Verlichting en ancien regime

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Van absolutisme naar

Verlichting

1650-1789

www.nu.nl

Breng de woorden van geert Wilders in verband met absolutisme en verlichting

 Wat is Verlichting? > 'Durf te denken' (Kant, 1724-1804)

• Komt voort uit de wetenschappelijke revolutie >  
• Kennis van klassieke inzichten +
• nieuwe inzichten door
• kennis op grond van zintuiglijke waarneming:
• empirisme
• Maar: in hoeverre zijn onze zintuigen te vertrouwen? >>>>

7.1 De Verlichting (1650 -1789)

• Hoofdvraag: Welke ideeën ontstonden tijdens de Verlichting over de ideale samenleving?
• Kenmerkende aspecten:
• 23. Het streven van vorsten naar absolute macht
• 26. Wetenschappelijke revolutie
• 27. Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de   samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.
• 28. Voortbestaan van 'ancien régime' met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse, verlichte wijze vorm geven (verlicht absolutisme)

Wat hoort niet bij de Verlichting?

1. Godsdienstvrijheid
2. De encyclopedie
3. Ontdekking van zwaartekracht
4. Gewetensvrijheid

Verlichting is een direct gevolg van
...

1. de wetenschappelijke revolutie
2. Het humanisme
3. De Reformatie
4. De Griekse Filosofie

 Wat is Verlichting?  

• Naast empirisme ook:


• rationalisme = kennis op grond van logisch en verstandelijk redeneren
• Gevolg: het ontstaan van het 'Verlichte denken':
• - optimisme
• - vooruitgangsdenken
• - verstand en rede i.p.v. traditie, bijgeloof en dogma's > 'durf te denken'
• allerlei zaken in de samenleving worden ter discussie gesteld o.a:

Het vermogen om geluk te delen: Formule van Hutcheson (1725)

BA = M + SA = M + I, and therefore B = (M + I)/A

B = benevolence
A = ability
S = self-love
I = interest
M = moment of good

Hoe past de formule van Hutcheson bij de verlichting?

1. Geloof en bestuur

• mechanistisch wereldbeeld populair
• Baruch d'Espinoza (1632 - 1677):
• zoon gevluchte Joodse ouders (Portugal)
• 'God is in alles in de natuur'
• 'bijbel is een uitvinding van de fantasie'
• nadruk op vrijheid van meningsuiting en democratie (Ethica)

Wie hoort niet in het rijtje thuis?

1. Huygens
2. Van Leeuwenhoek
3. Rembrandt
4. Spinoza

Voltaire (Francois-Marie Arouet)

1694 - 1778

• 'Ik zeg wat ik denk'
• Voor: constitutionele monarchie:
• de staat garandeert vrijheid en welvaart en religieuze tolerantie
• tegen: vooroordelen, orthodoxie en onwetendheid > anti-democratisch
• voorstander van mensenrechten en de rede


• deïst ('God is een horlogemaker')
• inspirator van Franse Revolutionairen

Aan de slag

7.1: 1 t/m 6

John Locke (1632-1704): 

• Mens is een 'tabula rasa' = een onbeschreven blad > gelijkheidsideaal
• Mens heeft natuurrechten:
  recht op bezit en bescherming >
• regering moet hiervoor garant staan in een: 
• 'sociaal contract', maar: 
  
• volk heeft 'recht op verzet'
  
• Bovendien: scheiding der machten:
• - uitvoerende macht (const. vorst)
• - wetgevende macht (parlement)

Door zijn verblijf in de Republiek was Locke tot de conclusie gekomen dat burgers:

1. het beste geregeerd konden worden door een almachtige koning
2. in staat waren om gezamenlijk een land te besturen
3. gebaat waren bij economische vrijheid
4. de overheid moesten dienen

MONTESQUIEU

Charles Louis de Secondat, baron de La Brède et de Montesquieu

Montesquieu: Trias Politica

Mark Rutte

"combinatie Kamerlid en staatssecretaris zal niet meer voorkomen"

