LessonUp om mee te leren

• Mens & Natuur
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

Op reis

1 vwo

docs.google.com

Jullie reis moet duurzaam!

Waar denk je aan bij duurzaam?

Duurzaamheid = is het zorgen voor evenwicht tussen mens, milieu en economie om de aarde niet uit te putten.

Toerisme

Toerisme = het ter ontspanning of recreatie afreizen naar een bestemming buiten de normale omgeving, vanwege recreatie of zaken en het duurt langer dan 2 uur en niet langer dan een aaneengesloten jaar.

Er zitten voordelen en nadelen aan toerisme.

Versterkte broeikaseffect

De oplossing?!

Duurzaam toerisme = een vorm van toerisme waarbij bewust rekening wordt gehouden met bescherming van het milieu, de natuur, cultuur en soms ook met mensenrechten.

Evenwichtig voedingspakket

Een evenwichtig voedingspakket betekent dat je alle voedingsstoffen binnenkrijgt die je lichaam nodig heeft om gezond te blijven. Dit zijn:

• Koolhydraten – Geven energie (bijv. brood, rijst, aardappelen).
  
• Eiwitten – Belangrijk voor spieren en herstel (bijv. vlees, vis, peulvruchten).
  
• Vetten – Geven energie en helpen bij opname van vitamines (bijv. noten, olie, vis).
  
• Vitamines en mineralen – Helpen bij een goede weerstand (bijv. groente, fruit, zuivel).
  
• Water – Belangrijk voor de spijsvertering en het afvoeren van afvalstoffen.

Voedingsstoffen

Voedingsstoffen: zijn stoffen uit je voeding die het lichaam nodig heeft om te kunnen groeien, bewegen en gezond te houden.

Ongezonde eetstijl

• Diabetes (suikerziekte): lichaam kan de bloedsuiker niet in evenwicht houden. 
• Verhoogd cholesterol: te veel vettige stof, dat zich ophoopt in de bloedvaten. Bloedvaten raken verstopt.
• Hart- en vaatziekten: hartinfarct, beroerte, hartritmestoornissen en hartkrampen.
• Psychische problemen: depressiviteit, weinig zelfvertrouwen en een laag zelfbeeld. 

Eetstoornissen

• Anorexia nervosa: gebrek aan eetlust door een psychische oorzaak. Iemand voelt zich dik, terwijl diegene juist te weinig weegt.
• Boulimia nervosa: heftige ongecontroleerde eetbuien. Persoon spuugt vervolgens eten weer uit om niet aan te komen.

--> te weinig voedingsmiddelen!!

Conserveren

 Er zijn verschillende manieren om ervoor te zorgen dat voedsel langer houdbaar blijft. Dit wordt conserveren genoemd. Bij conserveren zorg je ervoor dat bacteriën en schimmels het eten niet zo snel bederven.

Mondiale voedselproblematiek

Wereldwijd zijn er grote problemen als het gaat om voedsel. Er is genoeg voedsel op aarde, maar het is niet eerlijk verdeeld. Sommige landen hebben te veel voedsel, terwijl andere landen te weinig hebben. Dit noemen we mondiale voedselproblematiek.

Water

Grondwater → Water uit diepere lagen in de bodem. Dit water is vaak al redelijk schoon, omdat het door zand en klei wordt gefilterd.

Oppervlaktewater → Water uit rivieren, meren en kanalen. Dit water bevat vaak meer vuil en moet extra goed worden gezuiverd.

Water zuiveren

1. Filteren → Grote vuildeeltjes, zoals takjes en zand, worden verwijderd.
   
2. Bezinken → Zware deeltjes zakken naar de bodem.
   
3. Biologische zuivering → Bacteriën breken schadelijke stoffen af.
   
4. Chemische zuivering → Eventuele ziekteverwekkers worden gedood met ozon of UV-licht.
   
5. Kalk en mineralen toevoegen → Dit zorgt voor een goede smaak en voorkomt dat leidingen beschadigen.

Hygiëne

Hygiëne is alles wat men doet om ziekteverwekkers uit de buurt te houden om zo te voorkomen dat je ziek wordt. Voorbeelden hiervan zijn:

Bloed

• Rode bloedcellen: vervoeren zuurstof naar je cellen.
• Witte bloedcellen: beschermen je lichaam tegen infecties door ziekteverwekkers te doden.
• Bloedplaatjes: zorgen ervoor dat een wondje stopt met bloeden. 

