Literaire stromingen

• NETL
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5,6

Werken in stilte: 

voor jezelf en voor de ander

Je maakt in 10 minuten een soort samenvatting van alle boeken in de tabel.

De te behandelen stromingen

1. Romantiek (1800-1860)
2. Realisme (1840- 1880)
3. Tachtigers (1880-1894)
4. Naturalisme (1880-1910)
5. Modernisme (1910-1940)
6. Naoorlogs proza (1945-1960)
7. Postmodernisme (1960-2000
8. Literatuur van de 21e eeuw

1. Romantiek (1800-1860)

• Reactie op de verlichting 
• verlichting maatschappelijk gericht / romantiek ik-gericht
• Niet gelukkig met het hier en nu
• Een vaag verlangen naar 'ik weet niet precies wat' (Sehnsucht) tot lijden aan het bestaan (Weltschmertz)
• gevolg: neiging tot vluchten (escapisme) in natuur / liefde/ drank en drugs / historie/opstandig/ (zwarte) humor/ zelfdoding ...

Voorbeelden auteurs die jullie gelezen hebben:

Nicolaas Beets (Camera Obscura), Piet Paaltjens, Multatuli (Max Havelaar - valt ook onder realisme)

2. Realisme (1840-1880)

• De werkelijkheid wordt zo objectief en gedetailleerd mogelijk weergegeven
•  Schrijvers kiezen voor eigentijdse werkelijkheid met eigentijdse personages.
• Sociaal engagement
• Veel aandacht voor de psychologie van de personages
• Voorbeelden: Fabriekskinderen, Majoor Frans ...

3. Tachtigers (1880-1894)

• Een groep jonge prozaschrijvers en dichters rond het tijdschrift De Nieuwe Gids in 1885 opgericht.
• Verzet tegen bijna alle voorgangers en tijdgenoten
• Tegen sentimentele en moralistische teksten
• Voorbeelden: Kloos, Jacques Perk Gorter, Verwey.
• Doel poëzie: scheppen van schoonheid: l'art pour l'art
• Poëzie is de allerindividueelste  expressie van de allerindividueelste emotie.

3. (niet) -Tachtigers (1880-1894)

• De meeste schrijvers kozen toch weer voor een boodschap in het werk
• Prozaschrijvers van Tachtig schrijven naturalistische romans

4. Naturalisme (1880-1910)

• Het realisme wordt gekoppeld aan het determinisme: de mens wordt bepaald door erfelijke factoren, milieu en de tijd waarin hij leeft.
• Werkelijkheid wordt objectief beschreven en de schrijver probeert die te verklaren vanuit het determinisme.
• Het noodlot speelt een grote rol.
• Voorbeeld Couperus,  Cyriel Buysse (Recht van de sterkste)

5. Modernisme (1910-1940)

Overkoepelende term voor de doorbraak van het nieuwe, moderne in de kunst.

Onrustige tijden:

Democratisering en industrialisatie zetten door.

• Eerste Wereldoorlog
• economische crises
• dreiging Tweede Wereldoorlog

5. Modernisme kenmerken literatuur

• een voorkeur voor drama ;
  
• vermenging van stijlfiguren;
  
• een vrij grote dosis humor;
  
• het verdwijnen van het verhalend karakter en de traditionele verteller. In plaats daarvan komt de persona centraal te staan. 
• het veelvuldig verwijzen naar mythen
• als lezer leef je mee met een individueel bewustzijn van een hoofdpersoon.

5. Modernisme: het surrealisme

Wat ligt opgeslagen in het onderbewustzijn van de mens wil de schrijver vormgeven. Niet via logica, maar via een droom, het onderbewuste, het magische.

