis!

Vraag 35 (1p)

Resten van pijnstillers in het water veroorzaken ‘weefselschade aan kieuwen bij vissen’.

Leg uit wat een weefsel is. 

Een groep cellen met dezelfde vorm of functie.

Dit is kennis!

Vraag 36 (1p)

Bij welk orgaanstelsel horen de kieuwen?

 Ademhalingsstelsel

Dit is kennis!

Vraag 37 (1p)

Als er resten van een middel tegen hoge bloeddruk in het oppervlaktewater terechtkomen, kan dat bij vissen afwijkend paringsgedrag veroorzaken. Paringsgedrag is een voorbeeld van voortplantingsgedrag.

Geef nog een voorbeeld van voortplantingsgedrag. 

Baltsgedrag of broedzorg

Dit is kennis!

Vraag 38 (2p)

Q    1pt

Door de kleiner wordende

regenboogforelpopulatie er steeds meer garnalen opgroeien die zich

voeden met plankton waardoor de planktonpopulatie steeds kleiner

wordt  1pt

plankton --> garnalen --> regenboogforel

Vraag 39 (1p)

Vraag 40 (1p): A

Medicijnresten hebben ook invloed op eencellige organismen zoals bacteriën en groene algen. Een onderzoeker bekijkt eencellige algen en bacteriën onder de microscoop. De algen hebben behalve de groene kleur nog een onderscheidend kenmerk.

Welk kenmerk heeft een eencellige alg wel, maar een bacterie niet?

A   celkern

B   celmembraan

C   celwand

D   cytoplasma 

Dit is kennis!

Vraag 41 (2p)

Vraag 42 (2p)

Rik, de broer van Jorrit, is heterozygoot

voor de eigenschap albinisme.

Jessica is zwanger van Rik. In haar familie

komt het gen voor albinisme niet voor.

Op de uitwerkbijlage staat een kruisingsschema.

Vul het schema in en noteer de kans dat

het kind van Rik en Jessica ook heterozygoot

is voor de eigenschap albinisme.

Vraag 43 (1p): B

De cellen die pigment maken

heten pigmentcellen en zitten

in de kiemlaag.

De opperhuid bestaat uit de

hoornlaag (P) en de kiemlaag (Q).

Dit is kennis!

Vraag 44 (1p)

Dit is kennis!

Deel Q = iris

De iris heet ook wel regenboogvlies en geeft jouw ogen de kleur.

Vraag 45 (2p)

ET en LG

"Eet gras" en 

"Ligt op het gras" bevat geen interactie met een soortgenoot.

Bij de andere gedragselementen staat steeds de tekst: "andere koeien".

Vraag 46 (1p): B

Hoe wordt tabel 2 bij een gedragsonderzoek genoemd?

A   ethogram

B   protocol

C   practicum

Dit is kennis!

Vraag 47 (2p)

Hoeveel procent van de tijd besteedt Lily21 aan liggen op gras?

Leg je antwoord uit met een berekening.

Dit is een vaardigheid

Het gaat dus om LG; ligt op gras:  

"liggen op stro" moet "liggen op gras" worden.

• totaal aantal observaties is 30x; waarvan LG geobserveerd: 9x     = 1pt

• aandeel LG t.o.v. totaal = 9/30 x 100% = 30%                                       = 1pt 

Opmerkingen

0,3 0,30 en 30% goed rekenen; 0,3% fout rekenen

Bij een juiste berekening met verkeerde waardes van het aantal observaties, 1 scorepunt toekennen.

Vraag 48 (1p)

Zal Lily21 bevrucht raken als Teun bij Lily21

direct na de observatie kunstmatige inseminatie

toepast? Leg je antwoord uit met behulp van de

informatie. 

Dit is toepassen!

nee,

met een uitleg waaruit blijkt dat Lilly21 nog in fase 1 zit / nog geen sta-reflex vertoont 

Vraag 49 (1p): A

Bij de keuze voor sperma let Teun ook op de vachtkleur van de stier. De koeien van Teun zijn roodbont, maar hij wil roodbonte en zwartbonte kalfjes krijgen. Roodbont is recessief en zwartbont is dominant.

Is het mogelijk dat de koeien van Teun zwartbonte en roodbonte kalfjes krijgen, en zo ja, welk sperma met welk genotype voor vachtkleur kan daarvoor zorgen?

A   Ja, dat is mogelijk met het sperma van een heterozygote stier.

B   Ja, dat is mogelijk met sperma van een homozygoot dominante stier.

C   Ja, dat is mogelijk met sperma van een homozygoot recessieve stier.

D   Nee, dat is onmogelijk. 

Dit is kennis!

Vraag 50 (1p)

Dit is kennis!

 baarmoeder/baarmoedermond 

Vraag 51 (1p): C

Dit is kennis!

Vraag 52 (1p): D

Het is belangrijk dat een pasgeboren kalfje moedermelk drinkt.

Moedermelk bevat antistoffen die het kalfje immuun maakt voor bepaalde

ziekten.

Welke immunisatie vindt plaats doordat het kalfje moedermelk drinkt?

A    actieve immunisatie

B    auto-immunisatie

C    kunstmatige immunisatie

D    passieve immunisatie 

Dit is kennis!

66pt totaal en N-term was N=1,2
cijfer = (pt/66)x9+1,2

Mijn cijfer is lager dan 5,5

Mijn cijfer ligt tussen 5,5 en 6,0

Mijn cijfer ligt tussen 6,0 en 6,5

Mijn cijfer ligt tussen 6,5 en 7,0

Mijn cijfer ligt boven de 7,0 !