Havo 3 - Samenleving H2

• Economie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Welkom

3 Havo ||  2023-2024

Samenleving Hoofdstuk 2

De overheid om ons heen

Waar houdt de overheid zich mee bezig?

De centrale overheid

Het Rijk wordt ook wel 'de centrale overheid genoemd'

De ministers besturen het Rijk. Zij maken plannen en wetten die door de 2e kamer goedgekeurd moeten worden. De 2e kamer controleert zo de ministers. 

De 2e kamer

De provincie 

Verantwoordelijk voor de grond van een deel van het land

• Mogen steden uitbreiden?
• Mag extra ruimte komen voor bedrijfsterreinen? 
• Zijn er goede wegen of moeten die bijgebouwd worden?

De waterschappen

Het beheren van water en het bewaren

van de kwaliteit van ons water. 

De gemeente

De gemeente staat het dichtste bij jou

Veel zaken in jouw woonplaats worden geregeld door de gemeente.

Moeten er bomen geplant worden?

Identiteitsbewijs of paspoort regelen

 

Collectieve goederen

Voorzieningen waar alle burgers gebruik van kunnen maken en die worden geleverd en betaald door de overheid.

Noem een collectief goed.

Collectieve goederen

• De overheid zorgt voor collectieve goederen, omdat/want:
  
• voor sommige ervan kun je niet iedereen apart laten betalen (bijvoorbeeld dijken).
  
• de overheid de kwaliteit ervan zelf wil regelen.
  
• de overheid wil dat ze betaalbaar blijven voor iedereen.
  

Quasi-collectieve goederen

Dit zijn goederen die individueel leverbaar, maar die we toch als een soort collectief goed door de overheid laten leveren.

Onderwijs kun je per persoon leveren. Wanneer je niet betaalt, is het mogelijk om je uit te sluiten van lessen. Maar we kiezen ervoor om het collectief, betaalt met belastinggeld, te leveren.

Een dijk is een collectief goed.

1. Juist
2. Onjuist

Een speeltuin in de wijk is een collectief goed.

1. Juist
2. Onjuist

Een kaartje voor een voetbalwedstrijd een collectief goed.

1. Juist
2. Onjuist

Particuliere sector

De particuliere sector bestaat uit bedrijven en burgers.

Bedrijven in de particuliere sector streven naar winst.

Daarbij leveren ze vooral individuele goederen

Particuliere sector

Deze sector heeft te maken met marktwerking: de aanbieders van producten concurreren met elkaar.

Ze moeten daarom:

• goede kwaliteit leveren.
  
• hun prijzen laag houden. Dat kan alleen als ze hun bedrijfskosten laag houden.
  

Maken tot en met 2.9!

Welkom

3 Havo ||  2020-2021

Samenleving Hoofdstuk 2

De overheid om ons heen

Welke 4 overheden hebben we in Nederland?

De centrale overheid

Het Rijk wordt ook wel 'de centrale overheid genoemd'

De ministers besturen het Rijk. Zij maken plannen en wetten die door de 2e kamer goedgekeurd moeten worden. De 2e kamer controleert zo de ministers. 

De 2e kamer

De provincie 

Verantwoordelijk voor de grond van een deel van het land

• Mogen steden uitbreiden?
• Mag extra ruimte komen voor bedrijfsterreinen? 
• Zijn er goede wegen of moeten die bijgebouwd worden?

De waterschappen

Het beheren van water en het bewaren

van de kwaliteit van ons water. 

De gemeente

De gemeente staat het dichtste bij jou

Veel zaken in jouw woonplaats worden geregeld door de gemeente.

Moeten er bomen geplant worden?

Identiteitsbewijs of paspoort regelen

 

De lantarenpalen op straat zijn een collectief goed.

1. Juist
2. Onjuist

Een abonnement op de sportschool is een collectief goed .

1. Juist
2. Onjuist

Collectieve goederen

• De overheid zorgt voor collectieve goederen, omdat/want:
  
• voor sommige ervan kun je niet iedereen apart laten betalen (bijvoorbeeld dijken).
  
• de overheid de kwaliteit ervan zelf wil regelen.
  
• de overheid wil dat ze betaalbaar blijven voor iedereen.
  

Quasi-collectieve goederen

Dit zijn goederen die individueel leverbaar, maar die we toch als een soort collectief goed door de overheid laten leveren.

Onderwijs kun je per persoon leveren. Wanneer je niet betaalt, is het mogelijk om je uit te sluiten van lessen. Maar we kiezen ervoor om het collectief, betaalt met belastinggeld, te leveren.

PARTICULIERE EN COLLECTIEVE SECTOR

Collectieve sector

Collectieve sector

Ambtenaren en semi ambtenaren

Particuliere sector

De particuliere sector bestaat uit bedrijven en burgers.

Bedrijven in de particuliere sector streven naar winst.

Daarbij leveren ze vooral individuele goederen

Elkaar een beetje tegemoet komen

In Nederland kan niet iedereen volledig voor zichzelf zorgen

Hiervoor zijn bepaalde inkomensoverdrachten

Hiervoor hoef je geen tegenprestatie te leveren, zoals bij je salaris

overdrachtsinkomen

Voorbeelden van overdrachtsinkomen:

- kinderbijslag

- huurtoeslag

- zorgtoeslag

- alimentatie

- bijstand

AOW

Algemene OuderdomsWet

Als je met pensioen gaat dan heb je recht op een AOW.

