Hf 2 Van de bergen naar de zee

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

Het ontstaan van de Alpen

De Alpen zijn het hoogste gebergte van Europa.

->vroeger: tropische zee

->daarom: dikke lagen sedimentgesteenten (zand, planten- en dierenresten, stenen)

• Door endogene krachten zijn breuken in de aardkorst ontstaan.

-> aardkorst bestaat uit bewegende schollen / platen.

-> 3 soorten bewegingen:

1 uit elkaar

2 naar elkaar

3 langs elkaar

Hoe zijn de Alpen ontstaan?

Hoe zijn de Alpen ontstaan:

A 80 miljoen jaar geleden: de plaat waarop Afrika ligt beweegt naar het noorden.

B De zeebodem tussen Europa en Afrika boog, plooide en brak. 

C 30 miljoen jaar geleden: de Alpen worden tegen Europa aan geduwd.

 

D deel Europa gerimpeld als een tafellaken: opheffing. -> ontstaan plooiingsgebergte

Het ontstaan van de Alpen

Andere voorbeelden van plooiingsgebergten en hooggebergten (meeste toppen > 1.500 m):

- Sierra Nevada

- Pyreneeën

- Apennijnen

- Karpaten

Verwering

De Alpen zijn een jong gebergte.

 Kenmerken:

•  jonge gebergten:

- hoog

- steile hellingen

- spitse bergtoppen

- diepe dalen

• oude gebergten:

- lager

- flauwe hellingen

- afgeronde toppen

- minder diepe / bredere dalen

Verwering

Oorzaak verschillen: exogene krachten.

 -> slijten de harde gesteenten van de bergen langzaam af.

-> rotsblokken verbrokkelen tot grind.

-> grind vergruist tot zand en klei.

Verwering = uiteenvallen van gesteente onder invloed van weer en plantengroei. verweringsmateriaal = het ontstane puin na verwering.

 

Erosie

Verweringsmateriaal kan zich later verplaatsen door:

-de zwaartekracht                      - gletsjers

- rivieren                                          - zee                             -wind

-> tijdens dit transport vindt erosie plaats.

-> hoe ouder een gebergte, hoe meer verwering en erosie.

-> gevolgen: vlakker, lager, minder steil, bredere dalen.

• Tot slot: sedimentatie 

->het meegevoerde materiaal wordt ergens neergelegd.

->het landschap wordt weer opgebouwd.

Huiswerk

Opdrachten paragraaf 1 De vorming van de Alpen

Opdrachten maak je in je AK schrift!

Het ontstaan van gletsjers

Gletsjer = rivier van ijs die langzaam van de  berghelling naar beneden glijdt.

->  ijstijd / glaciaal: alleen de toppen van  > 2.000 m hoog kwamen boven het ijs uit.

-> ontstaan Gardameer, Comomeer

• In een ijstijd valt veel neerslag als sneeuw.

-> door steeds ontdooien en bevriezen verandert sneeuw in firn 

 = korrelige, overjarige en ijsachtige sneeuw.

-> firn hoopt zich op in firnbekken: het begin van een gletsjer.

Het ontstaan van gletsjers

Door mechanische verwering zijn veel stenen op de gletsjer gevallen.

-> geeft de gletsjers een grauwe kleur.

-> puin wordt meegevoerd.

-> ontstaan van: 

- zijmorenen

- grondmorenen 

- eindmorenen

Eindmorenen

Firnbekken

Gletsjermeer

U-dal

Waterval

Zijmorenen

Het einde van een gletsjer

Het met puin beladen ijs van de gletsjer schuurt het dal uit.

-> erosie

 -> V-dalen (door rivieren) veranderen in U-dalen (door gletsjers)

 • In het dal smelten de gletsjers.

-> ontstaan van:

- gletsjertunnel

- gletsjerpoort = begin van een gletsjerrivier

Na de ijstijd

Sinds de laatste ijstijd is de gemiddelde temperatuur gaan stijgen.

-> afsmelten meeste gletsjers

 

• Sporen ijstijd zijn nog steeds zichtbaar in het landschap:

- eindmorenen

 - meren

• Door klimaatverandering smelten gletsjers verder (en sneller) af.

->  toekomst?