8 september 2021

Leg een verband tussen de uitspraak van Rutte en de Trias Politica

Beargumenteer de volgende stelling:

Stelling: Geert Wilders heeft gelijk als hij zegt dat de Nederlandse rechtsstaat failliet is

2. Kritiek op de ordening in de samenleving

• Verlichte denkers tegen de standenmaatschappij:
• i.p.v. erfelijke rechten en religieuze ideeën: natuurrechten o.a recht op vrijheid, leven en bezit
• 'Droit Divin' werd verworpen
  
• pas eind 18e eeuw idee van universele vrijheid / volledige gelijkheid > meer vanuit het gevoel > romantiek >
• Rousseau

Onder soevereiniteit wordt verstaan:

1. onafhankelijke macht
2. vrijheidsstrijd
3. democratie
4. Verenigde Naties

Rousseau (1712-1778): 

• 'permanente volkssoevereiniteit':
  
• 'de regering is de uitvoerder van de gezamenlijke wil van de burgers'
  
• inspirator Franse Revolutie
  
• 'Edele wilde'
  
• grondlegger Romantiek:
  gevoel i.p.v. ratio

Rousseau

"Mensen zijn van nature goed, stelde Rousseau, maar de beschaving bederft hen, onderdrukt hun gevoel en perst hen in de mal van conventies en sociale rollen. Met onechtheid, hebzucht en ijdelheid tot gevolg.

Verspreiding van de idealen van de Verlichting:

• 'salons' en koffiehuizen
• 'encyclopédie'
• briefwisselingen en boeken 
• Natuurkundige genootschappen
• 'Maatschappij tot het Nut van iedereen' (NL)
• Tijdschriften

Wat is geen kenmerk van de verlichting?

1. optimisme
2. tolerantie
3. vrijheid van meningsuiting
4. absolutisme

Verlicht absolutisme:

I. Frederik II de Grote van Pruisen

• poging van vorsten om:
• absolutisme te continueren en:
• verlicht denken in de praktijk te brengen.
• o.a. Frederik II de Grote van Pruisen (1712/1740 - 1786):
• - 'eerste dienaar van de staat'
• - Voltaire aan het hof 
• - afschaffen lijfstraffen
• - verbeteren onderwijs
• - introductie aardappel
• - droogleggen moerassen
• - godsdienstige verdraagzaamheid 
• 'Niets door het volk, alles voor het volk'
• wel bleef lijfeigenschap bestaan
  

II. Keizer Josef II van Oostenrijk

(1741/1765 - 1790)

• broer van Marie-Antoinette
• streefde naar centralisatie maar:
• lijfeigenschap afgeschaft
• kerk ondergeschikt gemaakt aan de staat o.a:
• seminaries opgegaan in staatsscholen
• bedevaartsplaatsen gesloten
• bijnaam: 'keizer-koster'
• godsdienstvrijheid (1781)
• burgerlijk huwelijk ingevoerd
• aantal kermissen beperken
• rechtspraak hervormd (1787)

III. Catharina de Grote van Rusland

(1729/1762 - 1796)

• Duitse prinses, gehuwd met Peter III (incapabel)
• intellectueel (Voltaire: de ster van het noorden'))
• door een staatsgreep aan de macht 
• begin Russische 'Gouden Eeuw':
• successen tegen Zweden en Osmanen (Krim!)
• Trias Politica ingevoerd
• onderwijs bevorderd, Smolny-instituut
• vaccinatie tegen pokken
• toch: lijfeigenschap bleef en geen kritiek mogelijk
• Franse Revolutie was een schok  > vrijheid van meningsuiting ingetrokken

Aan de slag

7.1: 1 t/m 6, 8 10 22 23 24 (verdieping: 25-26)

7.2: 2 4 6 8 17 18 (verdieping: 19-20)

Herhaling indien nodig