Aspecifieke afweer

Aspecifieke afweer is de eerste verdedigingslinie van je lichaam waar je mee wordt geboren. Het werkt tegen alle soorten ziekteverwekkers, zonder hier een verschil in te maken.

Specifieke afweer

De specifieke afweer is gericht tegen één type ziekteverwekker. Speciale witte bloedcellen (zoals T- en B-cellen) maken antistoffen aan die precies passen bij één bepaalde bacterie of virus. 

Witte bloedcellen

Witte bloedcellen: beschermen je lichaam tegen infecties door ziekteverwekkers te doden.

1. Vreetcel: eet de ziekteverwekker op.
2. Antistofmaker: maken de ziekteverwekker onwerkzaam.
3. Geheugencellen: onthouden de antistoffen.

--> immuun

Antistoffen en antigenen

• Antigenen: zijn als het ware herkenningspunten aan de buitenkant van een cel (ID-kaart).
• Antistoffen: zijn stoffen die vast kunnen hechten aan de antigenen en zo de ziekteverwekker onschadelijk kunnen maken. 

Immuun

 Als er antistoffen zijn gemaakt, onthouden geheugencellen de antistoffen, zodat als de ziekteverwekker nog eens binnendringt, deze meteen kan worden vernietigd.

Niet meer vatbaar voor een ziekte, je wordt dus niet meer ziek van de ziekte.

Vaccin

1. Bij een vaccin wordt er een verzwakte ziekteverwekker in het lichaam gespoten.
2. Je lichaam herkent de ziekteverwekker en maakt antistoffen die passen op zijn antigenen.
3. Bij een volgende infectie komt je immuunsysteem snel in actie.

Je gezondheid

• Fysieke gezondheid: hoe gezond je lichaam is. (eet je wel genoeg, beweeg je genoeg?)

• Mentale gezondheid: hoe jij je voelt. (Voel jij je gelukkig?)

    

- Depressiviteit: aanhoudend negatief gevoel

Wat is licht?

• Licht = elektromagnetische straling

• Zichtbaar + onzichtbaar licht

• Niets is sneller dan het licht!                         \→ (299.792 kilometer per seconde)

Kleuren zien

absorberen

terug kaatsen

We kunnen alleen niet alle kleuren zien!

Ultraviolette straling

De zon straalt ultraviolette straling  (uv-straling) uit.

Van UV-straling wordt

je bruin.

Zit helemaal aan de andere kant van het spectrum. 

Infrarood straling

Infrarood (ir) ligt net voorbij rood. Je voelt het als warmte. Denk aan een warmtelamp of afstandsbediening.

Taken van de huid

    ziektes                              kou                               warmte

Huid

Huid bestaat uit 3 lagen:

1. Opperhuid: bovenste laag; bestaat uit de hoornlaag en kiemlaag.

     - Hoornlaag slijt steeds af

     - Kiemlaag vult cellen steeds aan

2. Lederhuid: middelste laag; hier liggen verschillende kliertjes.

3. Onderhuidse bindweefsel: onderste laag; hier liggen bloedvaten, zintuigen en vet.

UV-straling

Ultraviolette (UV-) straling = straling die de zon uitzendt

• Is schadelijk voor je huid

Huid maakt pigment aan in de kiemlaag.

• Beschermt de huid tegen UV-straling

Schaduw

Als een voorwerp het licht tegenhoudt, ontstaat er een schaduw. Dat is waar het licht niet rechtstreeks kan komen. 

Wat is schaduw?

Schaduw ontstaat als een object licht blokkeert.

Er ontstaat een donker gebied achter het object waar minder of geen licht komt.

Schaduw is er in twee soorten:

• Kernschaduw: het donkerste deel, zonder licht.
• Halfschaduw: het lichtere, vage randje met nog wat licht.

Wat beïnvloedt schaduw?

Grootte en vorm van de lichtbron:

• Klein → scherpe schaduw
• Groot → vage schaduw (meer halfschaduw)

Afstand tot lichtbron: 

• dichterbij → grotere schaduw

Grootte van het object: 

• groter object → grotere schaduw

Wie kan 6 : 3 berekenen?

Grootte van schaduw berekenen

En nu jullie

Een voorwerp is 5 cm hoog.

De afstand tussen het voorwerp en de lichtbron is 10 cm.

De afstand tussen het scherm en de lichtbron is 30 cm.

Lv= 5 cm

v = 10 cm

b= 30 cm

 

Succes!!