De AOW wordt betaalt uit de belastingen van de werkenden. Omslagstelsel!

Omslagstelsel

Actieven mensen die werken.

Inactieven mensen die een uitkering ontvangen.

Omslagstelsel 

• bijvoorbeeld AOW. Afhankelijk van aantal jaar inwoner NL
  

Welk probleem kan er ontstaan bij het omslagstelsel?

Vergrijzing

Omslagstelsel

* Nu premie afdragen voor de ouderen van nu.

*AOW

Kapitaaldekkingsstelsel

*Nu premie afdragen voor jezelf.

*Pensioenfonds

Kapitaaldekkingsstelsel

Een pensioenfonds (bedrijfspensioen) werkt volgens het kapitaaldekkingsstelsel.

De werkenden van nu betalen premie voor hun eigen pensioenuitkering voor later.

Pensioen via het kapitaaldekkingsstelsel

Vandaag

Toekomst

Maken tot en met 2.15!

Welkom

3e klas ||  2023-2024

Samenleving Hoofdstuk 2

De overheid om ons heen

Leg in je eigen woorden uit wat het omslagstelsel inhoudt

Omslagstelsel

De AOW (staatspensioen) werkt volgens het omslagstelsel.

De werkenden (actieven) van nu betalen premie voor de AOW uitkering aan de senioren (inactieven) van nu.

Leg in je eigen woorden uit wat het kapitaaldekkingsstelsel inhoudt

Kapitaaldekkingsstelsel

Een pensioenfonds (bedrijfspensioen) werkt volgens het kapitaaldekkingsstelsel.

De werkenden van nu betalen premie voor hun eigen pensioenuitkering voor later.

Belastingstelsels

Proportioneel belastingstelsel

Degressief

belastingstelsel

Progressieve belastingheffing

Progressief belastingstelsel:

Degressief belastingstelsel:

Proportioneel belastingstelsel:

Belastbaarinkomen

Het inkomen dat overblijft na de aftrekposten en bijtellingen noemen we het belastbaar inkomen.

Schematisch kan je dat alvolgt weergeven:

Bruto jaarinkomen

Bijtellingen         +

Aftrekposten      -

Belastbaarinkomen

Stappenplan uitrekenen inkomensheffing

Stap 1: Belastbaar inkomen uitrekenen:

               Bruto inkomen -aftrekposten

Het belastbaar inkomen is het inkomen waarover je belasting/inkomensheffing moet betalen

Stap 2: het schijvensysteem toepassen

Stap 3: de heffingskorting(en) er af halen.

Voorbeeld Mark:

1. Bruto inkomen                 € 35.000

      Aftrekposten                - € 5.000 

      Belastbaar inkomen    € 30.000 

     

2. Belastbaar inkomen in de schijven:

1e schijf = van 0 tot en met 20.124 euro

2e schijf = van 20124 + 

 1e schijf:                      36,55% x € 20.142 =                         € 7.361   

 2e schijf:                     40,85% x (€ 30.000 - € 20.142) = € 4.026 +

 Totale heffing over schijven =                                          € 11.387

 Heffingskortingen                                                              € 6.249 -

 Verschuldigde inkomensheffing                                    € 5.138

Netto inkomen uitrekenen

 Bruto inkomen – verschuldigde inkomensheffing = netto inkomen

 €35.000 - €5.138 = €29.862

Aftrekposten en heffingskorting

- Aftrekposten: daarmee wordt het belastbaar inkomen lager.

belastbaar inkomen = bruto inkomen - aftrekposten

- Heffingskorting:  daarmee wordt de te betalen inkomstenbelasting lager.

te betalen belasting = totaal aan belasting - heffingskorting 

Aan de slag

Maken 2.16 t/m 2.21

Welkom

3 Havo ||  2022-2023

Samenleving Hoofdstuk 2

De overheid om ons heen

Leg uit wat een progressief belastingstelsel inhoudt

Progressief belastingstelsel:

Mijn brutoloon in 2023 is 80.000 euro
Ik heb 2.000 euro aan aftrekposten.
Ik heb 5.000 euro aan heffingskortingen.
Bereken de te betalen belasting over 2023

Miljoenennota 

overheidssaldo

Het verschil tussen inkomsten en uitgaven van de overheid in een jaar.

Staatsschuld

• een begrotingstekort = toename staatsschuld

• een begrotingsoverschot = afname staatschuld

www.destaatsschuldmeter.nl

Nationaal inkomen

Nationaal inkomen = alle inkomens van de inwoners van een land bij elkaar

• Nederland verdient een groot deel van het nationaal inkomen met export.
• Ook geven we een groot deel van ons nationaal inkomen uit aan de import.
  

Staatsschuldquote

De staatsschuldquote is staatsschuld als percentage van het nationaal inkomen.

Groei & Stabiliteitspact (EMU)

EMU = Economische & Monetaire Unie (Eurolanden)

Regels over begroting, aan de hand van percentages van het BBP

Jaarlijks tekort (EMU-saldo) kleiner dan 3% van BBP

Staatsschuld (EMU-schuld) kleiner dan 60% van BBP

In periodes van economische groei (het nationaal inkomen stijgt) kan de staatsschuldquote dalen, ondanks dat de schuld van de overheid niet lager wordt. Verklaar hoe dit ontstaat.

Aan de slag

Maken tot en met 2.25

Klaar? Nakijken