De bovenloop van de Rijn

De gletsjers van de Alpen zijn de bron voor veel rivieren in Europa.

-> voorbeeld: de Rijn (Zwitserland)

-> de Rijn is een gemengde rivier

• In de bovenloop van de Rijn:

 - hoge stroomsnelheid

 - veel erosie

 - diepe V-dalen

De bovenloop van de Rijn

 Hoe en waar ontstaan watervallen?

Op de plek waar hard gesteente overgaat in zacht gesteente:

1 slijt het zachte gesteente weg door het water.

2 het harde gesteente blijft liggen.

3 er ontstaat een overhangende rots.

4 hier stort het water naar beneden.

Huiswerk

Opdrachten paragraaf 2 Rivieren van ijs

Opdrachten maak je in je AK schrift!

De Boven-Rijnse laagvlakte

Bij Basel stroomt de Rijn de Boven-Rijnse Laagvlakte binnen.

Boven-Rijnse Laagvlakte: 

- miljoenen jaren geleden ontstaan toen een deel van de aardkorst naar beneden zakte = slenk (de laagvlakte)

- aan weerskanten liggen hoger gelegen gebieden = horsten (Zwarte Woud en Vogezen)

- de Rijn is hier goed bevaarbaar

De Boven-Rijnse Laagvlakte

• De Rijn stroomt hier langzaam:

- minder uitsnijding (minder diep door minder erosie)

- bredere rivier met ruime bochten = meanders

• Hoe ontstaan meanders? 

- in de buitenbocht stroomt water snel

->bocht wordt groter door erosie 

- in de binnenbocht stroomt water langzamer

->bocht groeit aan door sedimentatie

-> als de rivier de bocht afsnijdt: hoefijzermeer

• In het dal van de Boven-Rijnse Laagvlakte bezinken sedimenten (grind, zand, klei) door de lage stroomsnelheid.

De Midden-Rijn

Tussen Bingen en Bonn moet de middenloop van  de Rijn door gebergten.

->  oa de Hunsrück, de Eifel, de Taunus

-> rivier zoekt de zwakke plekken in het gesteente

-> veel afbuigingen, smaller, dieper

 

• Veel Middeleeuwse kastelen langs dit deel van de Rijn.

• Ook: toeristisch en Werelderfgoed.

De benedenloop van de Rijn

Na Bonn: geen (grote) hoogteverschillen meer.

-> langzame stroming, breed, veel meanders

-> splitsingen in Nederland: hoe verder naar het westen, hoe meer splitsingen.

 

• Dicht bij de monding

- erg klein verhang = hoogteverschil per km 

- veel sedimentatie

- door veel sedimentatie raakten rivierbeddingen verstopt

- nieuwe uitgangen naar zee -> veel rivierarmen -> delta

• Delta’s (zoals Nederland) zijn:

- vlak

- vruchtbaar

- dichtbevolkt ->ook: grote kans op overstromingen

Huiswerk

Opdrachten paragraaf 3 Het stroomgebied van de Rijn

Opdrachten maak je in je AK schrift!

Golven

Door de kracht van golven veranderen kusten voortdurend van uiterlijk.

-> sommige kusten: afbraak

-> andere kusten: opbouw

 3 factoren bepalen kracht en hoogte golf:

• De kracht van de wind.

• De periode dat de wind waait.

• De afstand die de golven hebben afgelegd.

De zee breekt af

Als golven in ondiep water komen, breken ze. = de branding

• Voorbij de branding stroomt het water het strand op 

-> de kracht van de terugstroom bepaalt of de kust:

- wordt opgebouwd (zwakke terugstroom)

- wordt afgebroken (sterke terugstroom)

De zee breekt af

Een bekend voorbeeld van een afbraakkust is een klifkust

De zee bouwt op

Bij vlakke, schuine kusten glijden golven de kuststrook op. 

-> zand wordt afgezet: strand

-> de kust wordt opgebouwd door een zwakke terugstroom: aanslibbingskust

 

 

• VB: Nederland

->er ontstaan zandbanken die bij eb gedeeltelijk droogvallen.

-> als ze opdrogen, neemt de wind het zand van de strandwallen mee naar de kust.

-> zo ontstaan kustduinen.