Voorbeelden: 

• Tip Marugg, De morgen loeit weer aan
• Hagar Peeters, Malva (Vooral het laatste hoofdstuk)
• Margriet de Moor, De verdronkene (laatste hoofdstuk)

6. Naoorlogs proza(1945-1960)

De kritiek wil positieve boeken. De schrijvers schrijven boeken:

• vol cynisme
• die de kleinburgerlijke moraal bekritiseren
• Onvrede met het conservatisme van de oudere generatie
  
• Tegen de opgewekte wederopbouwmentaliteit
  
• Schrijvers: Hermans, Reve, Mulisch, Blaman

6. Naoorlogs proza(1945-1960)

Standpunten van deze naoorlogse schrijvers

Provocatie van de oudere generatie. Geen optimistisch geluid, vaak zeer ontluisterend. De oorlog heeft de jeugd van illusies beroofd.

6. Naoorlogs proza: kenmerken van de romans

• Afwezigheid van idealen of grote gevoelens. Geen geloof, geen liefde
  
• Hoofdpersonen hebben geen enkele wetenschappelijke, politieke of artistieke belangstelling: onintellectueel.
  
• Grote interesse voor het lichamelijke

De filosofische stroming: het nihilisme komt vaak terug in de literatuur.

6. Naoorlogs proza(1945-1960)

Voorbeelden:

• Gerard Reve
• Willem Frederik Hermans
• Anna Blaman (Eenzaam avontuur)

Schrijvers genoten aanzien bij jongeren

7. Postmodernisme (1960-2000)

Twee soorten:

1. Ludieke strijd tegen hoge pretenties van het modernisme/tegen traditionele ‘hoogstaande waarden’
   - Zestigers en zeventigers (Mensje van Keulen, Heere Heeresma)
   - Dichtersbeweging de Maximalen (Joost Zwagerman)
   - Generatie Nix (Giphart, Rob Erkelens)

7. Postmodernisme (1960-2000)

Twee soorten:

2. Literair-filosofisch:

De schrijver kan geen compleet wereldbeeld geven. De wereld is gefragmenteerd. Er is geen leidend principe/ideaal waarop het bestaan is gefundeerd.

7. Postmodernisme: enkele kenmerken

• Er is geen samenhang tussen de verschillende onderdelen
• Alteriteit: een personage is voortdurend onderhevig aan verandering. De mens en de wereld zijn onderdeel van fictieve scenario’s. Wat is waar en wat is realiteit?
• Metaforen worden letterlijk genomen. Een mens wordt bijvoorbeeld als dier afgeschilderd. De mens en de wereld zijn slechts beelden.
• Het verhaal is niet chronologisch
• Er is geen causaliteit

7. Postmodernisme (1960-2000)

• Geen grens tussen fictie en realiteit (bijv. Siegfried)
  
• Meerdere vertellers
  
• Intertekstualiteit: fragmenten uit andere teksten, toespelingen op andere teksten, personages uit andere teksten.
  
• Soms is de stijl zo dat het lijkt of het verhaal wordt bedacht op het moment dat het geschreven wordt.
  
• Genres lopen door elkaar. Zo kan een roman ineens een griezelroman zijn
  
• Onderscheid literatuur en lectuur wordt vager.
  

8. Literatuur van de 21e eeuw

Maatschappelijk:

• De economische voorspoed was voorbij. 
• Internet, sociale media en smartphones zorgen ervoor dat iedereen heel makkelijk en snel over nieuws en informatie kan beschikken. 
• Dit zorgt voor een nog sterkere globalisering. 
• De (burger)oorlogen in Syrië, Libië, Rusland, Oekraïne, Israël/ Gazastrook/ Rode Zee
• Een enorme vluchtelingenstroom naar Europa. 

8. Literatuur van de 21e eeuw

• Meer directe maatschappelijke betrokkenheid   (vluchtelingen, LHBTIQ+, internet, corona, milieu/klimaat ...)
• De autobiografie 
• Minder interesse in lezen

--> Moeilijk om de eigen tijd te duiden

Engagement?

• Vind jij het belangrijk als een schrijver een geëngageerd verhaal schrijft? Leg uit waarom?

• Heb je boeken op de lijst die geëngageerd zijn. Zo ja, welke?

• Zijn die boeken ook relationele boeken? Dragen juist relationele boeken bij tot een geëngageerd verhaal? Zo ja, waarom? Zo nee, waarom niet?

• Wat zou de betekenis van de spotprent kunnen zijn?